اجتماعیاعتقادی - کلامیعرفانمعارف قرآنیمقالاتمناسبت ها

شاخص ولايت پذيري در حج

ghodaaگفتاري پيرامون مهمترين وظايف كارگزاران حج نسبت به زائران خانه خدا

بي گمان هويت اسلامي و مسلماني را بايد در مناسك و آيين هايي چون نماز، زكات، حج و جهاد جست وجو كرد؛ زيرا بدون هر يك از آيين ها نمي توان تفاوت معناداري ميان مسلمان و غيرمسلمان يافت.

براين اساس حج جايگاه ويژه اي در آموزه هاي قرآني و اسلامي پيدا مي كند. اين جايگاه زماني تقويت مي شود كه حج با عنصر ولايت پيوند استواري مي يابد. البته همه آيين هاي پيش گفته، ارتباطي تنگاتنگ و استوار با ولايت دارند؛ زيرا ولايت است كه به آن ها معناي كامل و درست مي بخشد و بي ولايت هر يك از آن ها آيين ها و نمادهاي بي ارزش و پوچي مي شوند؛ چون ولايت در دو حوزه اجتماعي و شخصي به اين اعمال مفاهيم عالي ارزشي مي بخشد و اجازه مي دهد تا جنگ و خشونت، به يك امر عبادي و مقدس تبديل شود. از آن جايي كه خانه خدا، زايشگاه ولايت و ولي خداست و تمام الحج به لقاء و ديدار ولي الله تحقق مي يابد، مي توان دريافت كه چرا حج از چنين ارزش و جايگاه والايي برخوردار است.

اصولا حج، آيين توحيدي است و همه مناسك و اجزاي آن اين معنا را به نمايش مي گذارد. با اين همه، اين ولايت است كه اين مفاهيم و نمادهاي ظاهري را با توحيد محض پيوند مي دهد و آثار آن را در صحنه هاي اجتماعي به رخ مي كشد.

نويسنده با اين پيش فرض، تحليل قرآن را درباره كارگزاري حج و حاجيان ارائه مي دهد و بر آن است تا به عنوان نمونه به يكي از كارگزاران اين حوزه بر اساس گزارش هاي قرآن بپردازد. وي همچنين پيرامون ضرورت ولايت پذيري به عنوان يكي از مهمترين درس هاي حج سخن گفته است كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم.

ابراهیم(ع) اسوه بشریت
گزارش هاي تاريخي قرآن تاييد مي كند كه جامعه انساني هر چند از آدم تا حضرت نوح(ع) و تا حضرت ابراهيم(ع) فراز و نشيب هاي بسياري را از سر گذرانده است؛ ولي در تمام اين دوره هاي تاريخي، اين حضرت ابراهيم(ع) بوده كه توحيد محض الهي را در جامعه نهادينه كرده و زمينه هاي انقلاب بزرگ بشريت را در عرصه ايمان توحيدي فراهم كرده است. آن حضرت(ع) به سبب دست يابي به مقامات بسيار بزرگ انساني از طريق عبوديت محض، توانست در مقام امامت قرار گيرد و به عنوان اسوه كامل و سرمشق انسانيت مطرح شود.

حج ، يادگار پيامبر توحيدي

حضرت ابراهيم خليل الله(ع) را از بزرگ ترين پيامبران بشريت پس از حضرت محمد مصطفي(ص) دانسته اند. آن بزرگوار در فضليت پس از پيامبر(ص) قرار مي گيرد. از اين رو دين اسلام را به نام ايشان مي شناسند و همه شرايع الهي موجود را به ايشان نسبت مي دهند. و لذا سخن از دين ابراهيمي است كه شرايع متعدد و مختلفي از دل آن بيرون آمده است.

بسياري از آيين ها و مناسك موجود در همه شرايع، برگرفته از سنت و آموزه ها و سيره آن حضرت(ع) است. آيين توحيد حج نيز يكي از آيين هايي است كه يادگار آن حضرت مي باشد كه به عنوان نماد و سمبل توحيد و آيين ها و مناسك توحيدي مطرح است.

اسماعيل، معاون ابراهيم

حضرت اسماعيل(ع) فرزند حضرت ابراهيم(ع) ازهاجركنيز مصري و قبطي است. خداوند چنان كه از آيه 37سوره ابراهيم برمي آيد، به حضرت ابراهيم (ع) فرمان مي دهد تا اسماعيل را در سرزمين مكه و نزديك خانه خدا اسكان دهد. آن حضرت نيز براي عمل به فرمان الهي، همسر و كودك خردسال خويش را از بيت المقدس به سوي مكه كوچ مي دهد و در سرزمين خشك و بي گياهي اسكان مي دهد.

