مسوولیت نیروی انتظامی در امر به معروف
خدا در قرآن کریم می فرماید:خُذِ الْعَفْوَ وَأْمُرْ بِالْعُرْفِ وَأَعْرِضْ عَنِ الْجَاهِلِينَ؛ ﻋﻔﻮ ﻭ ﮔﺬﺷﺖ ﺭﺍ ﭘﻴﺸﻪ ﻛﻦ ، ﻭ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﺩﻩ ، ﻭ ﺍﺯ ﻧﺎﺩﺍﻧﺎﻥ ﺭﻭﻱ ﺑﮕﺮﺩﺍﻥ .(اعراف، آیه ١٩٩)
عرف در لغت زمین بلندی است که برای همه شناخته شده است. ضد آن منکر است که غیر شناس برای مردم است. معروف هر چیز شناخته از نظر عقل و نقل است که به یک معنا پسندیده های اجتماعی است.
منکر هر چیز ناشناخته ای است که عقل و نقل آن را ناپسند است.
از نظر آموزه‌های قرآنی امر به معروف و نهی از منکر یک امر ولایی است. ولایی بودن آن مقتضی این معنا است که تنها کسی می تواند امر به معروف و نهی از منکر کند که دارای ولایت باشد. از نظر آموزه‌های قرآنی تنها خدا دارای چنین ولایت ذاتی است.
البته کسانی به عنوان مظهر ولایت الهی در طول از چنین ولایتی برخوردار هستند که شامل پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم و اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام هستند.
از نظر آموزه‌های قرآنی، هر مؤمنی نسبت به دیگر از ولایت متقابل برخوردار است. خدا می فرماید: وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَيُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَيُطِيعُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ أُولَٰئِكَ سَيَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
ﻣﺮﺩﺍﻥ ﻭ ﺯﻧﺎﻥ ﺑﺎ ﺍﻳﻤﺎﻥ ﺩﻭﺳﺖ ﻭ ﻳﺎﺭ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻧﺪ ; ﻫﻤﻮﺍﺭﻩ ﺑﻪ ﻛﺎﺭﻫﺎﻱ ﻧﻴﻚ ﻭ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻓﺮﻣﺎﻥ ﻣﻰ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺍﺯ ﻛﺎﺭﻫﺎﻱ ﺯﺷﺖ ﻭ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﺑﺎﺯﻣﻰ ﺩﺍﺭﻧﺪ ، ﻭ ﻧﻤﺎﺯ ﺭﺍ ﺑﺮﭘﺎ ﻣﻰ ﻛﻨﻨﺪ ، ﻭ ﺯﻛﺎﺕ ﻣﻰ ﭘﺮﺩﺍﺯﻧﺪ ، ﻭ ﺍﺯ ﺧﺪﺍ ﻭ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮﺵ ﺍﻃﺎﻋﺖ ﻣﻰ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ; ﻳﻘﻴﻨﺎً ﺧﺪﺍ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﻣﻮﺭﺩ ﺭﺣﻤﺖ ﻗﺮﺍﺭ ﻣﻰ ﺩﻫﺪ، ﺯﻳﺮﺍ ﺧﺪﺍ ﺗﻮﺍﻧﺎﻱ ﺷﻜﺴﺖ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻭ ﺣﻜﻴﻢ ﺍﺳﺖ .(توبه، آیه 71)
البته باید توجه داشت که مقتضی امر که در آیه 199 سوره اعراف آمده، استعلا است که بیانگر علو ذاتی یا اکتسابی است که به حکم ولایت الهی برای مؤمنان اثبات می شود.
از نظر آموزه‌های قرآنی با آن که امر به معروف و نهی از منکر، تکلیف و وظیفه همگانی است، اما گروه و نهادی باید به شکل تخصصی و سازمان یافته باید به این کار اقدام کند. خدا می فرماید: وَلْتَكُن مِّنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنكَرِ وَأُولَٰئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ، ﻭ ﺑﺎﻳﺪ ﺍﺯ ﺷﻤﺎ ﮔﺮﻭﻫﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺮﺩم ﺭﺍ ﺑﻪ ﺳﻮﻱ ﺧﻴﺮ [ ﺍﺗﺤﺎﺩ ، ﺍﺗﻔﺎﻕ ، ﺍﻟﻔﺖ ، ﺑﺮﺍﺩﺭﻱ ، ﻣﻮﺍﺳﺎﺕ ﻭ ﺩﺭﺳﺘﻲ ] ﺩﻋﻮﺕ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ، ﻭ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻭ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪﻩ ﻭﺍﺩﺍﺭﻧﺪ ، ﻭ ﺍﺯ ﻛﺎﺭ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻭ ﺯﺷﺖ ﺑﺎﺯﺩﺍﺭﻧﺪ ; ﻭ ﺍﻳﻨﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﻘﻴﻨﺎً ﺭﺳﺘﮕﺎﺭﻧﺪ .(آل عمران، آیه ١٠٤)
بر اساس این آیه باید گروه یا نهادی به طور رسمی عهده دار مسوولیت امر به معروف و نهی از منکر شود.
مهم ترین هدف از این فريضه همراه سازی افراد با ارزش های اجتماعی و پیشگیری از هنجارشکنی است. بنابراین، هدف مجازات نیست بلکه آگاهی سازی و نیز بازسازی رفتاری است. از همین رو اصل هدایت زبانی و عملی است نه تنبیه و مجازات بدنی.
از نظر آموزه‌های قرآنی با هنجار شکنی باید به شکلی برخورد شود که شخص احساس کند در صورت ادامه هنجار شکنی طرد اجتماعی می شود.
برای دستیابی به هدف باید نوعی هماهنگی و همسویی میان نهادها پدید آید. هر گونه ناهماهنگی و تضاد رفتاری میان نهادها و سازمان‌ها و نیز مردم موجب می شود هنجار شکن طرد اجتماعی را لمس نکند و امر به معروف و نهی از منکر نتیجه عکس بدهد، چنان که اگر یکی از والدین کودک را سرزنش کند؛ اما دیگری یا دیگران به حمایت از کودک بپردازند.
مسوولیت نیروی انتظامی تأمین امنیت اجتماعی از جمله مهم‌ترین آنها امنیت اخلاقی و دفاع از ارزش های اخلاقی و اسلامی و قوانین وضعی است. از این رو خود را موظف به اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر می داند.
استفاده از فریضه موجب کاهش پدیده های اجتماعی ناهنجار اجتماعی و بی نیازی از قوه قهریه و کاهش تنش‌ها و بروز بحران های امنیتی است. بنابراین همه نهادهای امنیتی و انتظامی می بایست با چنين رویکردی به این فریضه اهتمام ورزند و با همپوشانی در رسیدن به این مهم دست یاری به هم دهند. هماهنگی با مرکز و ستاد امر به معروف و نهی از منکر باید در راستای تامین آن با توجه به ماموریت ها و شرح وظایف هر نهاد باشد.
فریضه دو بخش دارد. تقدیم امر به معروف بر نهی از منکر دلالت بر تقدم ارزشی امر بر نهی دارد.
باید چنان که خدا و پیامبر اکرم (ص) بشارت را بر تنذیر مقدم می کرد، اهتمام به امر به معروف باشد، در حالی که در عمل تنها به نهی از منکر پرداخته شده و از امر به معروف غافل شده ایم. از نظر قرآن، مسولیت اصلی پیامبران انذار است هر چند که بشارت و تبشیر نیز برای آنان نیز تعریف شده است. از نظر قرآن، آن چه اجتماع انسانی نیاز دارد، نذیر و انذار است و از همین روست که خدا برای هر اجتماعی نذیر فرستاده است، نه بشیر. نذیر البته نقش هدایتی را نیز به عهده دارد. خدا می فرماید: إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هادٍ.(رعد، آیه 7)
به نظر می‌رسد مثلا برای مبارزه با پدیده بد حجابی و بی حجابی یا اختلاس یا رشوه باید بر فضیلت حجاب یا امانت داری و حفظ بیت المال یا کسب روزی حلال و برکات آنها در قالب امر به معروف تاکید شود.
برخی از امور باید در یک منظومه منسجم سامان یافته تا هدف محقق شود. این فریضه نیز این گونه است. باید فرهنگ سازی با اجرای مجازات قانونی همراه و مکمل باشد تا تأثیر مطلوب داشته باشد. نادیده گرفتن هر یک می تواند ناکامی را به دنبال داشته باشد.
