مفهوم سلام و تحيت
دورود و يا دورباد در زبان پارسي به معناي دور شدن بيماري و مرگ از ساحت شخص است.
هركسي در ديدار نخست خويش با اعلان خشنودي و رضايت از سلامتي كس ديگر با دل و زبان از خداوند خواهان سلامتي فرد و دوري بيماري و مرگ تا ديدار آينده است. در زبان عربي واژه سلام و سلامت به معناي صلح و دوري از هر نقص به كار رفته است.
واژه ديگري كه در عربي به معنا و مفهوم اصطلاحي سلام به كار مي رود، واژه تحيت است. تحيت برگرفته از واژه حيات و به معناي درخواست از خدا براي بقا و زندگي ديگري است. اين واژه بيشترين كاربرد را در معناي اصطلاحي سلام متعارف دارد.
در زبان پارسي نيز معادل اين واژه از ديرباز به كار مي رفته است كه همان زنده باد است. هرگاه كسي به ديگري مي رسيد پس از دورود و دورباد واژه زنده باد را براي درخواست زندگي جاويد و دراز براي ديگري خواهان مي شد.
به كار بردن جملات دعايي در همه جا از مسايل طبيعي و پديده هاي عادي اجتماعي است. اين جملات دعايي افزون بر كاركرد دعايي، همبستگي اجتماعي را افزايش مي دهد و الفت و محبت را در ميان مردمان و جامعه تقويت مي كند و باعث مي شود تا خوشي و خرمي در زندگي فزوني يابد.(نور آيه 61) و بركات و خير مادي و معنوي در جامعه گسترش يابد. (نور آيه61) مقاله حاضر نگاهي هرچند كوتاه به موضوع سلام و دورود فرستادن و فضيلت آن در قرآن دارد.
اقسام سلام و تحيت
در قرآن و آموزه هاي آن براي سلام به جهات مختلف اقسامي بيان شده است. مي توان از سه نوع از سلام سخن گفت: سلام خوف و سلام طمع و سلام محبت. به سخني ديگر همان گونه كه مي توان براي پرستش و عبادت خدا، اين سه قسم را تصور كرد، براي سلام نيز مي توان سه قسم ياد شده را ترسيم نمود.
1- سلام خوف
از اين رو گاه فردي به جهت خوف از شخصي به وي سلام مي كند و مي كوشد تا از دست و زبان و اعمال و رفتار آن شخص در امان باشد. اين سلام به معناي اعلان صلح است.
در زندگي معمولي ما بارها اتفاق افتاده است كه به شخصي ظالم سلام كرده ايد و در پاسخ اعتراض دوستان، به مسأله در امان ماندن از شرش اشاره نموده ايد.
در قرآن نيز اعلام صلح نسبت به مخالفان و دشمنان امري است كه به صورت يك آموزه دستوري به مؤمنان تعليم و آموزش داده شده است.
قرآن به مؤمنان مي فرمايد كه براي در امان ماندن از شر زباني و عملي مخالفان هرگاه با ايشان روبه رو شديد به ايشان اعلان سلام و صلح كنيد و بيان نماييد كه از سوي ما هيچ خطري وجود ندارد و ما خواهان صلح و صفا هستيم.
مؤمن هنگامي كه با مخالفان جاهل مواجه مي شود و ترس آن وجود دارد كه مخالف جاهل گمان كند از سوي مؤمن آسيبي ممكن است به وي برسد، با اعلان صلح و سلامت مي كوشد تا چنين تصوري را از ذهن مخاطب دور سازد: » و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما(فرقان آيه63)
اين شيوه را فرشتگان نيز به كار برده اند. آنان كه به شكل مرداني غريب و نا آشنا برحضرت ابراهيم وارد شده بودند، براي آن كه آن حضرت از ايشان نهراسد و گمان دشمني نبرد بر آن حضرت سلام مي كنند تا بدين وسيله خوف را از مخاطب بزدايند و به وي اعلان صلح و دوستي دهند: اذ دخلوا عليه فقالوا سلاما قال انا منكم وجلون؛ هنگامي كه فرشتگان بر ابراهيم درآمدند، بي درنگ گفتند: سلام. آن حضرت گفت من از شما هراسانم.(حجر آيه52)
در آيه 25 سوره ذاريات بيان مي كند كه علت اين ترس، ناشناس بودن مهمان بود. اين ترس هرچند با سلام كاهش يافت ولي هنگامي كه آنان دست به غذا نبردند آن حضرت را خوف دربر گرفت و مسايلي پيش آمد كه اين جا محل نظر ما نيست.
به هر حال يكي از علل سلام از سوي گوينده آن رهايي از خوفي است كه در او وجود دارد و نسبت به شنونده آن، احساس ترس و خوف دارد و يا احساس مي كند مخاطب از وي مي هراسد بنابراين براي رهايي از اين خوف و حالتي كه ميان دو طرف وجود دارد اعلان سلام و صلح و صفا مي شود.