اين كودك كه درسن پيري پدرش، به دنيا آمده بود (ابراهيم آيه 39) همواره همراه و همكار پدر درامور زندگي بوده است. (صافات آيات 101 و 102)

خداوند به اين كودك حكمت وكتاب آسماني و مقام قضا و حكومت و نبوت را عطا كرد (انعام آيات 86 تا 89) و او را بخاطر فضايلي چون اخلاص درعمل (بقره آيه 127 و 128) و تسليم بودن در برابر خداوند (صافات آيات 102تا 106) مي ستايد. آن حضرت (ع) انساني با ويژگي ها و فضايلي چون تقوا (ص آيات 48 و 49)، اهل توحيد محض (بقره آيه 127و 129 و 133)، باورمند به مشيت الهي (صافات آيات 101 و 102)، اهل خضوع مستمر (همان) صبر و شكيبايي (انبياء آيه 85 و صافات آيه 102) عصمت و خيردائمي درهمه اعمال و رفتار (ص آيه 48) نيكوكاري و شتاب و سبقت دركارهاي خير (انبياء آيات 85 و 90 و ص آيه 48)انساني صالح (انبياء آيات 85 و 86) حليم و بردبار (صافات آيه 101 و نورالثقلين ذيل آيه) اهل هدايت (انعام آيه 86 و 90) و با فضايل و مقاماتي چون امامت (انعام آيات 86 و 90) نبوت و برگزيدگي از سوي خدا (همان ونيز ص آيه 48) بوده است. وي كسي است كه در تجديد بناي كعبه دركنار حضرت ابراهيم (ع) و برخوردار از امتيازات اين مقام بود. (بقره آيه 127) خداوند وي را از كساني معرفي مي كند كه بايد به عنوان اسوه و سرمشق زندگي مورد توجه قرارگيرد. (انعام آيات 86 و 90 و بقره آيه 133 و ص آيه 48)

خداوند به سبب همين صفات و فضايل است كه وي را به عنوان معاون حضرت ابراهيم (ع) برگزيد و از اوخواست تا دركنار آن حضرت (ع)مسئوليت بزرگ هدايت بشر به ويژه از طريق آموزش آيين ها و مناسك بزرگ عبادي چون حج و نماز و زكات به عهده گيرد.

زندگي اسماعيل( ع) ، آيين زندگي

اگر به آيات قرآني و روايات وارد شده درمساله حج توجه شود، به خوبي مي توان دريافت كه چرا زندگي حضرت ابراهيم و اسماعيل (ع) به عنوان آيين زندگي مطرح شده است.به عبارت ديگر تمامي لحظات زندگي اين پدر و پسر درآن حد و اندازه دركمال و تمام است كه به عنوان اسوه زندگي همه بشر مطرح مي شود.

خداوند درآيات 48 و 49 سوره ص، به داستان زندگي آن دو مي پردازد و آن را شايسته يادآوري و به نيكي ذكر شدن مي داند. بخشي از مهم ترين و حساس ترين زندگي آنان، ارتباط تنگاتنگي با حج و آيين هاي آن دارد، زيرا رفتارهاي آنان در زندگي، به عنوان بخشي از آيين هاي توحيدي و عبادي حج درآمده است.

مسئوليت هاي كارگزاران حج

خداوند براي حضرت اسماعيل (ع) كارويژه هاي خاصي را تعريف كرده است ولي با توجه به اين كه رفتار و كردار آن حضرت (ع) در زندگي اش، به عنوان سرمشق ديگران مطرح است، بايد اين مسئوليت ها را به عنوان مسئوليت هاي كارگزاران حج نيز مورد توجه و دقت قرار داد.

خداوند درآيه 163 و 165سوره نساء از جمله وظايف و مسئوليت هاي حضرت ابراهيم و اسماعيل (ع) را بشارت دادن به مردم نسبت به پاداش و ثواب هاي اخروي مي داند. اين بدان معناست كه از مهم ترين وظايف كارگزاران حج بايد پيام هاي بشارت آميز باشد.

آنان مي بايست اطلاعات و سخناني را كه دلالت بر موفقيت و سربلندي دارد، دراختيار حاجيان قرار دهند و آرمان هاي بلندي چون سعادت و خوشبختي در دنيا و آخرت را به آنان يادآور شوند.

در همان حال براي اين كه از مخالفت پرهيز كنند و راه گمراهي و عصيان را نپيمايند بايستي به آنان هشدار دهند و از عذاب ها و خشم خداوند دردنيا و آخرت بهراسانند. (همان)

بنابراين مجموعه فعاليت هاي كارگزاران در حج بايد به گونه اي باشد كه شامل بشارت و انذار باشد و مردم نسبت به آينده خوب در صورت اطاعت، و بدبختي و شقاوت در صورت عصيان آگاه سازند.

