اخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیمعارف قرآنی

درختكاري و باغداري تجلي خلافت الهي

120يكي از شيوه هاي كشاورزي، درختكاري و باغداري است. بخش بزرگي از غذاهاي انسان را ميوه ها، محصولات و فرآورده هاي باغي تشكيل مي دهد. انسان به سه شيوه مختلف، موادغذايي خود را تامين مي كند. باغداري در كنار پاليزداري و دامداري، شيوه هاي تامين خوراك انسانهاست.

خداوند در قرآن بنا به علل و عوامل گوناگوني، به مسئله بوستان ها پرداخته، بويژه آن كه اصولا تصويري كه خداوند براي آينده انسان ها ترسيم مي كند، حضور در بوستان هاي سرسبزي است كه پر از همه ميوه هاي شناخته شده و ناشناخته است و رودها و نهرهاي بسياري درزير آن جريان دارد كه به تازگي و زيبايي آن مي افزايد و جان را نوازش مي دهد و دل ها را شاد مي سازد. بهشت نيز همان بوستان هايي با زيبايي هاي آشنا و ناآشنايي است كه آدمي در جست وجوي آن مي باشد؛ زيرا در اين بوستان ها است كه آدمي به آسايش و آرامش جاويدان و بي پايان مي رسد.

نويسنده دراين مطلب كه به مناسبت هفته درختكاري منتشر مي شود تلاش كرده برخي از مسائل و مباحثي كه درباره درختكاري و باغ و باغداري در قرآن آمده توجه دهد؛ با هم اين مطلب را از نظر مي گذرانيم.

اهميت باغ و بوستان و درخت

يكي از نعمت هاي بزرگ الهي به انسان، باغ ها و بوستان هايي است كه افزون بر ايجاد فضايي زيبا و جان افزا و روح انگيز، بخش مهمي از خوراك و مواد غذايي انسان را تامين مي كند. از اين رو در بسياري از آيات از قرآن از جمله آيات 133 و 134 سوره شعراء از باغهاي پوشيده از درخت و چشمه سارها، به عنوان نمودي از كمك خداوند به انسان و نعمت خاص ياد شده است.

خداوند در هنگام شمارش نعمت هاي انبوه خويش به برخي از نعمت ها به عنوان نعمت هاي اساسي و مهم براي بشر اشاره مي كند كه يكي از آنها باغ ها و بوستان هاي سرسبز با ميوه هاي فراوان و گوناگون است. (نبأ ، آيات 14 تا 16 و نيز عبس، آيات 15تا 20)

در اهميت و ارزش درخت و بوستان و باغ همين بس كه افزون بر تامين خوراك، شرايطي براي آدمي فراهم مي كند تا به نوع خاص از آرامش و سرور و شادي دست يابد كه از راههاي ديگر شدني و ممكن نيست. از اين رو در آيه 60 سوره نمل از بوستان ها و باغ ها به عنوان عامل بهجت انگيز براي انسان سخن به ميان مي آورد و به آدمي يادآور مي شود تا قدر اين نعمت بزرگ را بشناسد.

از آنجايي كه انسان در باغ و بوستان و دركنار چشمه سارها و آب هاي رواني كه از زير درختان مي رود، به شادي و سرور دست مي يابد و جان و روحش به آرامش و آسايش مي رسد، لذا خداوند با توجه به اين گرايش ذاتي آدمي به بوستان ها و باغ ها، بهشت را نيز به اين شكل ترسيم و تصوير مي كند و مي فرمايد كه بهشت، داراي بوستان ها و باغ هاي زيادي است كه نهرهايي در زير آن جاري و روان است و اين باغ ها داراي ميوه هاي متنوع و گوناگون مي باشد و از خرمي و سرسبزي بسياري برخوردار است. (بقره، آيه 25 و آل عمران، آيات 15، 136، 195 و 198 و بسياري از آيات ديگر قرآن) خداوند از انسان ها مي خواهد در قبال نعمت بوستان ها و باغ ها كه به آنان ارزاني داشته سپاسگزار او باشند. (سبا، آيه 15 و نيز يس، آيات 34 و 35) از اين كه خداوند شكر اين نعمت را واجب و لازم دانسته مي توان ارزش و اهميت آن را در زندگي بشر و حتي ماموريت و وظيفه اصلي وي در زندگي دنيوي به دست آورد؛ زيرا باغداري نيازمند تلاش و كوشش انساني است كه موجب مي شود تا زمين آباد گردد و آباداني زمين نيز يكي از بخش هاي ماموريت انسان در زمين و زندگي مادي دنيوي است كه آيه 61 سوره هود بدان توجه داده است.

نقش بوستان ها در زندگي بشر

چنان كه گفته شد يكي از ماموريت هاي اصلي بشر در زندگي مادي دنيوي، آباداني زمين است كه به حكم ربوبيت طولي و خلافت الهي بر او واجب شده است. از نظر قرآن، درختكاري و ايجاد باغ ها و بوستان ها و باغداري شغلي در راستاي پاسخگويي به اين خواسته و ماموريت الهي و انجام تكليف و وظيفه بشري در روي زمين به عنوان خليفه خداوندي است. بنابراين مي توان گفت كه باغداران با درخت پروري و باغداري خويش مظهر خليفه الهي هستند؛ زيرا يكي از نقش هاي خلافت الهي، ظهور در ربوبيت و پروردگاري است كه باغداران با اين كار خويش آن را به خوبي به نمايش مي گذارند.

اگر بخواهيم بگوييم كه آباداني زمين و انجام ماموريت به اشكال گوناگون شدني و ممكن است، بي گمان باغداري ساده ترين و آسان ترين شيوه انجام ماموريت است. خداوند در آيات بسياري ميان ماموريت انساني يعني آباداني زمين و باغداري ارتباط ايجاد مي كند؛ زيرا در اين آيات تبيين مي كند كه باغداري مصداق كاملي از آباداني زمين است كه بخشي از ماموريت انسان مي باشد.

آياتي چون 4 سوره رعد و 18 و 19 سوره مومنون و آيه 60 سوره نمل و آيات 33 و 34 سوره يس بيان مي كند كه آباداني زمين از رهگذر باغداري و بوستان سازي و درخت كاري شدني است. بنابراين مي توان گفت كه باغداري يكي از ماموريت هاي انسان در مقام خلافت الهي و ربوبيت طولي مي باشد. باغدار با پرورش و محافظت از درختان و بوته ها و نهرها و چشمه ها و بهره وري درست از منابع آب و خاك، به محيط زيست زمين اجازه مي دهد تا در شكل كمالي خويش ظاهر شود و زيبايي هاي خود را بنماياند. اين كه خداوند فساد در زمين را نابودي منابع خاكي و آبي برمي شمارد ، به سبب عدم استفاده درست و مصرف بهينه از آن هاست.

باغداران با بهره گيري درست از منابع خاك و آب به زمين فرصت مي دهند تا به بهترين شكل و زيباترين حالت، كمالات خود را آشكار سازند.

از ديگر نقش هايي كه خداوند براي باغداران و درختكاران تعريف مي كند و به آن ارزش و اعتبار مي بخشد، مسئله تامين ارزاق و روزي خود و ديگر مردم است. آياتي چون 265 سوره بقره و 141 سوره انعام و 4 سوره رعد و 11 سوره نحل و مانند آن به نقش ميوه ها و باغداري در تامين مواد غذايي و خوراكي بشرتوجه مي دهد.

اگر براي هر انسان و هر شغلي همين اندازه نقش در قرآن تعريف شده باشد مي توان گفت كه نقش و جايگاه بزرگي براي وي در نظر گرفته شده است؛ زيرا انسان در هر شغل و كار ديگري نمي تواند تا اين حد براي خود و جامعه و هستي مفيد باشد. مسيري كه باغدار با كارهاي خويش طي مي كند، نه تنها مسيري كمالي براي خود است بلكه فرصت و زمينه هايي مساعد و مناسبي را براي بسياري از موجودات چون پرندگان و چرندگان و مانند آن فراهم مي كند.

و به ديگر انسان ها نيز كمك و ياري مي رساند تا خوراك خويش را بي دغدغه تأمين كنند و دغدغه شكم نداشته باشند تا از كارهاي ديگر چون عبادت باز مانند. البته نقش باغدار چنان كه آيات قرآني تبيين مي كند نقش كسي است كه همواره در عبادت و بندگي است، زيرا عبادت جز اطاعت از خداوند و حركت در مسير كمالي براي خود و ايجاد فرصت رشد و كمال براي ديگران به عنوان خليفه و ربوبيت طولي الهي نيست كه باغدار به خوبي آن را انجام مي دهد.

انواع باغ ها و بوستان ها

اگر به مناطق كشور سفر كنيد با اشكال و انواع مختلف بوستان و باغ با انواع ميوه هاي چهار فصلي مواجه مي شويد كه بيانگر تعدد و تنوع باغ ها و ميوه ها و درختان و بوته هاي موجود در آن است. برخي از درختان در تمام طول سال سرسبز و شاداب هستند كه از جمله مي توان به زيتون، مركبات، موز و نخل و مانند آن اشاره كرد. برخي ديگر در فصلي سبز هستند و برگ هايشان در طول فصل ها به رنگ هاي متنوع و زيبايي در مي آيند و در آخر، برگ هايشان را از دست مي دهند. برخي پيش از آن كه برگ دهند گل و شكوفه مي دهند و برخي ديگر اول برگ مي دهند و سپس شكوفه و گل مي دهند. برخي ميوه هاي انبوهي دارند و برخي ديگر انبوه نيستند. برخي نياز به هرس دارند و برخي ديگر اين گونه نيست. برخي از درختان ميوه هاي با هسته دارند و برخي ديگر بي هسته هستند. برخي از آنها نيازمند تكيه گاه و تختي هستند چون انگور و كيوي و تمشك و برخي ديگر اين گونه نيست. برخي بوته اي هستند و برخي درخت. به اين معنا كه برخي ساقه هاي بلند و مستقيمي دارند و شاخه ها به سوي آسمان اوج مي گيرند و برخي ديگر شاخه در تنه و ساقه هاي كوتاه جا خوش كرده اند. برخي چون چتري بر تنه و ساقه خودشان هستند و برخي ديگر اين گونه نيستند.

اين ها نشان دهنده تنوع و گوناگوني درختان و شكل و شمايل آن هاست. در ميوه ها نيز مي توان اين تنوع را در رنگ ها و طعم ها و مزه ها يافت. چنان كه مي توان تنوع هاي ديگر در با هسته بودن و بي هسته بودن، با پوست خوردن، بي پوست خوردن و مانند آن يافت. آن چنان تنوع در جهان ميوه ها و درختان ميوه وجود دارد كه آدمي با هر مزاج و طبع و گرايش و ميلي مي تواند به انواعي از ميوه ها خود را خشنود و بهره مند سازد.

بخشي از ميوه ها سردسيري و برخي گرم سيري هستند و برخي نيز چند بار ميوه مي دهند و هنوز ميوه اي به كمال نرسيده و تمام نشده، شكوفه ها ظاهر مي شوند و گل مي دهند. برخي ديگر تنها يك بار گل مي دهند و ميوه دارند.

ميوه هاي قرآني

از جمله ميوه هايي كه در قرآن از آنها ياد شده مي توان به انار (انعام آيات 99 و 141)، انگور (همان)، خرما (همان)، زيتون (همان)، انجير (سوره تين) اشاره كرد. اين ميوه ها مخصوص مناطق گرم سيري و استوايي است كه به وفور يافت مي شود. هر يك از اين ميو ه ها از خصوصيات دارويي و درماني منحصر به فردي برخوردارند كه بايد به منابع و كتب مخصوص مراجعه كرد.

باغداران در هر كجاي جهان كه زندگي مي كنند و هرگونه باغي را كه احداث مي كنند و درختان را نگه داري و پرورش مي دهند در نقش بنده خداوند ظاهر مي شوند كه مأموريت الهي را به انجام مي رساند. از اين رو آنان را مي توان عابداني دانست كه در تمام طول شبانه روز به عبادت و بندگي و اطاعت مشغول هستند. آنان با هر كمكي كه به رشد درختان مي كنند تسبيح خداوند مي كنند.

وظايف باغداران

درختكاران و باغداران وظايفي نسبت به باغ و تكاليفي نسبت به ديگران دارند كه دراين جا به وظايف و تكاليف آنان نسبت به ديگران اشاره مي شود.

خداوند براي باغداران تكاليفي عام و تكاليفي خاص تعريف كرده است. از وظايف عام آنان همانند ديگر افراد بشر اين است كه اهل تسبيح حق بوده و ربوبيت الهي را دركارهايشان توجه داشته باشند و از آن چه خداوند روزي ايشان مي كند به ديگران ببخشد و انفاق كنند.(قلم، آيات 17 تا 29)

از وظايف خاص ايشان آن است كه هنگام گردآوري محصول و ميوه ها، بخشي از آن را به نيازمندان از محرومان و سائلان بدهند و دراين باره بخل نورزند؛ زيرا بخل ورزي ايشان نشانه ظلم آنان تلقي مي شود و خشم الهي را به دنبال خواهد داشت.(همان)

از نظر خداوند تنها باغداراني بخل مي ورزند و از ميوه و فرآورده هاي باغي به ديگران چيزي نمي بخشند كه اهل غفلت از ياد خداوند باشند و خداوند را در زندگي خويش مدنظر قرارندهند.(همان)

برخي ازباغداران به سبب باغ ها و بوستان هاي بزرگ و متعدد، گرفتار كبر وغرور مي شوند و همين تكبر و خود بزرگ بيني و غفلت از خداوند موجب مي شود تا در نهايت رفتاري به دور از انسانيت از خود بروز دهند و نسبت به بينوايان و نيازمندان بي توجهي روا دارند و حق وحقوق آنان را ندهند.(كهف، آيات 32 تا 42)

اصولا هر انساني از هردرآمدي كه دارد مي بايست بخشي را به كساني كه نيازمند و سائل هستند بپردازد؛ زيرا درهر مال و درآمدي حقي براي اين دو گروه در نظرگرفته شده است و خداوند صاحبان هر مال و درآمدي را به عنوان واسطه و مجراي فيض خود قرارداده است.

بنابراين درهر مالي، حقي براي دو گروه وجود دارد كه اگرپرداخت نشود در حكم مال مردم خوردن است.

بسياري از مردم به اين نكته توجه ندارند كه درهمه اموال ايشان حقوق نيازمندان و سائلان قرارداده شده و اگر آن را پرداخت نكنند همانند كسي هستند كه حق و باطلي را درهم آميخته و خوراك خوب و بد را با هم مي خورند. لذا درمالشان بركت نيست و در مسير رشد وكمالات گام برنمي دارند.

خداوند درآياتي چند از جمله 19سوره ذاريات و 24 و 25سوره معارج به حقوق اين دو دسته درهمه اموال مردم اشاره مي كند. بنابراين باغداران بايد توجه داشته باشند كه در روز گردآوري محصول و چيدن ميوه ها حقوق اين دو گروه را ادا كنند و مانند صاحبان آن باغي نباشند كه هنگام ديدن نيازمندان و مراجعه آنان به باغ خويش براي گرفتن حق خود، با آنان درشتي مي كردند و خشم مي گرفتند و به همين سبب باغ بوستان آنان به خشم و غضب الهي سوخت و ازبين رفت.

همان گونه كه با هرس كردن بوته هاي انگور و زدودن شاخه هاي خشك و بيمار و آفتي، محصول درختان و بوته هاي ميوه افزايش مي يابد با دادن حقوق نيازمندان و سائلان نيز ميوه هاي درختان افزايش يافته و بركت باغ و بوستان زياد مي شود. بنابر اين نبايد دراين باره بخل ورزيد و يا شبانه و پنهاني به جمع محصولات و ميوه ها اقدام كرد چنان كه صاحبان باغ هايي كه در سوره كهف و قلم از آنان سخن به ميان آمده اين گونه عمل كردند و با باغ هاي ويران و سوخته شده مواجه شدند.

درتاريخ و گزارش قرآن آمده كه بسياري از باغ ها و بوستان ها همانند بوستان هاي قوم سبا كه بسيار زياد و آباد بود و شادابي و طراوات خاصي به شهرهاي قوم سبا بخشيده بود و نيز باغ ها و بوستان هاي قوم عاد، به سبب رفتارهاي متكبرانه، مغرورانه و ظلم و ستم، از ميان رفت و نابود شد و چيزي از آن برجا نماند. (شعراء ، آيات 132 تا 134 و نيز سبا، آيات 17تا 19)

خداوند انفاق كردن خالصانه را به بوستان هاي پرميوه تشبيه مي كند تا اين گونه مردم را به انفاق هاي آشكار و نهان و خالصانه در راه خداوند دعوت كند و از انفاق هاي رياكارانه برحذر مي دارد و آن را به بوستان هائي تشبيه مي كند كه به آفتي و بلايي سوخته باشد. (بقره، آيات 264 تا 266)

خداوند در بيان علل و عوامل نابودي بوستان ها و باغ ها به دو دسته از عوامل مادي و معنوي اشاره مي كند. از عوامل مادي به برخورد صاعقه (كهف، آيات 35 تا 40) و گردبادهاي آتش زا كه جنگل ها را نيزبه آتش مي كشاند (بقره آيه 266) و ازعوامل معنوي به شرك (كهف، آيات 39 تا 42) غرور و تكبر (كهف، آيات 34 تا 42) ناسپاسي و كفران نعمت (سبا، آيات 15 تا 19) و بخل (قلم ، آيات 17 تا 24) توجه مي دهد.

درحقيقت انسان هرچه بر سر خود مي آورد به سبب افكار و رفتارهاي زشت و پلشت خود اوست كه اين گونه به شكل صاعقه و فرورفتن آب و سيل و توفان و بادهاي گرم و سوزان در مي آيد و بوستان هاي زيبا و ميوه هاي فراوانش را از بين مي برد.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا