ویژگی ها و صفات امیدواران حقیقی

بسم الله الرحمن الرحیم

هر چیزی آثار و نشانه هایی در درون و بیرون به جا می گذارد. حالت امید و رجا از جمله حالاتی است که آثار و نشانه هایی دارد که می توان دریافت که آیا شخص امیدوار است یا آن که گرفتار چنبره نومیدی است به گونه ای که تارهای کارتنک چنان در وجودش تنیده که هر گونه تحرک مثبت و سازنده ای را از او سلب کرده است.

آموزه های قرآنی از انسان می خواهد در زندگی مرز تعادل را حفظ کنند و به دور از هر گونه افراط و تفریط میان خوف و رجا گام بردارند؛ زیرا خوف افراطی موجب نومیدی و فقدان تحرک و در نهایت خودکشی یا بیمارهای بسیاری است که به مرگ منتهی می شود؛ چنان که رجا و امید افراطی انسان را به ورطه «آرزو و امل» می کشاند و مرزها را با فجور می درد و حرمت چیزی را نگه نمی دارد و از خطوط قرمز اخلاق فطری نیز می گذرد و این گونه بی گدار به آب می زند و خود را به هلاکت می افکند؛ یعنی همان طوری که شجاعت اعتدال میان تهور و بی باکی از یکسو و ترسویی و جبانت از سوی دیگر است، امید نیز می بایست به دور از آرزو و نومیدی باشد.

نشانه ها و صفات امیدواران 

از نظر قرآن، امیدواران دارای نشانه ها و ویژگی هایی هستند که بیانگر وجود خصلت نیک امیدواری متعادل در ایشان است. از جمله مهم ترین این ویژگی ها و نشانه ها به عنوان آثار امیدواری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. صبر و شکیبایی: از نظر قرآن، امیدواران انسان های صبور و شکیبایی هستند؛ زیرا به خدایی علیم و حکیم باور دارد و می داند که هیچ چیز در زندگی انسان بدون علم کامل الهی نیست و خدا هر چیزی را به هدف و حکمتی در زندگی افراد ایجاد می کند. بنابراین، چون به خدای علیم حکیم باور دارد، به همین امید زندگی می کند و با صبر و شکیبایی هر مشکلی را از پیش رو بر می دارد و اجازه نمی دهد تا مشکلات او را به بی تحرکی یا جزع و فزع بکشاند و در دام شیطان قرار دهد.(یوسف، آیه 83)
2. اصلاح گری: انسان امیدوار می داند که هر چیزی دارای علتی است. او شرایط خاص کنونی خویش را که گرفتار مشکل است، مربوط به علل و عواملی می داند که از جمله آن ها ممکن است خطا و اشتباه خودش باشد. بنابراین، به جای این که از عمل دست بردارد، به اصلاح خطا و اشتباه خویش می پردازد تا شرایط را دگرگون سازد.(نساء، آیه 64؛ توبه، آیات 102 و 106)
3. استقامت: امیدوار کسی است که عبور از مشکل را تنها راه چاره می داند و برای این که در برابر مشکلات تسلیم نشود، به استقامت می پردازد؛ چرا که می داند با استقامت و پایداری می تواند مشکل را بردارد و از آن به سلامت عبور کند و به سر منزل مقصود رسد.(نساء، آیه 84)
4. تلاش و کوشش: امید به افراد انگیزه کار و تلاش می دهد و از حالت رکود و جمود بیرون می آورد. بنابراین، امیدواران در اوج مشکلات دست از تلاش و کوشش بر نمی دارند و به دنبال عبور از مشکل و کسب موفقیت بیش از پیش کوشش و تلاش می کنند.(یوسف، آیه 87)
5. توجه به امدادهای الهی: امیدواران چون خود را به منبع قوت و قدرت متصل می دانند، هرگز از کار و تلاش دست بر نمی دارند؛ چرا که می دانند که خدای علیم و حکیم به آن توجه می کند و با «روح الله» به یاری آنان می آید و آنان را به مقصود می رساند و از مشکل رهایی می بخشد.(همان)
6. انگیزه : از نظر قرآن، امیدواران دارای انگیزه های قوی برای عمل در جایی هستند که اکثریت مردم احتمال موفقیت نمی دهند یا حتی به سبب شرایطی دچار نومیدی می شوند و از هر کار و تلاشی دست می کشند. به سخن دیگر، نشانه های امیدواران آن است که هرگز دست از تلاش نمی کشند حتی اگر ظواهر و شواهد امر بر این باشد که موفقیتی در کار نیست؛ زیرا امیدواران تنها به اسباب مادی نظر ندارند، بلکه اسباب معنوی در اختیار دارند که آنان را امید می کند که در زمان یا جایی که امید موفقیت نیست، دری از غیب گشوده می شود و خدا آنان را یاری می رساند.(همان؛ کهف، آیه 110؛ عنکبوت، آیه 5) به سخن دیگر، کسانی گرفتار نومیدی می شوند که تنها به اسباب مادی اهتمام دارند و از خدا و آخرت غافل هستند؛ در حالی که مومنان به امید به خدا حرکت می کنند و دارای انگیزه برای عمل و رسیدن به هدف و مقصود هستند.(یونس، آیات 7 و 8)
7. ایمان به اسلام: از نشانه های امیدواران آن است که به اسلام ایمان داشته و به آن عمل می کنند و بر این باور است که با عمل به اسلام و تکالیف آن نه تنها آخرتش درست می شود، بلکه دنیایش نیز درست می شود؛ زیرا امید در کسی ایجاد می شود که به خدا و قیامت ایمان داشته باشد. در برابر کسی که به خدا وقیامت ایمانی ندارد، هیچ امیدی در او نیست و باور ندارد که کارها و اعمال صالح حتی می تواند دنیا او را آباد کند.(نباء، آیات 27 و 28) با نگاهی به آیات قرآنی معلوم می شود که کسانی که به خدا ایمان دارند با عمل به اسلام نه تنها نعمت های جدید به دست می آورند بلکه نعمت های از دست رفته را دوباره باز به دست می آورند.(قلم، آیات 17 تا 32)
8. احسان و نیکوکاری: امیدواران انسان هایی محسن و نیکوکاری و هماره دست به خیر هستند؛ زیرا بر این باورند که نیکوکاری به دیگران موجب می شود تا امید در دلهای آنان زنده شود و خودشان نیز از بهبود شرایط روحی – اجتماعی دیگران سود می برند و محیطی پر از نیکی و احسان به کار و کوشش می پردازند با خوف و طمع یعنی همان خوف و رجا دست به دعا می شوند و از خدا برای حل مشکلات خویش و دیگران یاری می خواهند و خدا نیز به آنان یاری می رساند؛ زیرا این چیز را بارها در زندگی تجربه کرده اند که خدا به نیکوکار نزدیک است و به سرعت مشکلات ایشان را برطرف می سازد.(اعراف، آیه 56)
9. مستجاب الدعوه: با توجه به مطالب پیش گفته معلوم می شود که نیکوکارانی که در حالت خوف و رجا هستند، انسان های مستجاب الدعوه هستند و هرگاه دست به دعا و نیایش در حق خود یا دیگری بردارند، خداوند دعا و نیایش ایشان را اجابت می کند و دست رد به سینه آنان نمی زند.(همان) اصولا چنین افرادی در کارهای خیر سرعت می گیرند و اهل خشوع در برابر خدا هستند و خدا خاشعین را دوست داشته و عنایت ویژه ای به آنان دارد.(انبیاء، آیه 90)
10. امید به آمرزش: امیدواران هر چند ممکن است خطاکار باشند، ولی بر این باور ایمانی هستند که خدا در صورت توبه و استغفار گناهان و خطاهای ایشان را می بخشد. بنابراین حتی اگر گناهی کرده باشند، نومید نمی شوند و با امید به بخشش و عفو و مغفرت الهی، توبه و استغفار می کنند و به گوشه ای نمی خزند و دچار افسردگی نمی شوند، بلکه چنان که گفته شد به اصلاح خطاها می پردازند و با تلاش و کوشش سعی می کنند تا آن را جبران کنند.(بقره، آیه 218؛ زمر، آیه 53)
11. آسان گیری: امیدواران بر خود سخت نمی گیرند و نمی گویند که دیگر کار تمام شده است و هیچ چاره ای جز تسلیم نداریم، بلکه استقامت می ورزند و با تقویت روحیه خویش تلاش می کنند تا از بزرگ ترین مشکلات در زندگی حتی در میدان جهاد نیز عبور کنند و موفقیت و پیروزی را برای خویش رقم زنند. آنان چون امید به خدا و رحمت و عنایات خاص او دارند، حتی اگر ابزارها و اسباب مادی را علیه خود ببیند، به مسبب الاسباب توجه دارند و می دانند که همان خدایی که سبب را کارساز می کند، می تواند از کار بیاندازد؛ چنان که آتش را خود ابراهیم(ع) سرد و گلستان کرد در حالی که دیگران از نزدیک شدن به همان آتش می سوختند.(نساء، آیه 104؛ انبیاء، آیه 69)
12. خوش بین: انسان های امیدوار انسان های بدبینی نیستند، بلکه انسان های خوش بین هستند و حتی در شرایط سخت اقتصادی یا مشکلات و بلایا نومید نمی شوند و امیدشان به خدا و داده و عطایای الهی است.(کهف، آیه 40؛ اسراء، آیات 28 و 30؛ قلم، آیات 17 تا 32) اینان به سبب همین خوش بینی به خدا و حسن الظن، کفر گویی نمی کنند و کفران نمی ورزند و امیدوارانه تلاش می کنند تا عسر و سختی تا به یسر و آسانی تبدیل شود.(طلاق، آیه 7؛ هود، آیات 9 و 11) این در حالی است که بدگمان به خدا، روزگار خویش را تیره و تار می یابد و دچار بحران افسردگی و کم کاری و دلمردگی و مانند آن ها است.(هود، آیات 9 و 11؛ حج، آیه 15؛ روم، آیه 36)
13. مانع از استکبار: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، امیدواران کسانی هستند که نه تکبر دارند و نه در اجتماع نسبت به دیگران استکبار می ورزند. پس نه تنها مستکبر نیستند، بلکه حامی مستضغفان هستند و به یاری آنان می شتابند. اصولا ایمان به قیامت در اینان همان طوری که موجب می شود تا اهل احسان باشند، همان ایمان موجب می شود تا کاری نکنند که گرفتار دوزخ شوند. آنان به امید به بهشت در قیامت از استکبار پرهیز می کند.(فرقان، آیه 21)
14. مانع از افساد: همین باور قوی در ایشان است که آنان را از هر گونه رفتار افساد به شکل عمدی باز می دارد، و اگر افسادی بر اساس خطا کرده باشند، آن را اصلاح می کنند.(عنکبوت، آیه 36)
15. مانع از دنیاطلبی: آنان به دو روزه دنیا گرایش ندارند؛ زیرا امیدشان به خدا و بخشش ابدی و بی نهایت او در دنیا آخرت است؛ در حالی که نومیدان به همین دنیا چنگ می زنند و بدان اطمینان می کنند تا جایی که هماره از همین جا ضربه می خورند؛ زیرا امور دنیا بی پایه و زودگذر و تغییرپذیر است و ثبات ندارد، از همین روست که بارها در زندگی بر اساس همین تغییرات بالا و پایین می شوند و گرفتار نومیدی شده و از آن رهایی نمی یابند.(یونس، آیه 7)
16. مانع طغیان: از دیگر ویژگی های امیدواران آن است که نیازی نمی بینند تا نسبت به خدا یا خلق طغیان کنند و برای دو روزه دنیا خود را به آب و آتش بزنند و عصیان و طغیان کنند، بلکه با امید به خدا زندگی را به آسانی می گذرانند و در شرایط سخت امیدشان را به خدای علیم حکیم می دهند.(همان؛ نباء، آیات 22 و 27)
17. مانع تنمای بیهوده و طمع: طمع به معنای درخواست چیزی که استحقاق آن را ندارد، چنان که حرص به معنای زیادت بر استحقاق است. از نظر قرآن، امیدواران به خدا امید بسته و به حق خویش قانع هستند و هیچ تمنا و طمعی در زندگی مادی و دنیوی بیش از آن چه خدا تفضل نموده، ندارند.(نساء، آیه 32)