نمونه اين گونه ترس حتي در ميان تازه مسلمانان وجود داشته است. به اين معنا كه زماني كه اسلام قدرت برتر جزيره عربي شد و همگان گروه گروه به سوي اسلام روي آوردند، برخي از مؤمنان داراي سابقه به كساني كه تازه مسلمان شده بودند شك مي كردند كه آنان براي رهايي از مرگ و قدرت اسلام ايمان آورده اند و با سلام و تحيت گويي مي كوشند خود را مسلمان وانمود كنند بنابراين وقتي سلام مي كردند، برخي با آنان مخالفت مي ورزيدند و مي گفتند كه شما مسلمان نيستيد و تنها از ترس جان سلام مي كنيد. قرآن به اين مسأله و بحران اجتماعي كه در آغازين روزهاي قدرت گيري اسلام پيش آمده توجه مي دهد و با بيان گزارشي از موضوع، دستور چگونگي برونرفت از اين معضل را بيان مي دارد. خداوند در قرآن مي فرمايد: ولا تقولوا لمن القي اليكم السلام لست مؤمنا؛ به كساني كه به شما سلام مي كنند نگوييد شما مسلمان نيستيد. (نساء آيه94) در اين آيه به خوبي نشان داده شده است كه برخي براي رهايي از ترس سلام مي كردند و سلام ايشان از روي ترس از مسلمانان بود. بنابراين به مسلمانان مي فرمايد كه در برابر اين گونه سلام ها، شما اصل را بر پذيرش اسلام از سوي آنها قرار دهيد و نگوييد كه شما مسلمان نيستيد.
نكته ديگري كه از اين آيه استفاده مي شود آن است كه سلام به عنوان نمادي ديني و نشانه اي از اسلام در ميان افراد جامعه شيوع يافته بود به گونه اي كه هر كس سلام مي كرد به عنوان مسلمان شناخته و از فوايد آن بهره مند مي شد. اين بهره مندي از فوايد اسلام با بيان سلام و تحيت موجب شده بود كه برخي سوءاستفاده ها از سوي برخي از كافران صورت پذيرد.
مسلمانان براي جلوگيري از سوءاستفاده كافران گاه به مقابله برمي خاستند و آنان را متهم به سوءاستفاده مي كردند. در اين زمان بود كه جامعه با مشكلي جدي مواجه شد. برخي نگران بودند كه از اين نشانه سوءاستفاده شود و برخي ديگر براي سوءاستفاده به سلام رو مي آورند و تشكيك در جامعه افزايش يافت و مردمان نسبت به يك ديگر به شك و ترديد افتادند. گرايش گسترده به اسلام و انبوه مسلمانان موجب مي شد كه نتوان به درستي از اسلام واقعي آوردن و يا نياوردن آنان آگاه شد. از اين رو نياز به راهي براي خروج از معضل بود. راهي كه بتواند الفت و انس در جامعه را افزايش دهد. در اين جاست كه خداوند دستور مي دهد كه هر كس سلام كرد و اعلام اسلام و صلح كرد با او به عنوان مسلمان و خواهان صلح و صفا برخورد كنيد. اين گونه شد كه اين بحران اجتماعي نيز حل شد و مسلمانان كسي را متهم به دروغ نكردند و به ظاهر اعلان اسلام و نشانه سلام اكتفا كردند.
2- سلام طمع
قسم ديگر از اقسام سلام، سلام طمع است. به اين معنا كه فردي براي كسب منفعت به مخاطب سلام مي كند تا از سوي وي نعمتي به او برسد: و لقد جاءت رسلنا بالبشري قالوا سلاما قال سلام؛ هنگامي كه فرستادگان ما با مژده اي نزد ابراهيم آمدند گفتند سلام و آن حضرت پاسخ سلامشان را داد.(هود آيه69)
3- سلامت محبت
نوع سوم سلام، سلام محبت است. اين سلام ويژه مؤمنان است. خداوند گزارش مي كند كه مؤمنان در بهشت هرگاه بر يك ديگر وارد مي شوند سلام مي كنند. بلكه از آنان جز سخنان نيكو و سلام و صلح شنيده نمي شود و از سخنان لغو و بيهوده اعراض مي كنند.(مريم آيه 62)
كاركرد تحيت و سلام
سلام به معناي رهايي از بلا و بيماري و نقصان است. انسان سالم كسي است كه دچار بيماري جسمي و روحي نيست. سلامت امري است كه همگان طالب آن هستند و مي كوشند آن را به دست آورند.
در زندگي دنيايي، انسان گرفتار انواع و اقسام بلايا و بيماري است كه مي خواهد از آنها رهايي يابد. در قرآن بيان شده است كه يكي از نام هاي خداوند سلام است. سلام به معناي رهايي از هر نقص و عيب و بيماري و بلايي است. خداوند با بيان اين كه هرگاه با يك ديگر مواجه شديد از خدا بخواهيد تا با اسم سلام بر طرف مقابل ظاهر شود و او را از بيماري و بلا و نقص برهاند چنان كه هنگامي كه حضرت ابراهيم(ع) در آتش انداخته شد، خداوند با نام سلام بر او ظاهر شد و به آتش فرمان داد كه براي او كمال و سلامتي باشد نه آن كه وي را به نقص و بيماري بگيرد.(انبياء آيه69)
ما همواره از خدا خواهان آنيم كه ما را به نام سلام بگيرد و در تمام حالات تحت اين نام قرار گيريم؛ چنان كه پيامبران بزرگش را چنين كرد. در گزارش هاي قرآني آمده است كه خداوند به پيامبران بزرگش سلام مي فرستد از زمان تولد تا مرگ تا رستاخيز.(مريم آيات 15و 33) به هرحال در آموزه هاي اسلامي تحيت و سلام (زنده باد و درود و صلح خواهي) امر پسنديده اجتماعي است كه كاركردهاي گوناگون دارد.
