بسم الله الرحمن الرحیم

نقش تکاملی صلوات از نظر قرآن

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، برخی از امور نقش تعیین کننده ای در رشد و تکامل انسان دارد. شناسایی عوامل رشد و تکامل می تواند انسان را در مسیر کمالی اش یاری رساند؛ زیرا انسان به طور فطری گرایش به کمال و دست یابی به تمامیت آن دارد و از هر گونه نقص گریزان است. گرایش و گریزش در این ساحت خود بیانگر اهمیت مساله در زندگی انسان است. بنابراین، نویسنده در تبیین راه های تکامل، به نقش تکاملی صلوات توجه داده و برآن است تا اهمیت و نقش ارزشی صلوات به ویژه صلوات بر پیامبر(ص) و خاندانش را بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

فرستادن صلوات از نظر قرآن

واژه صلوات جمع « صلاة » است. صلاة در فرهنگ عربی – قرآنی به معانى دعا، استغفار و ثنا آمده است. از نظر آموزه های وحیانی قرآن، همان طوری که لازم است تا انسان به عنوان عبادالله به نماز بیایستند و اقامه صلات و نماز به شکل خاصی نمایند که در شریعت اسلام بیان شده است، هم چنین لازم است تا آنان به اشکال دیگری نسبت به پیامبران، به ویژه پیامبر اکرم (ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و صابران و مومنان صلوات داشته باشند.

البته از آموزه های وحیانی قرآن بر می آید که این نوع دوم از اشکال صلات و صلوات از سوی خدا نسبت به برخی از انسان ها نیز انجام می شود و اختصاصی به  عبادالله ندارد، بلکه خود خدا نیز در مقام صلات و صلوات قیام می کند؛ چنان که به صراحت می فرماید: إِنَّ اللَّهَ … يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ ؛ خدا بر پیامبر صلوات می فرستد و صلات به جا می آورد.(احزاب، آیه 56)

به نظر می رسد که مقصود از صلوات خدا بر دیگران از جمله پیامبر مکرم و معظم(ص) و انبیا و صالحان، به معنای ستایش نیکو نسبت به آنان؛ یعنی به نیکى یاد کردن از آنان است.( ترتیب العین، ج 2، ص 1006، «صلو».)

 البته برخى هم چون شیخ طبرسی در مجمع البیان می فرماید که صلوات از ناحیه خدا به مغفرت و رحمت و ثنا و کرامت است(مجمع البیان، ج 7 – 8 ، ص 568)؛ چرا که  در روایتى از امام صادق ( علیه السلام ) قریب به همین مضمون نقل شده است.(همان)

پس وقتی خدا نسبت به کسی صلوات می فرستد، مقصود از آن نماز یا ستایش نیک نیست، بلکه مغفرتی است که ایشان را از بلایا و فتنه ها به اشکال گونان از دفع و رفع صیانت می کند و رحمت الهی را به سوی آنان سوق می دهد و ایشان را این گونه تکریم و ستایش می کند و در مقام محمود قرار می دهد.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، فرشتگان نیز اعمالی چون استغفار برای مومنان دارند(غافر، آیه 7)؛ چنان که ایشان نسبت به پیامبر(ص) نیز صلوات دارند. چنان که خدا به صراحت در این باره نیز می فرماید: إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ؛ به راستی که خدا و فرشتگانش بر پیامبر صلوات می فرستند.(احزاب، آیه 56)

شیخ طبرسی براین باور است که مراد از صلوات ملائکه و فرشتگان همان دعاى ایشان نسبت به پیامبر(ص) است(مجمع البیان، ج 7 – 8 ، ص 568)

بنابراین، از نظر قرآن، خدا و فرشتگان هستند که برپیامبر(ص) صلوات می فرستند؛ هر چند که شکل و معنای دعای خدا و فرشتگان ممکن است فرق داشته باشد، ولی این صلوات خدا و فرشتگان بیانگر نوعی تکریم و تفضلی است که خدا نسبت به پیامبر(ص) یا پیامبران و مومنان دارد. سپس خدا مومنان را خطاب قرار می دهد و از آنان می خواهد تا هم چون خود و فرشتگانش بر پیامبر(ص) صلوات و سلام بفرستند: انَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا؛ إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا ؛ خدا و فرشتگانش بر پيامبر صلوات و درود مى‏ فرستند. اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد! بر او صلوات و درود فرستيد و بسیار سلام تسلیم گونه داشته باشید  و به فرمانش بخوبى گردن نهيد.(احزاب، آیه ۵۶)

از این آیه به دست می آید که تکلیف مومنان فراتر از صلوات فرستند، سلام  کردن به شکل تسلیمی است که مطیع فرمان آن حضرت باشند. پس هم سلام قولی و کلامی داشته باشند و هم سلام و تسلیم عملی به اطاعت از ایشان را به نمایش گذارند؛ یعنی هم بگویند: «صلوات الله علیه و آله و سلم»؛ و هم در مقام اطاعت امر ایشان برآیند و تسلیم محض او باشند و با او تنازع و جدال نکنند.

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، پیامبر(ص) نیز مکلف است تا بر مومنانی که صدقه را به ایشان می رسانند، صلوات بفرستد؛ چنان که خدا در قرآن می فرماید: خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ؛ از اموال آنان صدقه‏ اى بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‏ شان سازى و آنان را تزکیه نمایی و برايشان دعا و صلوات بفرست؛ زيرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خدا شنواى داناست.( توبه، آیه ۱۰۳)

پس از نظر قرآن، صلوات از سوی خدا، پیامبر(ص)، فرشتگان و مومنان انجام می شود که در ادامه توضیحات بیش تری داده خواهد شد.

البته از سوی خدا تکریم و از سوی فرشتگان که ماموران محض الهی هستند(تحریم، آیه 6)، تعظیم و تفخیم تکوینی، و از سوی مومنان، تکلیف شرعی است که می بایست به جا آورند و از آن تخطی نکنند.(احزاب، آیه 56)

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، خدا همان طوری که به پیامبران و صابران عنایت دارد و صلوات می فرستد به مومنان نیز به سبب ایمان ایشان و برخی از عوامل دیگر توجه خاص و ویژه ای داشته و بر ایشان صلوات می فرستد.

صلوات شوندگان از نظر قرآن

باید توجه داشت که از نظر آموزه های وحیانی قرآن، تنها پیامبر(ص) بهره مند از صلوات نیست، بلکه انسان های دیگری نیز از صلوات صلوات کنندگان بهره مند می شوند که شامل گروه های زیر هستند:

1. صلوات بر پیامبر(ص): چنان که گفته شد از تکالیف مومنان است که بر پیامبر(ص) صلوات بفرستند؛ چنان که خدا و فرشتگان بر آن حضرت (ص) صلوات می فرستند.(احزاب، آیه 56)
2. صلوات بر آل محمد(ص): بر اساس روایات تفسیری که از سوی پیامبر(ص) وارد شده، چگونگی صلوات بر پیامبر(ص) به گونه ای است که می بایست «آل محمد»(ص) نیز داخل صلوات باشد. از همین روست که پیامبر(ص) از صلوات ابتر که در آن «آل محمد» (ص) ذکر نشده باشد، به شدت پرهیز می دهد و آن را دم بریده و بی تاثیر می شمارد. در روایات آمده که پس از نزول آيه ياد شده از رسول خدا(صلى الله عليه وآله)پرسيده شد: كيفيّت صلوات بر شما چگونه است؟ حضرت فرمود: بگوييد: الّلهم صلّ على محمّد و آل محمّد كما صلّيت على ابراهيم و آل ابراهيم … . (مجمع البيان، ج 7 – 8 ، ص 579) در برخى متون تفسيرى اهل سنّت، كيفيّت صلوات بر پيامبراكرم(صلى الله عليه وآله) چنين آمده است: اللهم صل على محمد و على آل محمد و ذريته كما صلّيت على ابراهيم و بارك على محمد و على آل محمد کما بارکت علی ابراهیم…(الميزان، ج 1، ص 384) از امام صادق علیه السلام پرسیدند: چگونه بر محمد و آل او صلوات بفرستیم فرمود شما مى گوئید: صلوات الله و صلوات ملائکته و انبیائه و رسله و جمیع خلقه على محمد و آل محمد و السلام علیه و علیهم و رحمة الله و برکاته ؛ گفته شد:  ثواب کسى که به این طریق بگوید چه مى باشد، فرمود: بیرون شدن از گناهان است ، به خدا قسم مثل روزى که او را مادر زائیده شده است. (ختوم و اذکار، ج ۱، ص ۴۸؛ بحارالانوار، ج ۹۴ ،ص 55)
3. صلوات الهی بر صابران: خدا به صراحت در قرآن می فرماید که صابرانی به سبب صبر در مصیبت ها مورد عنایت و تفضل الهی قرار می گیرند: وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ ؛ أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ؛ و قطعا شما را به چيزى از قبيل ترس و گرسنگى و كاهشى در اموال و نفوس و محصولات مى ‏آزماييم و مژده ده شكيبايان را ، همان كسانى كه چون مصيبتى به آنان برسد مى‏ گويند: ما از آن خدا هستيم و به سوى او باز مى‏ گرديم بر ايشان صلوات و درودها و رحمتى از پروردگارشان باد و راه‏يافتگان هم خود ايشانند.(بقره، آیات ۱۵۵ تا ۱۵۷) این صلوات می تواند تاثیراتی چون آرامش و اطمینان قلب برای صابران ایجاد کرده و حزن و خوف را از دلهای آنان بزداید.
4. صلوات پیامبر (ص) بر مومنان: بر اساس آموزه های وحیانی، پیامبر(ص) مکلف است نسبت به مومنان صلوات بفرستد و دعا نماید.(توبه، آیه 103) از آیات قرآنی به دست می آید عواملی که موجب می شود تا پیامبر(ص) مکلف به صلوات بر مومنان باشد، اموری چند که است که شامل:

الف: صلوات خاص خدا نسبت به مومنان به سبب ایمان از مقام رحیمیت الهی؛ یعنی ایمان مومنان موجب می شود تا خدا فراتر از رحمانیت از مقام رحیمیت به آنان توجه و تفضل و عنایت داشته باشد؛ چنان که خدا می فرماید: هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلاَئِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا؛ او کسی است که برشما مومنان صلوات می فرستد و فرشتگان تا شما را از ظلمات به سوی نور بیرون برد ؛ چرا که او به مومنین رحیم است.(احزاب ، آیه 43) پس رحیمیت خاص خدا نسبت به مومنان موجب می شود تا نه تنها خدا و فرشتگان بر ایشان صلوات بفرستند، بلکه پیامبر(ص) نیز به تبع خدا و فرشتگان به ایشان صلوات بفرستد؛ چرا که پیامبر(ص) نیز مظهر اتم و اکمل رحیمیت خدا است؛ چنان که خدا در این باره می فرماید: قَدْ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِيزٌ عَلَيْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِيصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنِينَ رَءُوفٌ رَحِيمٌ ؛ قطعا براى شما پيامبرى از خودتان آمد كه بر او دشوار است‏ شما در رنج بيفتيد به هدايت شما حريص و نسبت به مؤمنان رؤوف و رحیم است.(توبه، آیه ۱۲۸)؛ البته باید توجه داشت که صلوات الهی برمومنان اختصاص به دنیا ندارد بلکه دنیا و آخرت را در برمی گیرد ؛ زیرا جمله اسميّه در آیه 43 سوره احزاب، اشاره به نزول صلوات خداوند بر مؤمنان در دنيا و آخرت دارد و آمدن اسم «ربّ» و اضافه آن به ضمير «هم» براى مزيد عنايت به این امر از سوی خدا است که از مقام رحیمیت به آنان توجه می کند.(روح المعانى، ج 2، جزء 2، ص 35)

ب: تسبیح و ذکر بسیار مومنان: خدا در این باره می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللهَ ذِكْرًا كَثِيرًا؛ وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلاً؛ هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلاَئِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا؛ ای کسانی که ایمان آورده اید خدا را بسیار یاد کنید و بامدادان و شامگاهان او را تسبیح نماید، او کسی است که برشما مومنان صلوات می فرستد و فرشتگان تا شما را از ظلمات به سوی نور بیرون برد؛ چرا که او به مومنین رحیم است (احزاب، آیات 41 تا 43)؛ زیرا از ارتباط آيات به يكديگر مى توان استفاده كرد كه هر وقت شما در صبحگاهان و شامگاهان خدا را ياد كرديد، صلوات خدا و ملائكه شامل حال شما مى شود.(تفسير التحريروالتنوير، ج 11، جزء 22، ص 49؛ جامع البيان، ج 12، جزء 22، ص 14)؛

ج : صدقات مالی: از نظر قرآن صدقاتی که به دست پیامبر(ص) از سوی مومنان داده می شود، موجب توجه خاص آن حضرت(ص) صلوات و دعای ایشان در حق صدقه دهندگان می شود.(توبه، آیه 99) البته براساس برخی از آیات پیامبر(ص) مکلف است تا در حق ایشان صلوات فرستاده و دعا کند؛ خدا می فرماید: خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ؛ از اموال آنان صدقه‏ اى بگير تا به وسيله آن پاك و پاكيزه‏ شان سازى و آنان را تزکیه نمایی و برايشان دعا و صلوات بفرست؛ زيرا دعاى تو براى آنان آرامشى است و خدا شنواى داناست.( توبه، آیه ۱۰۳) در روایات نقل شده كه هر گاه افرادى براى پرداخت صدقه (زكات واجب مال خود) به محضر حضرت رسول الله(صلى الله عليه وآله) شرفياب مى شدند، آن حضرت مى فرمود: اللّهمّ صَلّ عَليهم. از عبدالله بن ابى اوفى نيز روايت شده كه هنگام پرداخت صدقه به پيامبر(صلى الله عليه وآله) آن حضرت فرمود: اللهمّ صَلّ على آل ابى اوفى. (مجمع البيان، ج 5 – 6 ، ص 103) نظر مرحوم طبرسى اين است كه «صَلّ عَليهم» يعنى براى آنان دعا كن.(مجمع البيان، ج 5 – 6 ، ص 103)

آثار و کارکردهای دنیوی و اخروی صلوات

صلوات دارای کارکردهای بسیاری است تا جایی که آن را بهترین ذکر در میان اذکار قرار داده است؛ از باب نمونه امام رضا (ص) می فرماید: الصَّلاۀُ علی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ تَعْدِلُ عِنْدَ اللهِ عَزَّوَجَلَّ التَّسبیِحَ وَالتَّهلِیلَ وَالتَّکبِیرَ؛ صلوات بر محمد و آل محمد علیهم السلام نزد خدای عزوجل برابر است با تسبیح(ذکر سُبحانَ اللهِ) و تهلیل(ذکر لا إلهَ إلاّ اللهُ) و تکبیر(ذکر أللهُ أکبرُ)

البته وقتی ما از کارکردهای صلوات و آثار آن سخن می گویم، مقصود تنها صلوات مومنان بر پیامبر(ص) نیست؛ بلکه شامل صلوات خدا ، پیامبر(ص)، فرشتگان و مومنان می شود؛ در حقیقت، هر صلواتی از صلوات ها کارکرد و آثاری دارد که شناخت آنها می توان بسیار مفید و لازم باشد.

به هر حال، آن چه دراینجا مورد بحث در باره آثار صلوات است تنها درباره آثار صلوات مومنان بر پیامبر(ص) نیست که بر این عمل عبادی بار می شود، بلکه شامل صلوات خدا و پیامبر(ص)، فرشتگان و نیز مومنان می شود.

هم چنین از آیات و روایات بر می آید آثاری که برای صلوات خدا است، غیراز آثار صلوات مومنان بر پیامبر(ص) یا صلوات پیامبر(ص) بر مومنان خواهد بود.

با این همه، می توان گفت که صلوات ها در کلیت و عمومیت دارای کارکردها و آثاری چون موارد زیر است:

1. اخراج از ظلمت به سوی نور: از نظر قرآن، صلوات خداوند بر مؤمنان، براى خارج کردن آنان از ظلمتِ مانند ظلمت جهل به سوى نور معرفت است.(احزاب، آیه 43) بنابراین، اگر کسی گرفتار ظلمات است و نورهای ذاتی خویش را از دست داده و آن را دفن و دسیسه کرده است، برای رهایی از ظلمات و بازگشت به نور یا بازگشت نور به سویش می بایست به صلوات الله توسل جوید. راه توسل نیز این است که انسان مومن شود و از اسبابی چون اهل تسبیح دایمی و ذکرالله بسیار فراوان بهره گیرد. (احزاب، آیات 41 تا 43) چنان که گفته شد،«صلاة» از ناحيه خداوند به مغفرت و رحمت، ثنا و كرامت تفسير شده است؛ چنان که «صلاة ملائكه»، به معنای دعاى آنان در حق مومنان است.(مجمع البيان، ج 7 – 8 ، ص 568؛ روح المعانى، ج 12، جزء 22، ص 221) از آیات سوره احزاب به دست می آید که صلوات موجب می شود که شخص تحت عنایت الهی قرار گرفته و با بهره مندی از غفران الهی، دفع بلا و رفع بلا شده و محبت الهی به سوی او جلب شده و مورد رحمت رحیمی قرار گیرد و این گونه از نور الله بهره مند شده و از ظلمات گناه و مانند آنها به سوی نور هدایت و رهنمون شود و دلی نورانی پیدا کند. البته صلوات بر پیامبر(ص) نیز موجب ایجاد نور می شود؛ چنان که پیامبر اسلام(ص) فرمود : أکْثِرُوا الصَّلاۀَ عَلَیَّ فَإنَّ الصَّلاۀَ عَلَیَّ نُورٌ فِی القَبرِ، وَنورٌ عَلَی الصِّراطِ، وَنورٌ فِی الجَنَّۀِ؛ بر من بسیار صلوات بفرستید که صلوات بر من نوری در قبر، نوری در پل صراط و نوری در بهشت خواهد بود.(بحار الانوار، ج ۷۹، ص ۶۴)
2. مغفرت الهی: همان طوری که بیان شد صلوات الهی بر بندگان از جمله پیامبر(ص) به معنای مغفرت است که آثار آن شامل دفع و رفع بلا و جلب منفعت است. البته از روایات به دست می آید که صلوات مومنان نسبت به پیامبر(ص) نیز از عوامل مغفرت و آمرزش گناهان است؛ چنان که امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: صلوات فرستادن بر پیامبر صلى الله علیه وآله گناهان را از بین مى برد، بهتر از نابود کردن آب آتش را. سلام کردن بر پیامبر صلى الله علیه و آله برتر از آزاد کردن چند برده است. دوست داشتن رسول خدا صلى الله علیه و آله برتر از فدا کردن جانهاست . یا فرمودند: برتر از شمشیر زدن در راه خداست.(ثواب الاعمال ، ص ۳۳) امام باقر علیه السلام فرمودند: هنگامى که در روز جمعه نماز عصر را خواندى ، بگو: اللهم صل على محمد و آل محمد الاوصیاء المرضیین بافضل صلواتک و بارک علیهم بافضل برکاتک و السلام علیهم و على ارواحهم و اجسادهم و رحمة الله و برکاته . همانا کسى که پس از نماز عصر این صلوات را بفرستد، خداوند صد هزار حسنه براى او نوشته ، صد هزار گناه او را پاک کرده ، به واسطه آن صد هزار حاجت او را برآورده نموده صد هزار درجه براى او مى نویسد.(ثواب الاعمال ، ص ۸۳ و ۲۳۹) هم چنین پیامبر اسلام(ص) فرمود : هر کس در روز جمعه هزار بار بر من صلوات بفرستد، فرشتگان همواره برای او آمرزش می طلبند.(جامع احادیث شیعه، ج ۶، ص۱۸۷) درجایی دیگر می فرماید: مَنْ صَلَّی عَلَیَّ کُلَّ یُومٍ ثَلاثَ مَرّاتٍ وَفِی کُلِّ لَیْلَۀٍ ثَلاثَ مَرّاتٍ حُبّاً لِی وَشُوقَاً إلَیَّ کانَ حَقّاً عَلی اللهِ عَزَّوَجَلَّ أنْ یَغْفِرَ لَه ذُنُوبَه تِلکَ اللیلۀَ وَذلکَ الیومَ؛ هر که از روی محبت و دوستی نسبت به من، هر روز سه مرتبه و هر شب سه مرتبه صلوات فرستد، خداوند بر خود لازم نموده است که از گناهان آن شب و روز او درگذرد و بیامرزد. هم چنین پیامبر(ص) فرمود: یا فاطِمَۀُ، مَنْ صَلَّی عَلَیکِ غَفَرَ اللهُ لَه وَألْحَقَهُ بِی حَیْثُ کُنْتُ مِن الجَنَّۀِ؛ ای فاطمه، هر که بر تو صلوات فرستد، خداوند او را می بخشد و در هر جایی از بهشت که من باشم او را به من ملحق خواهد کرد.
3. رحمت رحیمی الهی: هم چنین صلوات الهی بر بندگان دارای آثاری است که از جمله آن رحمت خاص الهی نسبت به آنان است که در قالب رحمت رحیمی خودنمایی می کند؛ زیرا منشا و خاستگاه این صلوات الهی، رحیم بودن خدا است.(احزاب، آیات 41 تا 43) البته رحمت خاص پیامبر(ص) درحق مومنان نیزاین گونه است؛ چنان که خدا می فرماید: وَمِنَ الأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلاَ إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ از میان اعراب بادیه نشین کسانی هستند که به خدا و روز آخرت ایمان دارند و آن چه را انفاق مى كنند مايه تقرب نزد خدا و صلوات و دعاهاى پيامبر مى‏ دانند. بدانيد كه اين انفاق مايه تقرب آنان است. به زودى  و به تحقیق خدا ايشان را در جوار رحمت‏ خويش درآورد كه خدا آمرزنده رحیم و مهربان است. (توبه ، آیه 99) پس صلوات رسول الله (ص) که پس از اخذ صدقات در حق مومنان انجام می شود، موجب مغفرت و رحمت رحیمی خاص خدا نسبت به مومنان است؛ چرا که احتمال دارد ضمير «إنّها» به صلوات برگردد. مقصود از «صلوات الرّسول» دعاهاى آن حضرت است. جمع آمدن آن بدين جهت است كه آن حضرت در پى هر انفاقى در حق انفاق كننده دعا مى كردند. (تفسير التحريروالتنوير، ج 6 ، جزء 11، ص 15؛ لباب التّأويل، بغدادى، ج 2، ص 399)
4. کرامت الهی: چنان که گفته شد کسی که از صلوات الهی بهره مند می شود مورد تکریم خاص الهی قرار می گیرد و افزون بر کرامت ذاتی انسان، مورد تفضل قرار گرفته و از کرامت تفضلی نیز بهره مند می شود.(همان) به نظر می رسد که اگر کسی بخواهد در مقام کریمان قرار گیرد می بایست به صلوات بر پیامبر(ص) متمرکز شود؛ زیرا صلوات بر حبیب الله (ص) موجب می شود تا خدا محبان حبیب خویش را کرامت بخشد و آنان را از مقربان درگاه خویش قرار دهد.(آل عمران، آیات 31 و 32) حضرت امام هادی علیه السلام فرمودند: إنّما اتَّخَذَ اللهُ إبراهیمَ خلیلاً لِكَثْرَةِ صَلاتِهِ علی محمّدٍ وأهلِ بیتهِ صلواتُ اللهِ عَلَیهم؛ خدای متعال حضرت ابراهیم (عَلَی نَبِینا وآلهِ وعلیه السلامُ) را دوست و خلیل خود انتخاب کرد، به خاطر آنکه ایشان بر محمد و اهل بیت گرامیش علیهم السلام بسیار صلوات می فرستاد.
5. ثنا و مدح الهی: صلوات الهی نسبت به مومنان به معنای مورد ستایش و ثنا قرار گرفتن از سوی خدا است.(همان)
6. سکون و آرامش: از نظر قرآن، صلوات رسول الله(ص) در حق مومنان که پس از گرفتن صدقه انجام می شود، موجب آرامش و سکون قلبی آنان می شود.(توبه، آیه 103)
7. تطهیر و تزکیه: چنان که گفته شد صلوات رسول الله موجب سکونت می شود، اما شکی نیست که صلوات موجب توجه آن حضرت به انسان شده و ایشان به تزکیه و تطهیر صلوات دهنده می پردازد؛ حضرت امام باقر علیه السلام می فرماید:
8. صلوات از جانب خداوند، رحمت است و از سوی فرشتگان، تزکیه و پاک کردن و از طرف مردم، دعا است .(میزان الحکمه، ج ۱، ص ۳۸۹)
9. استجابت دعا: از آن جایی که فرشتگان مامور هستند تا بر مومنان صلوات بفرستند، بنابراین، دعا و صلوات آنان مستجاب است و این گونه مومنان مورد عنایت و تفضل الهی قرار می گیرد. شرط بهره مندی از صلوات فرشتگان نیز داشتن ایمان است؛ زیرا آنان برای مومنان صلوات می فرستند. البته آنان برای پیامبر(ص) نیز صلوات می فرستند که دعای مستجاب فرشتگان در حق آن حضرت(ص) و ایجاد شرایط مناسب یا بهبودی شرایط آن حضرت(ص) در انجام ماموریت در دنیا و بهره مندی کامل تر از صفات الله و اسماء الله است. صلوات بر پیامبر(ص) نیز نقش اساسی در اجابت دعا دارد. حضرت صادق (ع ) فرمود: لَا یَزَالُ الدُّعَاءُ مَحْجُوباً حَتَّى یُصَلَّى عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛ پیوسته دعا محجوبست (و میانه آن و استجابش حجاب و پرده اى حائل است ) تا بر محمد و آلش صلوات فرستاده شود که آنگاه پرده و حائل برطرف شود.( اصول کافى ج ۴ ص ۲۴۷ ، روایة : ۱) پیامبر اسلام(ص) فرمود : هر کس در نوشته ای بر من درود بفرستد فرشتگان همواره برای او آمرزش می طلبند.(میزان الحکمه، ج ۷، ح ۱۰۷۹۵) هم چنین می فرماید: صَلاتُکُم عَلَیَّ مُجَوِّزَۀٌ لِدُعاءِکُم، وَمَرْضاۀٌ لِرَبِّکُم، وَزَکاتٌ لأعمالکم (لِأبدانِکُمْ)؛ صلوات شما سبب استجابت دعا، رضایت و خشنودی پروردگار و پاکیزگی اعمالتان یا ابدان شما می شود.
10. جلب صلوات پیامبر(ص): اگر کسی بخواهد مورد عنایت و تفضل الهی قرار گیرد تا خدا برایش صلواتی بفرستد که کارکردهای پیشین را دارد، می بایست به پیامبر(ص) صلوات بفرستد. امام صادق علیه السلام فرمودند: هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله را یاد کردند، زیاد بر او صلوات بفرستید؛ زیرا همانا کسى که یک بار بر پیامبر صلى الله علیه و آله صلوات بفرستد، خداوند در هزار صف از فرشتگان هزار بار بر او صلوات مى فرستد و آفریده اى از آفریدگان خدا باقى نماند، مگر این که به خاطر صلوات خدا و صلوات فرشتگانش ، بر او صلوات مى فرستند. و جز نادان مغرور که خدا و رسول از او بیزارند، کسى از این ثواب رو نمى گرداند.(ثواب الاعمال ، ص ۳۳۱) در روایتی دیگر حضرت صادق علیه السلام از رسول گرامی صلّی الله علیه وآله روایت کرده اند: مَنْ صَلَّی عَلَیّ صَلَّی اللهُ علیهِ وَمَلائِكَتُهُ ، وَمَنْ شَاءَ فَلْیقِلَّ وَمَنْ شَاءَ فَلْیكْثِرْ ؛ هر كسی كه بر من صلوات فرستد، خداوند متعال و ملائكه بر او صلوات و درود می فرستند (پس) هر كه می خواهد كم، و هر كه می خواهد بسیار صلوات بفرستد.
11. حاجت روا: چنان که گفته شد، صلوات موجب استجابت دعا است؛ هم چنین صلواتی که انسان برای پیامبر(ص) می فرستد موجب می شود تا حاجت روا باشد؛ چنان که پیامبر گرامی اسلام صَلَّی اللهُ عَلیهِ وَ آلِهِ فرمودند: مَنْ قالَ ثَلاثَ مَرّاتٍ: ألّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ قَضَی اللهُ حاجَتَه؛ هر کسی که سه مرتبه بگوید ألّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ خدای متعال حاجت او را برآورده می کند. هم چنین امام صادق علیه السلام فرمودند: کسى که در یک روز صد بار بگوید : رب صل على محمد و اهل بیته ، خداوند صد حاجت او را بر مى آورد که سى تاى آن مربوط به دنیا و هفتاد تاى آن مربوط به آخرت است .(ثواب الاعمال ، ص ۳۴۱) پیامبر اسلام(ص) نیز فرمود : صلوات فرستادن، فقر را برطرف می نماید.(جلاء الافهام، ص ۲۵۲)