اسلام دین اجتماعی است. این بدان معناست که راه خدایی شدن و بندگی، از مسیر اجتماع می گذرد و نمی توان جدا از مردم و اجتماع به بسیاری از کمالات انسانی دست یافت و یا پس از دست یافتن به کناری نشست و مسئولیت اجتماعی خود را در قبال دیگران به عهده نگرفت. از این رو گوشه نشینی و عزلت حتی اگر تجویز شده، برای دوره های کوتاه مدت چله نشینی در جهت خودشناسی و تفکر در آیات آفاق و انفس بوده است.
آنچه به عنوان هدف میانی هر مومنی در اسلام تعریف شده، ایجاد جامعه اسلامی و امت واحده است تا در شرایط مناسب زیستی همه بتوانند به کمالات بایسته و شایسته خویش دست یابند. این گونه است که حقوق اجتماعی و مباحث دیگر مرتبط با اجتماع، بخش بزرگی از آموزه های اسلامی را شکل می دهد.
از جمله مباحث اجتماعی، تنظیم روابط میان همسایگان، حقوق همسایگی و آثار و کارکردهای مادی، معنوی، دنیوی و اخروی آن است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا دیدگاه اسلام را نسبت به حقوق همسایگان و حق همسایگی تبیین کند.
● نقش همسایگی در امنیت جانی و روحی
انسان موجودی اجتماعی است. خاستگاه اجتماعی بودن انسان هر چه که باشد، بازتاب و کارکردهایی در زندگی او دارد که تمامی زندگی و حتی شخصیت او را تحت تأثیر قرار می دهد و حتی سعادت و شقاوت هر کسی را تعیین می کند؛ زیرا جامعه اقتضائات و لوازمی دارد که انسان نمی تواند از آن بگریزد.
شخصیت هر انسانی متأثر از جامعه و محیط اجتماعی آن شکل می گیرد. آداب و سنت ها، نه تنها رفتار او را تحت تأثیر مستقیم و شدید خود قرار می دهد، بلکه افکار و اندیشه ها و در نهایت سعادت و شقاوت او را می سازد.
از آیه 27 سوره نوح برمی آید که محیط زیست چگونه در ساخت اندیشه و رفتار آدمی نقش مستقیم و بی نظیری را ایفا می کند. از این رو حضرت نوح با توجه به شرایط زیست محیطی جامعه خود بیان می کند که این محیط نابهنجار، فاسد و آلوده، اجازه نمی دهد تا کودکان بر فطرت خود متولد شوند، بلکه محیط زیست، آنان را از نظر اعتقادی کافر و از نظر رفتار فاجر می زاید و پرورش می دهد.
در مقابل، قرآن در آیه 37 سوره آل عمران از محیط زیست مناسب سخن می گوید که حضرت مریم(س) را در پرورشگاه مناسب زکریا(ع) به کمالات بایسته و شایسته اش می رساند، به گونه ای که از سوی خداوند به عنوان دو زن اسوه زنان جهان در آیه 12 سوره تحریم معرفی و ستوده می شود.
در حقیقت این محیط زیست است که اندیشه و رفتارهای آدمی را می سازد و انسان تحت تأثیر مستقیم جامعه، شخصیت واقعی خود را شکل می بخشد و خوشبختی و بدبختی دنیوی و اخروی خویش را رقم می زند.
در این میان نقش همسایگان بسیار روشن تر و قوی تر است؛ زیرا مردم به ویژه کودکان، روزانه بیش از آنکه با خانواده و والدین خود در ارتباط باشند، در میان همسالان خود به سر می برند و از آنان می آموزند و یاد می گیرند و به آنان می آموزانند.
در حقیقت محیط زیست اصلی بشر جامعه ای است که در آن زندگی می کند و این جامعه که تأثیر مستقیمی بر شخص و شخصیت افراد دارد، جامعه کوچک محله است که از همسایگان تشکیل می شود.
انسان ها برای تأمین نیازهای خویش، جامعه و اجتماعات کوچک و بزرگ را شکل می دهند. این نیازها دارای ابعاد گوناگونی است. به بسیاری از این نیازها تنها در قالب اجتماعات، می توان پاسخ داد. از نیازهای روحی و روانی گرفته تا نیازهای جنسی، جسمی و جانی، از مادی گرفته تا معنوی همه در جامعه به آنها پاسخ داده می شود. زن و شوهر کوچک ترین واحد اجتماعی است که شکل می گیرد تا به نیازهای گوناگون بشر پاسخ بدهد؛ اما این جامعه کوچک به تنهایی نمی تواند چتری برای پاسخ گویی به همه نیازهای انسانی باشد، زیرا باران مشکلات در دنیا چندان زیاد و بی شمار است که می بایست خانواده زیر چتر بزرگ تر اجتماعی انسانی قرارگیرد تا بتواند به همه خواسته ها برسد و از همه مشکلات برهد.
همسایگان در حقیقت نزدیکترین بخش از جامعه هستند که هر خانواده ای با آن در تماس است و نیازها و مشکلات خود را با آن حل و فصل می کند. ترکیب همسایگی می بایست به گونه ای باشد که از نظر روحیات، اخلاق و رفتار و حتی عقاید و باورها به هم نزدیک باشند؛ زیرا تأثیر شگرف بینش ها بر نگرش ها و رفتارها امری نیست که بتوان از آن غفلت کرد. همسایگانی که از نظر بینش و نگرش به هم نزدیک هستند، بهتر می توانند به یکدیگر کمک کنند تا اینکه از نظر بینشی و نگرشی مختلف باشد. از این رو موضوع تحقیق درباره همسایه در روایات مطرح می شود و پیامبر(ص) می فرماید پیش از آن که درباره خصوصیات خانه تحقیق کنید درباره همسایگان آن خانه و اهالی محل آنجا پرس وجو کنید. بنابراین شناخت محله و همسایگان حتی بر خرید خانه مقدم است؛ لذا آنچه باید به عنوان معیار انتخاب انسان در خرید خانه باشد، اهالی محل و همسایگان آن است. رسول گرامی در حدیثی می فرماید: «همسایه را پیش از خانه و رفیق را پیش از راه و توشه را پیش از سفر باید انتخاب و تهیه کرد.» (نهج الفصاحه ، حدیث 1316)
آن حضرت(ع) در گفتاری دیگر می فرماید: «پیش از خریدن خانه همسایه را پیدا کنید و پیش از مسافرت، رفیق سفر مناسب خود را بیابید.» (نهج الفصاحه ، حدیث480)
در جوامع رفاه زده و مرفهان بی درد، به سبب حضور و سایه قوی افکار مادی گرایانه، نوعی تکبر و خودپسندی و خودبزرگی در آنان رشد می کند و هر کسی خود را از دیگری بی نیاز می داند. در مناطق بالا شهری اعیان نشین، هر چند که نگرش ها و رفتارها با هم نزدیک است، ولی روحیه خودپسندی و خودبر تربینی و بی نیازی موجب می شود تا از یکدیگر دور باشند و همسایه نه تنها همسایه را نشناسد، بلکه هیچ گونه ارتباطی وجود ندارد تا پاسخ گوی نیازهای همدیگر باشند؛ از این رو برخلاف مبانی و اصول همسایگی و فلسفه ایجادی آن، امنیت به شدت در این مناطق کاسته می شود و مشکلات روحی و روانی در میان ایشان گسترده تر است؛ چرا که تعامل با همسایه کمتر یا در حد صفر است و افراد در خود فرو رفته اند و از جامعه غافلند.
انسان در انتخاب خانه و همسایه نخست به مسایل اصلی که مؤلفه های خوشبختی را تشکیل می دهند یعنی امنیت و آسایش و آرامش توجه دارد. از این رو حضرت رسول(ص) در حدیثی می فرماید: «حرمت همسایه بر همسایه، چون حرمت خون او است.» (نهج الفصاحه ، حدیث ۹۵۳۱) زیرا انسان می خواهد در کنار کسی زندگی کند که تأمین کننده خون و جان وی باشد و امنیت او را شکل بخشد.
خداوند براساس اصول روان شناسی اجتماعی، از مؤمنان می خواهد تا در یک منطقه گرد آیند و همان گونه که از نظر روحی و اعتقادی به هم نزدیک هستند، از نظر فیزیکی هم به هم نزدیک باشند، تا پاسخی در خور به نیازهای امنیتی، روحی و روانی و مادی یکدیگر بدهند.
خداوند در آیه۷۸ سوره یونس گزارش می کند: وأوحینا الی موسی و أخیه أن تبوءا لقومکما بمصر بیوتا واجعلوا بیوتکم قبله و أقیموا الصلاه و بشر المؤمنین؛ و به موسی و برادرش وحی کردیم که شما دو تن برای قوم خود در مصر خانه هایی ترتیب دهید و سراهایتان را روبه روی هم قرار دهید و نماز برپا دارید و مؤمنان را مژده ده.
در این آیه سخن از ساخت مجتمع های مسکونی است که خانه ها روبه روی هم قرار گرفته است تا ملت هم عقیده و هم فکر در کنار هم گرد آیند و ضمن تأمین امنیت جانی، پاسخ گوی نیازهای مشروع خود به یکدیگر باشند.
بنابراین، مهم ترین نقش و کارکرد همسایگی را می توان در تأمین امنیت و برآورد نیازهای مادی و معنوی، جسمی و روحی یکدیگر دانست. همسایگانی که از یک قومیت نژادی، فرهنگی و عقیدتی باشند، بهتر می توانند این نقش مهم را ایفا کنند. در مرحله بعد همسایگانی که ازنظر عقیدتی و بینشی و نگرشی به هم نزدیک هستند، هرچند که ازنظر قومی و نژادی گوناگون باشند، بهترین همسایگان خواهند بود و در مرحله سوم، کسانی که ازنظر رفتاری به هم نزدیک هستند هرچند که از جهات دیگر، متفاوت می باشند همسایگان مناسبی هستند.
● همسایگی امت ها در محله و جامعه
از آن جایی که تحقق جامعه انسانی واقعی مبتنی بر اصول امت، نیازمند تحقق شرایط و بسترهای بسیاری است، قرآن غلبه فرهنگی و بینشی و نگرشی را برای امت سازی در دوره گذار مناسب می داند. از این رو وجود اکثریتی از افراد با ایمان را برای ساخت جامعه اسلامی مناسب و مفید دانسته و برهمین اساس، مدینه النبی را در یثرب بنیاد گذاشته است.
در این نوع از ساختار جامعه، می توان همسایگانی با عقایدی غیر اسلام را نیز داشت. در این صورت گفتمان غالب جامعه می بایست، گفتمان اسلامی باشد و ساختاری که در آیه۷۸ سوره یونس برای جامعه یهودی ارایه شده را به عنوان الگوی مناسب تجویز می کند با این تفاوت که در این جامعه و امت اسلامی، تنها یک قومیت حضور ندارد، بلکه از اقوام و نژادهای گوناگون حضور دارند، ولی وجه غالب این جامعه، همسانی در عقاید و باورهای اسلامی است. این گونه است که امت ها و ملت هایی دیگر غیر از امت و ملت اسلام چون امت مسیحی و یهودی نیز در آن حضور دارند و در همسایگی مسلمانان زندگی می کنند.
خداوند در آیه ۶۳ سوره نساء، یکی از آموزه های اصلی را چگونگی برخورد با همسایگان و تنظیم روابط اجتماعی قرار داده است. در این آیه از حقوق همسایگی به گونه ای سخن به میان آمده که شامل مؤمن و غیرمؤمن می شود. علامه طبرسی ذیل این آیه می گوید که مراد از الجار ذی القربی، همسایگانی هستند که به سبب اسلام به انسان نزدیک هستند و مراد از الجارالجنب، همسایه است که مشرک است و در دین از انسان دور می باشد. (مجمع البیان، ج۳و ۴، ص۲۷)
علت اینکه ایشان چنین تفسیر را از دو واژه قربیص و جنب می دهد، از آن روست که مبنای خویشاوندی حقیقی در اسلام، عقیده است؛ زیرا خویشاوندی خونی و نسبی، هرچند که مهم است، ولی یک ارزش نیست؛ آنچه ارزش است، خویشاوندی مبتنی بر عقیده است؛ زیرا هدف اسلام در یک مرحله ساخت امت و جامعه مبتنی بر اصول عقاید اسلام است که در یک جهت حرکت می کند و جامعه براساس اصول اسلامی به سمت خدایی شدن پیش می رود. این گونه است که روابط میان مؤمنان را روابط برداری ایمانی می داند. (حجرات، آیه۰۱)
بر این اساس، نزدیکی (قرب) و دوری (جنب) براساس عقیده انجام می گیرد و کسانی که مؤمن هستند به عنوان ذوالقربی و کسانی که کافرند، به عنوان جنب و دور معرفی می شوند.
● ساماندهی روابط مبتنی بر اصول انسانی
ازنظر اسلام، آنچه مهم است، ساماندهی روابط براساس اخلاق و اصول انسانی است که مطابق فطرت و اصول اسلامی نیز می باشد. از آیه۶۳ سوره نساء برمی آید که در تعاملات اجتماعی بویژه با کسانی که همواره در کنار هم به سر می برند و به عنوان همسایه شناخته می شوند، می بایست فراتر از اصول عقلانی عمل کرد و عواطف و احساسات در شکل معقول آن حاکم بر عملکرد و رفتارها باشد. از این رو فراتر از احکام سخت و حقوقی که عقل صادر می کند، از مؤمنان خواسته شده تا رفتارها را براساس عواطف انسانی با همسایگان تنظیم و سامان دهند.
بدین ترتیب احکام اسلامی در حق همسایگان فراتر از آنچه به نام حقوق مطرح می باشد، سامان می یابد و از مؤمنان خواسته می شود تا براساس احسان، عمل و رفتار کنند. می دانیم که از مهم ترین مصادیق احسان، عفو و گذشت، ایثار، خودگذشتگی، رحمت، مودت، مهر و صفا و مانند آن است. در حقیقت از مؤمنان خواسته شده تا فراتر از حقوق عقلانی، از مقام عواطف انسانی با همسایگان رفتار کنند.
از این رو امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود می فرماید: فان علمت علیه سوء سترته علیه؛ «چنانچه بر عیب همسایه ات آگاه شدی، باید آن را مخفی داری.»
و امام کاظم(ع) می فرماید: «لیس حسن الجوار کف الاذی ولکن حسن الجوار الصبر علی الاذی؛ همسایه داری نیکو، به آزار نرساندن نیست، بلکه همسایه داری نیکو، در صبر بر آزار همسایه است.»
در آیه فوق الذکر تفاوتی میان همسایگان از مؤمن و غیرمؤمن بیان نشده؛ در حقیقت حکم بر عنوان جار و همسایه است و هیچ قیدی وجود ندارد تا آن را تخصیص بزند. براین اساس، عمومیت و اطلاق برحال خود باقی است و بر مؤمنان است تا در همه احوال بر همه همسایگان خود از مؤمن و غیرمؤمن احسان کنند.
البته در همین آیه از جهتی اطلاق را مقید کرده است ولی این قید به اصل احسان برنمی گردد، بلکه در چگونگی اولویت بخشی به احسان است.
براساس آیه، اولویت نخست این است که احسان به همسایه مؤمن انجام شود تا هدف اصلی امت، خود را به شکلی به نمایش گذارد. سپس احسان نسبت به همسایه غیرمؤمن انجام می گیرد. (مجمع البیان، ج۳و ۴، ص۲۷)
به هرحال، قرآن از مؤمنان می خواهد تا برای دست یابی به مودت و برادری ایمانی که اخوت عاطفی و روانی مبتنی بر عقیده است، براساس اصول انسانی و عواطف عمل کنند. این حکم همانند حکمی است که خداوند نسبت به همسران بیان می کند؛ زیرا از آنان نیز خواسته می شود تا فراتر از حقوق براساس احسان رفتار خانوادگی را شکل بخشند. همچنین در خانواده بزرگتر یعنی جامعه نیز می بایست این اصل بویژه درمیان همکیشان، بلکه حتی همسایگان غیر همکیش نیز رعایت شود.
علامه طبرسی درمجمع البیان، درباره مفهوم خویشاوندی درآیه فوق می فرماید که برخی کلمه ذی القربی را به معنای همسایه خویشاوند خونی گرفته اند و کلمه الجنب را نیز به قرینه مقابله به معنای همسایه غیر خویشاوند دانسته اند. (مجمع البیان، ج ۳ و ۴،ص ۲۷؛ نیز کشاف، زمخشری، ج ۱، ص ۵۰۸)
به هرحال، از نظر قرآن، مومن می بایست نسبت به همسایه فراتر از حقوق عقلانی، رفتار نماید و او را تحت رحمت رحمانی یا رحیمی خود قرار دهد و از مقام مودت و احسان و عفو و گذشت با او عمل کند. پس اگر مومن است از در رحمت رحیمی به او بنگرد و نگاه ویژه به او داشته باشد و اگر مومن نیست از در رحمت رحمانی به او احساس کند.
● آثار احسان به همسایه
احسان به همسایه ازباب تالیف قلوب نسبت به غیر مومنان یا از باب مظهریت اسمای الهی نسبت به مؤمنان، آثار چندی دارد که از آن جمله می توان به گرایش دل های غیر مومنان به مومنان و علاقه مندی به اسلام و نیز تامین امنیت جانی و مالی و قرارگرفتن در دایره ثبات اجتماعی اشاره کرد.
احسان به همسایگان که از اوامر الهی و از مصادیق عبادت خداوند است، (نساء، آیه ۶۳)؛ چرا که خداوند مردم را به کارهای نیکو امر کرده و احسان را پس از فرمان به عبادت خود قرار داده است.(مجمع البیان، ج ۳ و ۴، ص ۱۷)،این احسان انسان را تا جایی بالا می برد که مصداقی از مظهریت الهی می شود. پس انسان در مقام مظهریت رحمت رحمانی و رحیمی قرار می گیرد و گامی به سوی متاله (خدایی) شدن بر می دارد.
از سوی دیگر، احسان به همسایگان، زمینه ساز جلب محبت الهی است و انسان را در دایره محبوبان خداوند قرار می دهد که خود مقامی بس بزرگ است. (نساء، آیه ۶۳)
از دیگر آثار آن افزایش روزی و برکت است. امام صادق (ع)، خوش رفتاری با همسایه را موجب زیاد شدن روزی معرفی می کند و می فرماید:«همسایه داری نیکو، روزی را زیاد می کند.»
همچنین آمرزش گناهان نیز پاداش خداوند به کسانی است که همسایه ها از آنان راضی باشند.
پیامبر خدا (ص) فرمود:من مات وله جیران ثلاثه کلهم راضون عنه غفر له؛ «هرکس بمیرد، درحالی که سه همسایه داشته باشد و همگی از او راضی باشند، آمرزیده می شود.»
آبادی شهر از جمله آثار رعایت حقوق همسایگی است؛ زیرا موجب انسانیت امنیت و آرامش می شود و رحمت و محبت الهی را برمی انگیزاند:پیامبر اکرم (ص) فرمود: «حسن الجوار یعمر الدیار و ینسیء فی الاعمار؛ همسایه داری نیکو، شهرها را آباد می کند و عمرها را دراز می سازد. (الکافی، ج ۲، ص 677، ح ۸؛ منتخب میزان الحکمه ، ص ۶۱۱، ح 1306)
● حقوق همسایگان در کلام پیامبر(ص)
آنچه بیان شد درباره احسان به همسایگان از مقام انسانیت و عواطف است. اما همسایگان به اعتبار همسایگی از حقوقی برخوردارند که می بایست مراعات شود.
در روایات حقوق چندی برای همسایگان بیان شده است. براساس روایات، دایره همسایگی تا چهل خانه از هر سمت می باشد که یک محله کامل را تشکیل می دهد. رسول اکرم(ص) در حدیثی می فرماید: «حد همسایگی چهل خانه است». (ر.ک: نهج الفصاحه ، حدیث ۰۵۳۱) نیز فرمود: «جبرئیل درباره همسایه آنقدر به من سفارش می کرد که من پنداشتم همسایه ارث خواهد برد». (ر.ک: نهج الفصاحه ، ح ۰۴۶۲)
پیش از آنکه مصادیق و نمونه هایی از حقوق متقابل همسایگان را در کلمات رسول گرامی اسلام بررسی کنیم، باتوجه به حدیثی از حضرت، به اصل اثبات حق برای همسایه پی می بریم که می فرماید: «همسایه حقی دارد». (ر.ک: نهج الفصاحه ، ح ۶۶۲۲)
حقوق همسایه را نمی توان در مصادیق معینی محدود کرد، در شماره ۰۹ ماهنامه مبلغان مجموعه ای از روایات درباره حقوق همسایگان گردآوری شده که ما در اینجا به برخی از آنها در کلام رسول اسلام(ص) اشاره می کنیم. از جمله این حقوق می توان به حدیثی از حضرت پیامبر گرامی(ص) اشاره کرد که می فرماید: «حق همسایه آن است که اگر مریض شد، عیادتش کنی و اگر از دنیا رفت، در تشییع جنازه اش حاضر شوی و اگر از تو قرض خواست، به او بدهی و اگر حادثه خوبی برای او رخ داد، به او تبریک بگویی و اگر مصیبتی دید، به او تسلیت بگویی و ساختمان خود را بالاتر از ساختمان او نسازی و با این کار جریان باد را بر او نبندی». (ر.ک: نهج الفصاحه ، ح ۷۸۳۱) محور دیگر در حقوق همسایگان، رعایت عفت و پاکدامنی درباره آنان است. حضرت در حدیثی می فرماید: «آنکه با زن همسایه خود روابط جنسی حرام داشته باشد، روز قیامت خداوند به او نگاه مرحمت ندارد و او را پاک نمی کند و به او می گوید: همراه با دوزخیان به داخل آتش برو».(همان، ح ۸۰۷۱)
سنگینی کیفر این کار زشت به این دلیل است که در دنیای همسایگی، نوعی اطمینان و اعتماد متقابل حکومت می کند و اگر کسی از این فضا سوء استفاده کند و این حاکمیت را مخدوش سازد، مرتکب جرم سنگینی شده و باید در انتظار کیفر سنگین نیز باشد. زشتی این کار را رسول گرامی اسلام در حدیثی دیگر اینچنین ترسیم می کند: «اگر مردی با ده زن روابط جنسی حرام داشته باشد، جرمش کمتر است تا اینکه با زن همسایه اش چنین روابطی را برقرار کند و اگر از ده خانه دزدی کند، آسان تر است تا این که از خانه همسایه اش دزدی کند». (همان، ح ۲۱۲۲)
پیام این دو حدیث توجه به اهمیت ویژه حقوق همسایه در مسائل اخلاقی و اقتصادی است؛ یعنی هر همسایه ای موظف است که با عملکرد خود، نه تنها امنیت اخلاقی و اقتصادی همسایه را مورد هجوم قرار ندهد، بلکه از آن پاسداری و از آسیب پذیری آن جلوگیری کند.
محور دیگر در حقوق همسایگان، رعایت حقوق انسانی و توجه به گرسنگی و نیازهای اولیه آنهاست. حضرت در حدیثی می فرماید: «هر کس همسایه اش از شرش در امان نیست، مومن نیست». (همان، ح ۳۸۳۲)
پیام این حدیث آن است که حفظ امنیت همسایه و پرهیز از ایجاد مزاحمت و ناامنی برای او از لوازم ایمان است. محور دیگر در حقوق همسایگان، رعایت حقوق آنان نسبت به همسایگان جدید است؛ زیرا انسان با فروختن منزل یا ملک خویش آن را تحت تصرف دیگران قرار می دهد. به همین دلیل، ابتدا پیشنهاد فروش را به همسایه اش بدهد، یعنی اولویت برای خرید با اوست. رسول گرامی(ص) در این زمینه می فرماید: «هرکس خواست خانه یا ملک خویش را بفروشد، باید نخست به همسایه اش پیشنهاد کند.» (همان، حدیث ۸۶۱)
در حدیثی دیگر می فرماید: «همسایه خانه در خرید خانه همسایه مقدم است.» (همان حدیث ۸۹۲۱)
گاهی رعایت حق همسایه در خرید منزل اهمیت بیشتری دارد. برای نمونه، هنگامی که دو همسایه از یک مسیر مشترک برای رفتن به منزل عبور می کنند، دراین صورت حتما باید هرکدام از آنها هنگام فروش به دیگری پیشنهاد بدهد و در غیاب یکدیگر معامله نکنند. رسول خدا(ص) دراین باره می فرماید: «در معامله، سهم همسایه مقدم است؛ اگر راه آنها یکی است، باید منتظر او باشد اگر چه غایب باشد.» (همان حدیث ۵۱۳۱)
محور دیگر در رعایت حقوق همسایگان در سخنان رسول گرامی اسلام(ص) رعایت حق همسایه ای است که خانه اش به انسان نزدیکتر است. حضرت در گفتاری می فرماید: «وقتی دونفر تو را با هم دعوت کردند، دعوت کسی را که خانه اش نزدیک تر است؛ بپذیر زیرا آن که خانه اش نزدیکتر است در همسایگی مقدم است و اگر یکی زودتر دعوت کرده است، دعوت او را بپذیر.» (همان حدیث ۵۳۱)
محور دیگر در سخنان رسول خدا، توجه به آثار و پیامدهای مثبت همسایه برای همسایه دیگر است. رسول گرامی اسلام دراین باره می فرماید: «همانا خداوند به وسیله مسلمان پارسا و شایسته، بلا را از صد خانه از همسایگان او دفع می کند.» (همان، حدیث ۸۲۷)
نقش همسایه خوب در زندگی آنچنان است که حضرت در حدیثی می فرماید: «مسکن و همسایه خوب و مرکب مناسب و رام از سعادت انسان است.» (همان حدیث ۱۶۷۲) یکی از نشانه های حسن همجواری، تکریم همسایه است. رسول گرامی در روایتی، آن را نشانه ایمان دانسته و فرموده است: «هرکس به خدا و روز قیامت ایمان دارد، باید همسایه خویش را گرامی بدارد. (همان حدیث۴۷۷۲)
محور دیگر در سخنان رسول گرامی اسلام (ص) طبقه بندی همسایه ها از نظر نوع و میزان حقوق آنهاست. حضرت در حدیثی می فرماید: «همسایگان سه گروهند: همسایه ای که یک حق دارد که حق او از دیگر همسایگان کمتر است و همسایه ای که دو حق دارد و همسایه ای که سه حق دارد. آن همسایه ای که یک حق دارد، همسایه ای غیرمسلمان است که خویشاوندی ندارد. او فقط حق همسایگی دارد. آن همسایه ای که دو حق دارد، همسایه مسلمان است که هم حق اسلام و هم حق همسایگی دارد. آن همسایه ای که سه حق دارد، همسایه مسلمان است که خویشاوندی نیز دارد که حق اسلام و حق همسایگی و حق خویشاوندی دارد.» (همان، حدیث۹۳۳۱)