از ديگر مسئوليت هاي كارگزاران حج و حاجيان آن است كه پاسدار حريم و حرمت كعبه و سرزمين مقدس باشند و خانه خدا را به گونه اي آماده سازند كه حاجيان درشرايط عالي و مناسب از فرصت حج بهره برند. (بقره آيه 125) براي اين منظور آنان موظفند كه نگذارند دشمنان توحيد و اهل كفر وارد اين سرزمين و حريم شوند و با رفتارهاي خويش موجبات اذيت و آزار مومنان را فراهم آورند و يا به حريم عقيدتي آنان تجاوز كنند. براين اساس لازم است كه مسئولان و كارگزاران حج همه تمهيدات را براي ايجاد بهترين شرايط عبادي و دست يابي به تقوا و توحيد براي اهل آن فراهم كنند.

خداوند افزون براين كه از مسئولان و كارگزاران مي خواهد تا جلوي ورود كافران و مشركان و عقايد باطل آنان را بگيرند بلكه لازم است به پاك سازي همه عناصر و نمادهاي شرك و كفر نيز اقدام كنند. (بقره آيه 125).

برخي از ناپاكي ها و آلودگي ها به گونه اي است كه تطهير آن لازم و واجب است. از جمله آن ها عناصر و نمادهاي شرك و كفر چون بت است.

اصولا حج دو بعد اثباتي و نفيي دارد. اگر لااله الا الله، كلامي است كه اين معنا و مفهوم را مي رساند، حج نيز در قالب عمل و آيين اين معنا را القا مي كند. اين گونه است كه بخشي از آن نفي هر گونه نمادهاي بت پرستي و شرك و كفر است و از سوي ديگر، ايجاد زمينه هاي بروز علائم و نشانه هاي توحيدي مي باشد.

كارگزاران و مسئولان حج موظف هستند تا هم به طهارت باطن بپردازند و هم به طهارت ظاهر توجه كنند. براين اساس تطهير و پاكيزه كردن كعبه از آلودگي ها براي طواف كنندگان و عبادت كنندگان از وظايف حضرت ابراهيم (ع) و اسماعيل (ع) و درنتيجه كارگزاران حج دانسته شده است. (همان)

كارگزاران حج بايد خود را خدمتگزاران حاجيان و معتكفين بدانند و درخدمت گزاري ايشان كوتاهي نكنند. بنابر اين لازم است تا از قبل همه شرايط عبادي مناسب براي حاجيان و معتكفين فراهم شود تا ذهن و روح آنان به چيزي جز خداوند و دست يابي به تقواي الهي مشغول نشود.

تولي و تبري در حج

تبليغ پيام الهي به هر شكل و صورتي از ديگر وظايف كارگزاران است كه در آيات 163 و 165 سوره نساء بر آن تاكيد شده است. برخي براين باورند كه حج جز عبادت چيزي نيست و هرگونه تبليغ در آن جايز نيست. اين در حالي است كه اين زمان بهترين زمان براي تبليغ اصول توحيد و آگاه سازي نسبت به اهداف رسالت چون عدالت جهاني و قيام توده هاي مردم براي دستيابي به آن است. (حديد آيه 25)

با توجه به آيات پيش گفته مي توان گفت كه از وظايف و مسئوليت هاي عمده كارگزاران و مسئولان حج آن است كه تولي و تبري را به شكل واقعي و يا نمادين آن در حج عمل كنند. از اين روست كه خداوند مسئله اذان و اعلان رسمي برائت از مشركان و نمادها و افكار و اعمال آنان را به عنوان بخشي از حج مطرح مي سازد. بنابراين بر مسئولان است كه زمينه اجرايي اعمال برائت و تولي به امام و نفي هرگونه طاغوت را فراهم آورند.

حضرت اسماعيل با آن همه عواطف و احساساتي كه نسبت به پدر دارد و به شكل عاطفي با مسئله ذبح برخورد مي كند (صافات آيات 101 و 102) ولي هنگامي كه پاي انجام مسئوليت و تكاليف الهي به ميان مي آيد، به هيچ وجه كوتاه نمي آيد وخود را دربست در اختيار ولي خدا قرار مي دهد.

گروهي از مردم و مسلمانان داراي ذهن موزائيكي هستند. به اين معنا كه در حوزه معرفت شناسي بسان كافر و مشرك هستند ولي در حوزه عمل، رفتاري ايماني نشان مي دهند. اين مسئله تعبدي نمي تواند تا زمان بسياري دوام يابد؛ زيرا روزي در عمل نمي تواند ميان شرك معرفتي و عمل تعبدي خود جمع كند. از اين رو هنگامي كه پيامبر(ص) و يا امام معصوم(ع) يا ولي امر مسلمانان حكمي مي كند كه جان شخص را به خطر مي افكند، از اطاعت فرمان سر باز مي زند. داستان خراساني با امام صادق(ع) و عدم اطاعت از فرمان پريدن در تنور آتش معروف است؛ زيرا چنين شخصي در عمل ولايت را چنان نشناخته بود كه بتواند چشم بسته به فرمان ولي الله عمل كند و خود را به درون آتش بيفكند.

