اخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیمعارف قرآنیمقالات

مردگان در انتظار

dscn1268هركسي كاري كه انجام مي دهد، به قصد و هدفي انجام مي دهد و منتظر است تا پيامدها و آثار آن را در زندگي اش ببيند؛ هرچند كه گاه كارهايي را انجام مي دهيم و انتظار چيزي را داريم ولي چيز ديگري بهره ما مي شود و يا اين كه گمان مي كنيم اين كار ما هيچ تاثيري هم ندارد، ولي مي بينيم كه آثار و پيامدهاي خوش يا ناخوشي را براي ما به ارمغان مي آورد.

سنت حسنه يا باقيات صالحات

از آموزه هاي قرآني اين معنا به دست مي آيد كه نه تنها برخي از كارهاي ما داراي آثار مثبت و يا منفي در زندگي ماست، بلكه آثار آن تا ابد باقي مي ماند و حتي پس از مرگ نيز خوبي ها و بدي هاي آن دامن ما را مي گيرد و اوضاع ما را در عالم برزخ دگرگون مي سازد. از اين امور به سنت يا باقيات ياد مي شود. سنت، رفتاري از ماست كه به شكل آموزه هاي رفتاري درميان آيندگان مي ماند. در روايت است كه «من سن في الاسلام سنه حسنه كان له اجرها و اجر من عمل بها من بعده لاينقص ذلك من اجورهم شيئا و من سن في الاسلام سنه سيئه كان عليه وزرها و وزر من عمل بها من بعده لاينقص ذلك من اوزارهم شيئا» به اين معنا كه هركه سنتي را پي ريزد آثار آن براي عمل كنندگان و سنت ريز باقي مي ماند. پس اگر سنت نيك و خوب باشد آثار و بهره هاي مفيد آن به عامل و سنت ساز مي رسد و اگر بد و زشت باشد از آثار زشت و بد آن نيز بهره مند خواهدشد.

باقيات نيز مي تواند زشت و زيبا و يا خوب و بد باشد. در اسلام اموري چون فرزند خوب، نوشته و كتاب، آباداني زمين ازطريق ساخت بيمارستان، مساجد، پل و مانند آن كه فايده عمومي دارد يا حفر چاه آب، ايجاد قنات، باغ و بوستان، حفر نهر آب و مانند آن به عنوان باقيات صالحات معرفي شده است. اين باقيات صالحات، صدقه جاري است كه آثار آن پس از مرگ نيز نصيب وي مي شود. دهخدا در لغت نامه، درباره صدقه جاريه نوشته شده است: «هركاري خيري كه در راه خدا انجام شود و نفع آن به طور مستمر به مردم برسد، صدقه جاريه است.»

اما اگر آدمي به جاي فرزند خوب و صالح، فرزند طالح و بد، تربيت كند، وزر و وبال كارهاي زشت اين فرزند نيز دامنگير او در عالم برزخ و قيامت مي شود.

آن چه بيان شد درباره بازگشت آثار كارهاي شخص به خود اوست، اما داستان تنها به اين جا ختم نمي شود، بلكه براساس آموزه هاي قرآني آثار كارهاي هرشخص نه تنها به خود او بازمي گردد، بلكه به ديگران نيز سرايت مي كند، به ويژه اگر نيت اين سرايت نيز وجود داشته باشد. بنابراين، گاه كارهاي ما نه تنها براي خودمان در زندگي دنيا مفيد يا مضر است، بلكه آثار آن به دنياي مردگان نيز كشيده مي شود.

منازل رشد انساني

شايد گمان توده هاي مردم به اين باشد كه منازل رشد را بايد در همين مدت كوتاه عمر خلاصه كرد؛ در حالي كه براساس آموزه هاي قرآني، منازل رشد و كمال انساني تنها محدود به دايره زندگي دنيايي نيست، بلكه رشد و بالندگي و كمال يابي انسان تا قيامت ادامه دارد. از اين رو دنياي برزخ كه حد فاصل ميان دنياي مادي با سراي آخرت و جاودانگي ماست، جهان رشد است و انسان در زندگي برزخي خود هم چنان با باقيات و سنت ها و يا نيات ديگران رشد مي كند و به بالندگي و كمال مي رسد و يا از عذاب و سختي و تنگناهايي مي رهد.

بنابراين پرونده اعمال آدمي با مرگ وي بسته نمي شود و در عالم برزخ نيز ادامه مي يابد. البته ناگفته نماند كه با مرگ شخص پرونده عمل شخصي او بسته مي شود و ديگر قادر به انجام كاري نيست، چنان كه اميرمومنان علي(ع) مي فرمايد: «وافد الموت يقطع العمل؛ مرگ كه سرآمد، پرونده عمل هم بسته مي شود.» (تصنيف غرر الحكم و درر الكلم ص 164، شماره 3194) اما پرونده عمل به يك معنا، همچنان باز است. از اين رو پيامبر (ص) مي فرمايد: «اذا مات المومن انقطع عمله الا من ثلات صدقه جاريه او علم ينتفع به او ولد صالح يدعوله؛ «هرگاه مؤمن از دنيا برود، عملش قطع مي شود مگر سه عمل: 1- صدقه جاريه؛ يعني انجام كارهايي كه عموم مردم از آن نفع ببرند. مثل بناء مسجد، احداث مدرسه، بيمارستان و… 2- عملي كه ديگران از آن بهره مند گردند؛ 3- فرزند صالحي كه براي او دعاي خير نمايد.» (بحارالانوار، ج2، ص 22)

مطابق كلام صادق(ع) شش چيز است كه مومن بعد از مرگ نيز از آن ها بهره مند مي شود. آن شش مورد عبارتند از: 1- فرزند صالحي كه براي او طلب مغفرت كند؛ 2- كتاب قرآن كه از آن قرائت كند؛ 3- چاه آبي كه حفر كرده (و به مردم آب مي دهد)؛ 4- درختي كه كاشته است؛ 5- آبي كه براي خيرات جاري كرده است؛ 6- روش پسنديده اي بنا نهاده و ديگران پس از وي، آن را ادامه مي دهند.

بنابراين، هر كسي كه باقياتي را به جا گذاشته باشد، از آثار آن بهره مند مي شود و يا اگر سنتي را به نام خود ثبت كرده و ديگري بر اساس آن سنت و الگوبرداري از آن كاري انجام دهد، پيامدها و آثار آن افزون بر عمل كننده براي سنت ساز نيز ثبت مي شود.

براساس برخي از روايات حتي اگر كسي به نام مرده، كاري را انجام دهد، آن كار خير و خوب در كارنامه عمل مرده در عالم برزخ ثبت مي شود. از اين جاست كه قرآن و نماز خواندن براي مرده يا روزه گرفتن براي او، نقش مهمي در سامان يابي وضعيت مرده بازي مي كند. گاه گناهي از او برداشته مي شود و آثار گناه يعني عذاب از او كم مي گردد و يا از وضعيت خوب به خوب تر و بهتر ارتقا مي يابد.

اعمال پيش فرست و پس فرست

خداوند در آيه 21 سوره يس مي فرمايد: «و نكتب ما قدموا و آثارهم»؛ هر آن چه خود پيش فرستادند و يا پس از مرگ از آثارشان مي رسد، ثبت و ضبط مي كنيم؛ پس هنگامي كه انسان مي ميرد كارهايي كه كرده و آثار كارهايش را به نامش مي نويسند.

براساس اين آيه و آيات ديگر قرآن، اعمال انسان دو نوع است: 1- اعمال ماتقدم؛ 2- اعمال ماتاخر. اعمال ماتقدم و يا همان متقدم اعمالي است كه تاثير آن بر نامه اعمال فرد و پرونده پاداش و يا جزاي او تا زمان زندگي و حيات فرد است و پس از مرگ او اين اعمال ديگر تاثيري بر كارنامه روز قيامت فرد ندارند مثل غيبت يا دروغ.

پس اعمالي كه آثار و نتايج آنها محدود به دوران عمر انسان است و با مرگ او پرونده آنها نيز بسته مي شود «آثار ماتقدم» و اما اعمالي كه آثارش حتي بعد از مرگ و كوچ انسان از اين جهان از بين نمي رود و با مرگ، پرونده آن ها بسته نمي شود و آثار مثبت يا منفي آنها در حيات برزخي نصيب او مي شود همان آثار متاخر يا «آثار ماتأخر» است كه در آيه به آن اشاره شده است.

به عنوان مثال كسي كه در زندگي دنيوي امور خيري را بنيان گذاري كرده است نتايج معنوي اين عمل در حيات برزخي نصيب او مي گردد؛ يعني سبب برخورداري وي از مواهب خداوندي و حتي بخشش پاره اي از خطاها و گناهانش مي شود.

هم چنين اگر كسي بدعت ها و روش هاي نادرست و زشتي را بنيان گذاري يا تقويت كند؛ چنين شخصي در همه نتايج سوء و بدي كه اين بدعت ها در زندگي فردي يا اجتماعي افراد جامعه برجاي مي گذارند؛ سهيم و شريك است. بنابر اين در هر كار بد و زشتي چون مدسازي ها؛ آداب و رسوم غلط در امر ازدواج؛ نشر خرافات؛ ايجاد انحرافات فكري در ديگران؛ گسترش بي عفتي و بي بندوباري؛ توسعه اعتياد به مواد مخدر و مانند آن كه همگي تا مدت زمان بسيار طولاني آثار و نتايج شومي در زندگي مادي و معنوي انسان ها بر جاي مي گذارند و سرچشمه بدبختي هاي فراواني در جامعه مي گردند، اين شخص از پيامدهاي بد آن در زندگي برزخي نيز رنج خواهد برد.

خداوند در آيه 31 سوره قيامت نيز مي فرمايد: «ينبو الانسان يومئذ بما قّدم و اخّر؛ آن روز انسان از آنچه پيشاپيش فرستاده و آنچه به آينده موكول كرده باخبر شود.

هم چنين، اعمال خوب و خيري چون طلب مغفرت، نماز، انفاق اطعامي كه بازماندگان براي درگذشتگان انجام مي دهند، در سرنوشت مردگان در عالم برزخ مؤثر است و موجبات بخشش گناهان و يا بالا رفتن مقام معنوي آنان مي شود. البته نفرين و طلب عذاب در انسان هايي كه بدعت ها كرده و ظلم ها نموده نيز در صورتي كه بحق بوده باشد، در افزايش شقاوت و عذاب مردگان ستمگر مؤثر است. بنابر اين، منازل رشد آدمي مختص به دنيا نيست. مردگان در عالم برزخ در انتظار آن هستند تا از نقصي برهند و از گناهي پاك شوند و به خير و عمل صالح و آثار آن دسترسي يابند و از آن ها بهره مند شوند.

باشد تا زنده ايم در فكر خود و مردگان باشيم و برايشان آرزوي مغفرت نموده و با كارهاي نيك و انفاق و صدقه و اطعام، دستگير مردگان باشيم كه البته چيزي از ثواب عمل ما كم نمي شود بلكه به آن هم حتي افزوده مي شود.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا