چهارشنبه سوری از منظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

سنت ها و آیین ها در جوامع بشری ریشه ها و خاستگاه متفاوتی دارد که از خاستگاه عقلانی تا خرافی را در بر می گیرد. اسلام به عنوان دین فطرت بر آن است تا راه کمال یابی انسان و جامعه بشری را در چارچوب عقل و قلب نشان دهد و در قالب این اصل هر چیزی را در ترازوی حق می ریزد و به سنجش و ارزیابی آن می پردازد. برخی را می پذیرد و برخی دیگر را نمی پذیرد، چنان که آیین نوروزی و بسیاری از سنت های جاهلی با کمی تغییر و اصلاح را پذیرفته است. نویسنده بر آن شد تا با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن نگرش آن را درباره آیین چهارشنبه به دست آورد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

آیین های پسندیده و ناپسند از منظر قرآن

در جوامع انسانی، آیین ها و سنت هایی پدید می آید که در راستای اهدافی چون آموزش، پرورش، نظم، انتظام، امنیت، آسایش، آرامش، سرگرمی و مانند آن ها است. هر یک از آیین های انسانی بخشی از اهداف پیش گفته را تامین می کند. انسان موجودی است که در قالب اجتماع زندگی می کند و در قالب تعاملات و ارتباطات اجتماعی نیازهای خود را برطرف می سازد. این تعاملات بر اساس آیاتی از قرآن در قالب ضابطه و رابطه سامان می یابد. به این معنا که گاه انسان با دیگری نسبت های خویشاوندی چون همسری و پدری و فرزندی و مانند آن دارد. در این صورت حقوق و تکالیفی برای شخص است که در قالب عواطف و احساسات ، بده و بستان هایی را انجام می دهند و نیازهای مادی و جنسی و جسمی و معنوی و دنیوی و اخروی یک دیگر را بر طرف می کنند. این همان قالب رابطه است که در قرآن به عنوان «خله» از آن تعبیر شده است. نوع دیگر همان ضابطه یعنی قراردادها و عقود است که انسان نیازهای یک دیگر را در این قالب بر طرف می کند که در ادبیات و فرهنگ قرآن از آن به «بیع» تعبیر شده است. پس انسان در دنیا به سبب وجود اجتماع و تعاملات اجتماعی در دو قالب ضابطه و رابطه نیازهای خود و دیگران را برطرف می سازد که البته در قیامت به سبب فقدان هر گونه ضابطه به این معنا و رابطه خویشاوندی، دیگر خبری از این دو نیست.(بقره، آیه 254؛ ابراهیم، آیه 31)

مجموعه سنت ها و آیین هایی که انسان در قالب آن روابط اجتماعی خود را سامان می دهد به عنوان فرهنگ شناخته می شود. بنابراین، فرهنگ هر جامعه بیانگر کیفیت و چگونگی ساماندهی روابط اجتماعی برای بهره مندی بیش تر از مواهب زندگی در دنیا است. هر چه این ساماندهی در چارچوب های «عقلانیت عاطفی و عواطف عقلانی» باشد، بیانگر آن است که جامعه در مسیر کمال و بالندگی به جایی رسیده است که باید آن جامع را فرهنگی ترین جامعه بر شمرد؛ چنان که هر جامعه ای از این چارچوب های دورتر باشد آن جامعه از فرهنگ سست تر و بی ارزش تری برخوردار است.

به سخن دیگر، هر جامعه ای در چارچوب معیار «عقلانیت عاطفی و عواطف عقلانی» مورد سنجش و داوری قرار می گیرد. از نظر قرآن جامعه اسلامی در عصری از عصور خود به این مرتبه نزدیک شده بود و خود به عنوان یک جامعه نمونه و سرمشق در جایگاه مرجعیت جوامع دیگر قرار گرفته بود. از همین رو، از آن جامعه به عنوان جامعه وسط و میانه ای یاد می کند که شاهد و الگو و سرمشق جوامع دیگر می توانست قرار گیرد.(بقره، آیه 143)

کارکرد مرجعیت یابی آن جامعه اسلامی در قالب ارزش گذاری و مقایسه ای به جوامع دیگر این امکان را می دهد تا بداند چه چیزی باید ارزش قرار گیرد و چه چیزی به عنوان ضد ارزش کنار گذاشته شود. دیگر آن که هر جامعه می تواند با مقایسه خود با آن جامعه نمونه و مرجع در یابد که تا چه میزان به معیار اصلی «عقلانیت عاطفی و عواطف عقلانی» نزدیک شده است.

قرآن، در چارچوب همین معیار، آیین ها و سنت ها و فرهنگ های جوامع بشری را مورد بررسی ارزشی و مقایسه ای قرار می دهد. پس اگر این آیین ها و سنت ها در قالب معیار اصلی به شکل مناسبی قرار گیرد، همان را مورد تایید قرار داده و امضا می کند. بسیاری از آیین ها در حوزه های ضابطه ای و رابطه ای مورد امضا و تایید اسلام قرار گرفته است. البته بسیاری دیگر از همین آیین ها، وقتی در قالب گذاشته می شد، یا دارای کمبودهایی بود که اسلام آن را با بهره گیری از معیار اصلی تکمیل می کرد یا آن که دارای افزوده هایی بود که باید حذف می شود. به عنوان نمونه اسلام و قرآن، از میان عقود و بیع، خرید و فروش و معاملات ربوی و نزولخواری را نپذیرفت و آن را ضد ارزشی تلقی کرد. خداوند می فرماید: قَالُواْ إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبَا وَأَحَلَّ اللّهُ الْبَيْعَ وَحَرَّمَ الرِّبَا؛ آنان گفتند: «داد و ستد صرفاً مانند رباست.» و حال آنكه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانيده است.(بقره، آیه 275) هم چنین کم فروشی و گران فروشی را نپذیرفت و بر اصل فروش به عدل و انصاف در قالب کیل و میزان تاکید کرد.(مطففین، آیات 1 تا 3؛ انعام، آیه 152؛ اعراف، آیه 85 و آیات بسیار دیگر)

هم چنین اسلام در همان چارچوب در راستای رسیدن انسان به کمال و متاله و خدایی شدن(بقره، آیه 138؛ آل عمران، آیه 79) و آبادانی زمین و بهره مندی از مواهب آن(هود، آیه 61) آیین هایی چون حج و نوروز و مانند آن را پذیرفته و با اندکی افزایش و کاستی در مفاد و محتوا و یا روش و شیوه مهر تایید بر آن نهاده است.

پس اسلام بر اساس فلسفه آفرینش انسان و اهداف زندگی ، فرهنگ های انسانی را بر اساس معیاری ارزش گذاری و مقایسه می کند تا دریابد تا چه اندازه به آن اهداف و معیار نزدیک و یا دور است. پس اگر مطابق بود که امضا کرده و به عنوان یک سنت و فرهنگ پسندیده و معروف تایید می کند یا با اندک تعدیل افزایشی و کاهشی امضا می کند یا آن را به عنوان سنت و فرهنگ ناپسند و ضد ارزشی طرد کرده و کنار می گذارد و حتی به مقابله با آن می پردازد.

معیارها و ملاک های ارزش گذاری

برای این که نسبت به معیارها و ملاک های ارزشی گذاری در قرآن نسبت به فرهنگ ها و آیین ها و سنت ها آشنا شویم و ملاک را در تعاملات ضابطه ای و رابطه ای و مانند آن ها داشته باشیم، باید نخست این معیارها و ملاک ها دانسته شود تا بر اساس آن، آیین هایی چون سیزده بدر، چهارشنبه سوری و جشن مهرگان و مانند آن ها، مورد ارزشگذاری قرار گیرد و قبول یا رد شود.

مهم ترین معیارها و ملاک هایی که قرآن برای پذیرش آیین و سنتی به عنوان یک آیین ارزشی و مثبت و پسندیده معرفی می کند عبارتند از :

1. عقلانیت: از نظر اسلام عقل به عنوان چراغ راه انسان باید هماره در دست بشر باشد تا بتواند در پرتو نورافکنی عقل، حق و باطل، خیر و شر، زشت و زیبا، خوب و بد، ارزش و ضد ارزش و مانند آن ها را بشناسد و با عزم عمل و ارادی جدی در آن مسیر حق و خیر و خوب و ارزش گام بردارد و از ضد آن ها پرهیز و اجتناب ورزد. پس عقل معیاری برای شناخت ارزش ها و امور پسندیده است؛ زیرا در پرتو آن انسان راه را از چاه تشخیص می دهد و به سمت راه گرایش و از چاه گریزش می یابد. در آموزه های اسلامی چنان از عقل تعریف و تمجید و ستایش شده که گویی خودش به عنوان شارع و حاکم است؛ هر چند که شارع و حاکم تنها خداوند است؛ ولی نقش کلیدی عقل چنان است که چنین توهم و تصوری به اذهان آدمی خطور می کند. از نظر آموزه های قرآنی، هر انسانی عقل دارد و باید از عقل خویش بهره گیرد و خردورزی کند و خود را به مقام اولوا الالباب برساند و عمیق و ژرف به مسایل بنگرد و تفکر نماید و مجهولات خود را حل و فصل کرده و راه برونرفت از مشکلات و معضلات را بیابد. اصولا پذیرش اصولی چون توحید و نبوت و معاد تنها در پرتو نور افکنی عقل شدنی است. در کتاب شریف اصول کافی بخشی به عنوان کتاب عقل و جهل آمده است. در این بخش روایات بسیاری است که جایگاه عقل را تبیین می کند و لشکریان عقل را معرفی می کند. به این معنا که کسی از نظر اسلام عاقل و خردمند است که این لشکر اخلاقی را با خود در زندگی اش همراه داشته باشد. از جمله این لشکر می توان به صبر و حلم و حیاء و ورع و تقوا و دین داری و مانند آن اشاره کرد. پس از نظر اسلام هر کاری و چیزی باید به عقل عرضه شود تا در پرتو عقل دانسته شود که راه است یا چاه. خداوند در آیه 10 سوره ملک از زبان دوزخیان می فرماید: وَقَالُوا لَوْ كُنَّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا كُنَّا فِي أَصْحَابِ السَّعِيرِ؛ و گويند: «اگر شنيده بوديم يا تعقّل كرده بوديم در ميان‏ دوزخيان نبوديم.» از این آیه به دست می آید که حتی شنیده ها از جمله شنیده های آیینی و سنت های قومی را باید در قالب عقلانیت بسنجیم و ارزش گذاری کنیم. از این آیه صریح تر در بیان جایگاه خردورزی نسبت به آیین ها و سنت های قومی می توان به آیه دیگری اشاره کرد. خداوند می فرماید: وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنزَلَ اللّهُ قَالُواْ بَلْ نَتَّبِعُ مَا أَلْفَيْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْقِلُونَ شَيْئاً وَلاَ يَهْتَدُونَ؛ و چون به آنان گفته شود: «از آنچه خدا نازل كرده است پيروى كنيد» مى‏گويند: «نه، بلكه از چيزى كه پدران خود را بر آن يافته‏ايم، پيروى مى‏كنيم.» آيا هر چند پدرانشان چيزى را درك نمى‏كرده و به راه صواب نمى‏رفته‏اند [باز هم در خور پيروى هستند]؟(بقره، آیه 170) پس هر آیین و سنتی از جمله چهار شنبه سوری و نوروز و سیزده بدر و مانند آن ها را باید به عقل و خرد عرضه کرد و معلوم داشت تا این سنت و آیین تا چه اندازه به این معیار نزدیک یا دور است. پذیرش بدون خردورزی نسبت به آیین و سنتی قوم و اجتماعی نشانه ای بی خردی آن ملت و مردم است و کسی که از بیرون به عنوان یک خردمند به این مردم می نگرد نسبت به فرهنگ آن مردم و نیز خردورزی آنان شک می کند و آنان را مردمی خرافی و عقب افتاده فرهنگی دانسته و با چنین نگاه و نگرشی به آن جامعه می نگرد و با آنان تعامل خواهد داشت. وقتی یک جامعه بر اساس سنت های برخاسته از حماقت و سفاهت نه عقلانیت و خرد، رفتار می کند، جامعه دیگر آن جامعه را عقب افتاده و دور از فرهنگ و تمدن دانسته و با او بر اساس چنین معیاری تعامل خواهد داشت و تلاش خواهد کرد تا این جامعه را به هر شکلی شده از عقب افتادگی بیرون آورد یا بر آنان به عنوان یک مشت توده نفهم و بی خرد سوار شود و با افسار زدن بر گرده آنان بنشیند و از آنان بهره مند شود.
2. علم: دومین معیار سنجش هر کاری به عنوان ارزشی یا ضد ارزشی و نیز معروف و منکر، علم است. انسان به هر کاری اقدام می کند، باید نسبت به آن دانش داشته باشد. انسان نادان به طور طبیعی حتی اگر کاری عقلانی باشد به سبب نادانی و فقدان علم ممکن است یک امر مثبت را به گونه ای عمل کند که برایش شر شود. انسان باید وقت عمل به هر کاری نسبت به آن اطلاعات و شناخت کامل و جامع ای داشته باشد؛ هر چه اطلاعات و آگاهی و دانش شخص نسبت به کاری بیش تر باشد آن کار بهتر انجام می گیرد و مفیدتر و سازنده تر خواهد بود. خداوند درباره علم و آگاهی به عنوان ملاک ارزش گذاری می فرماید: وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْاْ إِلَى مَا أَنزَلَ اللّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ قَالُواْ حَسْبُنَا مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءنَا أَوَلَوْ كَانَ آبَاؤُهُمْ لاَ يَعْلَمُونَ شَيْئًا وَلاَ يَهْتَدُونَ؛ و چون به آنان گفته شود: «به سوى آنچه خدا نازل كرده و به سوى پيامبر [ش‏] بياييد»، مى‏گويند: «آنچه پدران خود را بر آن يافته‏ايم ما را بس است.» آيا هر چند پدرانشان چيزى نمى‏دانسته و هدايت نيافته بودند؟(مائده، آیه 104) پس اگر می خواهیم نسبت به یک آیین و سنت فرهنگی – ملی و قومی سنجش و داوری داشته باشیم و ملاک پسند و ناپسند بودن آن را به دست آوریم باید علم و آگاهی داشته باشیم. خداوند در آیه 43 سوره مریم درباره این ملاک می فرماید: يَا أَبَتِ إِنِّي قَدْ جَاءنِي مِنَ الْعِلْمِ مَا لَمْ يَأْتِكَ فَاتَّبِعْنِي أَهْدِكَ صِرَاطًا سَوِيًّا؛ اى پدر، به راستى مرا از دانش [وحى، حقايقى به دست‏] آمده كه تو را نيامده است. پس، از من پيروى كن تا تو را به راهى راست هدايت نمايم.
3. هدایت: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، هدف از هر کاری قرار گرفتن در مسیر کمالی است تا انسان اندک اندک در یک فرآیندی به کمال برسد؛ زیرا دنیا به گونه ای طراحی شده که انسان در قالب صیرورت و شدن های متوالی و دایمی به سمت صعود یا سقوط در حرکت است. هر چند که در نهایت این شدن ها و صیرورت ها به خدای جمال یا جلال می رسد که نماد آن بهشت و دوزخ است. از این روست که خداوند نهایت صیرورت آدمی و شدن هایش را الله می داند که اسم جامع همه اسماء و صفات الهی است.(آل عمران، آیه 28) و انسان در یک انقلاب جهشی همان گونه که کرم پروانه در پیله انجام می دهد، می تواند پروانه شود، انسان یک جهش کیفی انجام خواهد داد و انقلاب به سوی پروردگار خودش اتفاق می افتد: قَالُواْ إِنَّا إِلَى رَبِّنَا مُنقَلِبُونَ؛ گفتند ما به راستی به سوی پروردگارمان انقلاب کنندگانیم.(اعراف، آیه 125) پس جهت گیری هر کاری در زندگی دنیوی باید الله و رب باشد. یعنی انسان باید بخواهد متاله (بقره، آیه 138) و خلیفه الله(بقره، آیه 30) و مظهر پروردگاری خداوند شود.(آل عمران، آیه 79) پس هر عملی از جمله سنت ها و آیین هایی که انجام می دهد، اگر دارای چنین هدایت یافتگی باشد، آن عمل و سنت و آیین به عنوان سنت و آیین پسندیده قلمداد و ارزشگذاری می شود و گرنه به عنوان ضد ارزش تلقی خواهد شد. از همان آیات 170 سوره بقره و 104 سوره مائده این ملاک ارزش گذاری قرآن به دست می آید. هم چنین خداوند در ایه 35 سوره یونس به انسان ها هشدار می دهد که باید ملاک ارزشگذاری نسبت به هر سنت و آیینی ، هدایت یافتگی قرار دهند وگرنه باید آن سنت و آن قوم را مردمانی گمراه و اهل شقاوت و دوزخ قلمداد کرد. خداوند می فرماید: قُلْ هَلْ مِن شُرَكَآئِكُم مَّن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّيَ إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ؛ بگو: «آيا از شريكان شما كسى هست كه به سوى حقّ رهبرى كند؟» بگو: «خداست كه به سوى حقّ رهبرى مى‏كند» پس، آيا كسى كه به سوى حقّ رهبرى مى‏كند سزاوارتر است مورد پيروى قرار گيرد يا كسى كه راه نمى‏يابد مگر آنكه هدايت شود؟ شما را چه شده، چگونه داورى مى‏كنيد؟

این ها مهم ترین ملاک های برای ارزش گذاری اعمال و سنت ها و آیین هایی است که انسان می خواهد انجام دهد یا پدید آورد یا تبعیت و پیروی کند. پس اگر هر سنت فرهنگی و عملی فاقد این ملاک ها باشد باید آن را از مدار ارزشی بیرون کرد و با آن مخالفت ورزید و آن را ترک یا حذف نمود.

چهارشنبه سوری حماقتی انسانی

یکی از آیین هایی موجود در جامعه ایرانی که خود گواهی برای بی خردی جامعه ایرانی در میان جوامع دیگر قلمداد می شود و خردمندان جهان ، ایرانی را بی فرهنگ و بی خرد تلقی می کنند، آیین خرافی و ضد ارزشی، چهار شنبه سوری است.

اگر بخواهیم آن را در چارچوب ملاک های پیش گفته قرار دهیم می توان گفت که نمادی از بی خردی و بی دانشی و گمراهی است؛ زیرا از نظر آیین مذهبی ، نمی توان آن را ملاک و معیاری برای عبادت و بندگی و تقرب به خدا قرار داد؛ زیرا اگر ما نور و آتش را مقدس بشماریم این بازی که با آتش و نور می کنیم، نمی تواند تقدس نور و ارزش آتش را نشان دهد. یعنی حتی در قالب زرتشتی نیز آتش و نوری که تقدیس می شود، در برابرش می نشنید و آن را تکریم و احترام می کنند نه آن که بر سرش بپرند و آن را به بازیچه کودکانه ای تبدیل کنند.

اما اگر بخواهیم آن را به عنوان چارچوب های ارزشی اسلام معنا کنیم که دیگر قابل تایید و امضا نخواهد بود؛ زیرا در اسلام ، نور هر چند به عنوان نمادی از حقیقت الهی معرفی شده است(نور، آیه 35) ولی این نور نیست بلکه نور حقیقت است که همه هستی را روشن کرده است. این نور برخاسته از آتش هم اگر بخواهد تکریم و تقدیس شود این گونه قداست زدایی می شود نه تقدیس. آتش نیز گرما بخشی زندگی بشر و موجد نور است ولی این بازی کودکانه چهارشنبه سوری هیچ ارتباطی با آن حقیقت ندارد و تکریم و احترامی برای یک آیه از آیات الهی یعنی نور و آتش نیست. یعنی اگر بخواهیم در چارچوب اسلام از آیات الهی بیاموزیم و قدر دانی کنیم نمی توان با این بازی کودکانه قدردان نعمت و شکرگزار آن باشیم.

البته ممکن است این را به عنوان یک سرگرمی دانسته و بگوییم تفریح و سرگرمی که موجب آرامش می شود، عملی ستوده در اسلام و قرآن است ؛ زیرا غم و غصه را از انسان می زداید و انسان را در یک حالت روانی بهتر برای بهره گیری از زندگی قرار می دهد. ولی آن چه در چهار شنبه سوری اتفاق می افتد نه تنها یک تفریح و سرگرمی همانند جشن نورافشانی آسمان با منورها نیست، بلکه بسیار خطرناک است و بسیاری به سبب افتادن در آتش سوختند یا کسانی به انفجار چیزهایی که اصلا ارتباطی به آیین چهار شنبه سوری ندارد، کور و شل و لنگ و از کار افتاده شده اند. این چه تفریح و سرگرمی است که جز آسیب روحی و روانی و جسمی پیامد مثبت دیگری از خود به جا نمی گذارد. کدام عاقل و خردمند و عالم و دانایی چنین با خود یا با دیگری می کند که ما به عنوان ایرانی با خود می کنیم؟!!

چهارشنبه سوری در کلام استاد مطهری

استاد مرتضی مطهری که کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام را نوشته و برای ارزشگذاری خدمات فرهنگی ایرانیان به اسلام کتابی قطور نگاشته است، در مقام تجلیل از مقام ایران و ایرانی و پاسداشت فرهنگ ناب و سالم ایرانی ، به مخالفت با این سنت های خرافی و غیرعقلانی می پردازد و در یک نقد تند می فرماید: «قرآن منشأهايي براي فكرهاي بي ريشه كه آنها را به درختان بي ريشه تشبيه مي كند ذكر مي كند. يكي از آنها تقليد است. البته قرآن با كلمه تقليد مطلب را بيان نكرده است. با تعبير ديگر بيان كرده است. تعبير قرآن تبعيت كوركورانه از گذشتگان، از پدران، مادران، آباء و اجداد است. اين هم از موضوعاتي است كه قرآن روي آن زياد تكيه كرده است و آن را منشأ لغزش و خطاي بشر مي داند و سخت انتقاد مي كند. مثلا مي گويد: آنها چنين مي گويند: «انا وجدنا آبائنا علي امه و انا علي آثارهم مقتدون» اينها مي گويند: ما پدران خود را بر يك طريقه اي يافته ايم و ما هم همان طريقه پدران خودمان را مي گيريم و مي رويم. به تعبير امروز: سنت گرايي؛ حالا اين تعبير درست است يا غلط و بهتر از اين هم مي توانستيم تعبير پيدا كنيم. به هر حال اين كلمه امروز رايج شده است. قرآن سنت گرايي را محكوم مي كند اما اشتباه نشود! ضد سنت گرايي را هم قرآن محكوم مي كند. هر دو را محكوم مي كند. چطور؟ قرآن فقط عقل گرايي و منطق گرايي را تأييد مي كند. قرآن مي گويد: هر امر به اصطلاح قديمي و هر سنت قديمي را به دليل آن كه گذشتگان ما چنين مي كرده اند، نياكان ما اين چنين بوده اند و ما بايد راه نياكان خودمان را برويم، انجام دادن، محكوم است، چرا؟ مي گويد ممكن است نياكانتان اشتباه كرده باشند، ممكن است نياكانتان عقل و شعور نداشته باشند. آن كه دليل نمي شود. نياكان ما در گذشته چنين مي كرده اند، ما هم چنين مي كنيم! چهارشنبه آخر اسفند مي شود، بسياري از خانواده ها (كه بايد بگوييم: خانواده هاي نادان) آتشي و هيزمي روشن مي كنند، بعد آدم هاي سر و مر و گنده از روي آتش مي پرند: اي آتش زردي من از تو، سرخي تو از من! اين چقدر حماقت است كه مي پرسيم چرا چنين مي كنيد؟ مي گويند: اين كي سنتي است ميان ما مردم، از قديم پدران ما چنين مي كرده اند. قرآن مي گويد:« اولو كان آباوهم لا يعقلون شيئا.»

اگر هم پدران گذشته تان چنين كاري مي كردند شما وقتي مي بينيد يك كار احمقانه است و دليل حماقت پدران شماست رويش را بپوشانيد؛ چرا اين سند حماقت را سال به سال تجديد مي كنيد؟ اين فقط يك سند حماقت است كه كوشش مي كنيد اين سند حماقت را هميشه زنده نگه داريد، ماييم كه چنين پدر و مادرهاي احمقي داشته ايم: «اولو كان آباوهم لا يعقلون شيئا». ( منبع : شهيد مطهري، نشريه نصيحت ، 490 )

ایشان در جایی دیگر می فرماید: قرآن منشأهایی برای فکرهای بی‌ریشه که آنها را به درخت‌های بی‌ریشه تشبیه می‌کند ذکر می‌کند. یکی از آنها «تقلید» است. البته قرآن با کلمه تقلید مطلب را بیان نکرده است، با تعبیر دیگر بیان کرده است. تعبیر قرآن تبعیت کورکورانه از گذشتگان، از پدران، مادران، آباء و اجداد است. این هم از موضوعاتی است که قرآن روی آن زیاد تکیه کرده است و آن را منشأ لغزش و خطای بشر می‌داند و سخت انتقاد می‌کند. مثلاً می‌گوید آنها چنین می‌گویند: «انا وجدنا آبائنا علی امه و انا علی آثارهم مقتدون» اینها می‌گویند ما پدران خودمان را بر طریقه‌ای یافته‌ایم و ما هم همان طریقه پدران خودمان را می‌گیریم و می‌رویم. به تعبیر امروز «سنت‌گرایی»، حالا این تعبیر صحیح است یا غلط و بهتر از این هم می‌توانستیم تعبیر پیدا بکنیم، به هرحال این کلمه امروز رایج شده است.
قرآن «سنت‌گرایی» بی‌منطق را محکوم می‌کند، اما اشتباه نشود، ضد سنت‌گرایی (تجددگرایی) را هم قرآن محکوم می‌کند، هر دو را محکوم می‌کند، چطور؟ قرآن فقط «عقل‌گرایی» و «منطق‌گرایی» را تأیید می‌کند. قرآن می‌گوید هر امر به اصطلاح قدیمی و هر سنت قدیمی را به دلیل اینکه گذشتگان ما چنین می‌کرده‌اند، نیاکان ما اینچنین بوده‌اند و ما باید راه نیاکان خودمان را برویم انجام دادن آن محکوم است، چرا؟ می‌گوید ممکن است نیاکانتان اشتباه کرده باشند، ممکن است نیاکانتان عقل و منطق نداشته باشند. اینکه دلیل نمی‌شود، نیاکان ما در گذشته چنین می‌کرده‌اند ما هم چنین می‌کنیم!
در مورد آتش شب چهارشنبه‏ آخر سال- كه نمونه‏‌اى از آتش‌پرستى‌‏هاى قديم است كه نه‌تنها چيز خوبى نيست بلكه خيلى چيز بدى هم هست- همين را مىگويند فقط براى اينكه به قول اينها فرهنگ را (اين فرهنگ، معنايش علم و فلسفه نيست بلكه به معنى سنت است) بايد زنده نگه داشت. ولى همين آقايان وقتى كه پاى تاريخ به ميان مىآيد مىگويند حالا چه فرق دارد كه ما مبدأ تاريخ را مبدأ مسيحى بگيريم يا مبدأ اسلامى؟! (مجموعه‏ آثاراستاد شهيد مطهرى ج‏27، ص 296)
آتش روشن كردن شعار آتش‏‌پرستان است. از روى آتش پريدن در چهارشنبه‏ آخر سال در اسلام بوى كفر مى‏ دهد. «سرخى تو از من زردى من از تو» در اسلام شرك و كفر است. اينها شعار گبرها و آتش‌پرستهاست. اسلام براى مبارزه كردن با اينها آمده. اسلام دين اذان و دين‏ لا اله الا الله‏ است. (مجموعه ‏آثار استاد شهيد مطهرى ج‏25، ص 387)
متأسفانه پاره‌‏اى خرافات هم اكنون در ميان برخى ايرانيان وجود دارد از قبيل پريدن از روى آتش در چهارشنبه‏ آخر سال و سوگند خوردن به سوى(نور) چراغ كه از بقاياى ما قبل اسلام است. و اين وظيفه اسلامى است كه با مقياس‌هاى اصولى اسلام عقايد پاك و خالص اسلامى را از كدورت انديشه‏‌هاى جاهلى هميشه دور نگاه دارند. (مجموعه‏ آثار استاد شهيد مطهرى ج‏14، ص 116)