اطاعت بي چون و چرا از ولي امر

در جوامع امروز عده اي از دانشجويان و حتي برخي از طلاب با مشكل معرفتي نسبت به مسئله ولايت روبه رو هستند و لذا اطاعت از ولي امر و امام معصوم را در حدود و مرزهاي خاص پذيرا مي شوند و اين اطاعت تا حد جانفشاني بالا نمي رود.

درحالي كه اطاعت حضرت اسماعيل(ع) نسبت به حكم ولي الله نشان مي دهد كه وي از نظر معرفتي به جايي رسيده بود كه مي توانست خود را بي اما و اگر و چون و چرا در اختيار معصوم و ولي امر قرار دهد.

حج و قرباني و داستان اطاعت اسماعيل(ع) از ولي الله، خود بزرگترين درس توحيدي از اطاعت و فرمانبرداري از امام و ولي امر است كه مي بايست ازسوي كارگزاران تبليغ شود. اگر آن حضرت(ع) با جان خويش اطاعت از ولايت را نشان مي دهد ما موظفيم اين معنا را به گوش حاجيان برسانيم كه اين عمل تنها يك بازي و يا نمايش نبوده است و اگر خداوند اراده كرده بود بي گمان كارد، حلقوم را مي دريد. بنابراين هركسي وظيفه اي دارد كه مي بايست انجام دهد. وظيفه مؤمنان اطاعت محض از ولي الله است و وظيفه ولي الله آن است كه تنها در شرايطي كه لازم و ضروري است اين كار را بخواهد و درغير اين صورت به فديه و جايگزين بسنده كند. (صافات آيات 102 تا 107)

بسياري از مردم نيازمند آموزش هايي هستند كه در مكتب حكمت متعالي و فلسفه شيعي بخوبي به آن پرداخته شده است. اين حكمت متعالي است كه مسئله ولايت پذيري و اطاعت از ولي الله را به خوبي در بعد معرفتي به اثبات مي رساند و زمينه آن را براي عمل درحوزه هاي مختلف سياسي و اجتماعي و نظامي فراهم مي آورد.

داستان ذبح اسماعيل و اطاعت پذيري وي از ولايت، داستان هر روز ماست. ما در جامعه، هر روز با مسائلي مواجه هستيم كه تنها از راه اطاعت و تعبدپذيري ممكن است حل و فصل شود و هرگونه مقاومت و اما و اگرهاي عقلاني نمي تواند جامعه را در امنيت كامل قرار دهد و اجراي بسياري از دستورها را با مشكل مواجه مي سازد.

براين اساس درسي كه كارگزاران و مسئولان حج بايد به مؤمنان منتقل و آن را تبليغ كنند مسئله ولايت پذيري و اطاعت تعبدي محض از ولايت امري است كه همه شرايط را دارا مي باشد و كسي است كه در خدا ذوب شده است. اگر ولي امر مسلمانان خود را درخدا ذوب كرده است برهمه مؤمنان است كه خود را در چنين ولي امري ذوب كنند و از وي اطاعت و فرمانبرداري محض داشته باشند.

حضرت اسماعيل(ع) مي دانست كه كشتن انسان بي گناه و به ناحق جرم است و ازصدها حكم الهي درباره حقوق بشر آگاه بود و مي دانست كه حضرت ابراهيم(ع) از وي آگاهتر و هوشيارتر نسبت به وي دراين مسائل است ولي اين را نيز مي داند كه ولي الله حكمي بدون حكمت و هدف نمي كند و درپس حكم وي مصالح و اهداف والاتر و برتري است. از اين رو برپايه بينش و نگرش معرفت شناختي عميق و بلند خويش اطاعت محض را از حضرت ابراهيم(ع) نشان مي دهد.

اين ها نمونه ها و جلوه هايي از حج است كه مي توان در ايام حج به حاجيان آموخت و آنان را درمسير كمالي جامعه عدالت محور و ولايت محور جهاني اسلام قرار داد.

بي گمان فرجام جامعه اي كه همچون اسماعيل از ولي امر خويش اطاعت مي كند و بي اما و اگر، گردن را در اختيار ولي امر خويش قرار مي دهد تا هرگونه كه خواهد عمل كند، فرجامي نيك در دنيا و نعمت هاي اخروي در آخرت است.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا