اخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیتاریخیفرهنگیمعارف قرآنیمقالاتمناسبت ها

وظايف و انتظارات منتظران

نگاهي به پيام هاي دعاي عهد با امام زمان(عج)
يکي از مهم ترين شيوه ها و ابزارهاي آموزشي و تربيتي، دعا است. اين شيوه به اين خاطر مهم است که در قالب زيباترين و احساسي ترين کلمات، به موقعيت خدا و بنده اشاره مي کند و ضمن بر شمردن صفات کمالي خدا و اشاره به نقص بنده، معارف لطيف را به فرد انتقال مي دهد و فرصت بهره گيري از آنها و تامل و تدبر در مفاد آن را فراهم مي آورد. نويسنده با مراجعه به دعاي عهد بر آن است تا از اين دعا براي تبيين وظايف و مسئوليت هاي شاخص منتظران مهدي(عج)، انتظارات متقابل در اين حوزه را تبيين کند و نشان دهد که منتظران چه انتظاري از مهدي(عج) و ظهورش داشته و چه مسئوليت و وظايفي را در قبال آن حضرت(عج) به عهده دارند. اين مطلب را از نظر مي گذرانيد.

دعا، گنجينه معرفت و تربيت
    دعا را قرآن صاعد گفته اند؛ به اين معنا که قرآن از سوي خداوند نازل و در آن آموزه ها و معارف هدايتي خداوند بيان شده است، در مقابل، انسان کامل که دريافت کننده وحي است، در قالب دعا دريافت هاي خود را از معارف الهي بازسازي و بيان مي کند. اين گونه است که درجه معرفتي و سطح هر يک از دعاها بسته به دريافت کننده معرفت الهي و بهره مندي او دارد؛ هر چه سطح تقرب بنده به خدا در ابعاد گوناگون بيشتر باشد، دعاها از سطح عالي تري برخوردار است. در قالب اين دعاهاست که بنده حقيقت بندگي خود را نيز آشکار مي سازد؛ زيرا درجه و سطح عبوديت و بندگي هر کسي به ميزان معرفت او بستگي دارد؛ چرا که اين معرفت بنده از معبود و خداست که عبادت را ساماندهي مي کند و اعمال صالح را رنگ و بويي ديگر مي دهد. از همين روست که در روايات از دعا به عنوان مخ و مغز خالص عبادت ياد شده است؛ چرا که بنده در اين قالب سطح تقرب معرفتي و عملي خود را نشان مي دهد و حقيقت عبادت و سطح وميزان آن به دست مي آيد.
    از آنجايي که دعاهاي ماثور از پيامبر(ع) و امامان معصوم(ع) از دريافت کنندگان قرآن صادر شده، از سطح عالي معرفتي و تربيتي برخوردار است و در اين دعاها همان تعليم و تزکيه الهي نمودار شده است؛ بويژه آنکه مخاطب در اين دعاها خداوند است و آنان در بسياري از اين ادعيه سعي مي کنند تا با خداوند در سطح خودشان مناجات کنند. اين گونه است که بسياري از معارف تعليمي و تزکيه اي در قالب دعاي ماثور ارائه شده است. پس همان سطح معرفتي قرآن که از سوي خداوند نازل شده دوباره در قالب دعا به شکلي ديگر ارائه شده و بازتاب و صعود يافته است.
دعاي عهد
    در حق امام زمان(عج) چندين دعا و زيارت نامه وارد شده که از جمله آنها دعاي فرج و تعجيل و ندبه وعهد و دعاي اللهم ادفع عن وليک و آل يس و مانند آن است. يکي از مشهورترين اين ادعيه ماثور، دعاي عهد است. در مفاتيح الجنان نقل شده است: «هر کس چهل صبح اين دعا را بخواند از ياران امام دوازدهم شيعيان خواهد بود و اگر پيش از ظهور بميرد، خداوند او را از قبرش بيرون آورد (رجعت مي کند) تا به خدمت وي درآيد.»
    زمان فضيلت خواندن دعاي عهد پس از نماز صبح و قبل از طلوع آفتاب مي باشد. طبق روايتي از امام صادق(ع)، جبرئيل به حضرت محمد(ص) گفت: يا محمد! کسي که در ماه رمضان بادعاي «اللهم رب النور العظيم»يا همان دعاي عهد قبل از افطار دعا کند، خداوند دعاهاي او را مستجاب، نماز و روزه او را قبول و ده دعاي او را بر آورده مي نمايد،گناهان او را مي بخشد غم و غصه او را از بين مي برد و گرفتاري هايش را برطرف مي کند، حاجت او را برآورده مي نمايد، او را به مقصودش مي رساند، عمل او را با عمل صديقين و پيامبران بالامي برد و در روز قيامت چهره او درخشان تر از ماه شب چهارده خواهد بود.(المراقبات به نقل از سيد بن طاووس)
    اين دعا از امام صادق(ع) در مصباح و بلدالامين کفعمي و مصباح الزائر سيد بن طاووس از کتاب عتيق محمد بن هارون تلعکبري از علما قرن چهارم نقل شده است. مضامين اين دعا را مي توان در چند بخش دسته بندي کرد که شامل موارد زير است: 1. خداشناسي (اللهم رب النور …)؛ 2. درخواست از خداوند (اللهم اني اسئلک…)؛ 3. معرفي امام (اللهم بلغ مولاي…)؛ 4. تجديد عهد (دائمي)؛ 5. پيوندهاي ما با حضرت و در خواستهاي ما در ۸ محور مطرح مي شود: من انصاره – اعوانه – ذابين عنه – مسارعين اليه – والممتثلين – والمحامين – والسابقين – والمستشهدين؛ 6. رجعت: « اللهم ان حال بيني و بينه الموت ….» ؛ 7. دعا براي حضرت ؛ 8. برنامه هاي حکومت حضرت (عج).
    1. خداشناسي : بخش نخست دعا به خداشناسي اختصاص يافته است؛ زيرا تبيين اين حقيقت در نوع رويکردها و درخواستها بسيار تاثير دارد. دعا هر چند که نيايش بنده با خداست، ولي بايد توجه داشت که نوعي درخواست است و براي اينکه بتوانيم موقعيت خود و خدا را دريابيم و بر اساس آن درخواست هايمان را مطرح کنيم، شناخت خداوند به عنوان برآورنده خواسته ها بسيار مهم است؛ زيرا اگر درخواستي داشته باشيم که در سطح و اندازه برآورنده نيست ، کاري لغو و بيهوده کرده ايم. وقتي کسي به نزد ديگري براي برآوردن حاجت و نيازي مي رود مي بايست بداند که آن کس در چه سطح از توان است و يا اصولااگر توان داشته باشد آن اندازه بخشندگي و کرامت دارد يا آنکه بايد عطايش را به لقايش بخشيد.
    بنابراين، هر صفتي که در دعا مطرح مي شود مناسب با درخواست هايي است که پس از آن مطرح مي شود. به اين معنا که اين صفات مطرح شده مناسب با حاجت و نيازي است که پس از آن مطرح مي گردد. اين رويه در قرآن نيز در پيش گرفته شده و صفات مطرح شده در آخر بسياري از آيات قرآن ناظر به محتواي آن آيه و مناسب با آن است. پس اگر در آخر آيات از صفاتي چون حکيم استفاده مي شود، ناظر به محتواي مطلبي است که بيان شده و در بسياري از موارد نيز وصف ،مشعر به عليت است و خداوند با بيان صفتي از خود ،علت مطالب و محتواي آيه را بيان مي کند. از آنجايي که دعاي عهد ناظر به فلسفه تاريخ و سرانجام جهان در پيروزي حق عليه باطل و اظهار و تحقق فلسفه بعثت و ارسال رسل و انزال کتب است، به صفاتي از خداوند اشاره دارد که در ارتباط با اين فلسفه تاريخ و بعثت است که در آيات قرآني از جمله آيه 25 سوره حديد وآيه 105 سوره انبياء بيان شده است.
    صفاتي از خداوند در اين دعا مطرح شده که ارتباط تنگاتنگي با اين فلسفه ها دارد. از اين روست که به پروردگار نور عظيم اشاره مي شود؛ چرا که ناظر به حوزه پروردگاري است که همه هستي را ايجاد کرده چنانکه در آيه 35 سوره نور تبيين شده است. اين نور عظيم است که هستي را وجود بخشيده و ظاهر نموده است. تاکيد بر پروردگار کرسي و تخت سطنت و حکمراني خداوند به معناي سطلنت بي چون و چراي او بر هستي است که در رفيع ترين درجات بر هستي حکم مي راند و کسي را نرسد که به مقام عزت او در آيد و حکمي براند. پس جز حکم او حکمي نيست و جز شاهي و ملک او مالک و سلطاني نيست.(يوسف، آيات 40 و 67؛ انعام، آيه 57). در ادامه اين بند از دعاي عهد به مساله حکومت بي چون و چراي الهي و نقش خداوند حي قيوم و فرمانروايي او بر هستي اشاره شده است که اين نيز مرتبط با درخواستي است که پس از آن مطرح مي شود که همان حکومت جهاني حضرت مهدي(عج) است.
    2. امام شناسي، راهنماشناسي و درخواست از خدا: پس از اينکه صفات خداوندي بيان و در قالب خداشناسي با توجه به مناسبت حکم و موضوع مطرح مي شود، درخواست هايي که مناسب با اين صفات خداوندي است طرح شده و نيايشگر از خداوند مي خواهد با توجه به دارا بودن صفات خاص، آنچه مطلوب هستي و بشر است تحقق يابد. البته در بند پيشين تاکيد شده که همه اين درخواست ها در چارچوب حکمت الهي خواهد بود و اين گونه نيست که درخواستي داشته باشد که بر خلافت علم و حکمت خداوندي باشد؛ زيرا نيايشگر مي داند که همه هستي بر اساس حکمت الهي سامان يافته و ربوبيت مي شود و اگر خداوند براي اسباب، ارزش و تاثيري قائل است در چارچوب همان حکمت الهي است و گرنه اگر سببي بخواهد برخلاف حکمت تاثير بگذارد چنين امکاني نيست. پس از اين تاکيدات است که از خداوند مي خواهد تا ارتباط او را با امام هدايتگر الهي برقرار کند و اجازه ندهد تا اين پيوند و ارتباط قطع شود. پس همان عهد الستي که با خدا بسته و در سير نزول خداوند آن را بارها تجديد کرده يادآور شده و از خداوند مي خواهد تا در هر حالي به او ياري رساند تا تجديد عهد با خدا و خلفاي الهي کند و عهد و پيمان را از ياد نبرده و از آن غافل نشود؛ زيرا ذکر اين امور به معناي ذکر الهي است که مسير بازگشت به سوي خداوند را به روشني نمايان مي کند و حکمت آفرينش هستي و خودش را همواره در پيش رو خواهد داشت.
    نيايشگر مي داند که راه رسيدن، بسي دشوار است و لازم است که همواره امام و پيشواي هدايتگر، او را راهنمايي کند. از اين رو با درک اين مهم از خداوند مي خواهد که ارتباطش را با امام حفظ کند و آن را به طور کامل براي او تحقق بخشد. امام شناسي در اين بخش مطرح است و جايگاه و نقش امام(ع) به شکلي گذرا بيان شده است:اللَّهُمَّ بَلِّغْ مَوْلانَا الْإِمَامَ الْهَادِيَ الْمَهْدِيَّ الْقَائِمَ بِاَمْرِكَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ وَ عَلَي آبَائِهِ الطَّاهِرِينَ عَنْ جَمِيعِ الْمُوْمِنِينَ وَ الْمُوْمِنَاتِ فِي مَشَارِقِ الْاَرْضِ وَ مَغَارِبِهَا…..
    3. مسئوليت شناسي و رجعت براي انجام وظيفه: نيايشگر اکنون که خدا و اهداف آفرينش هستي و خود را دانسته و خود را در جايگاه مناسب يافته است، از خداوند مي خواهد تا به وظيفه و مسئوليتش آگاه سازد و به او کمک کند تا به اين مهم بپردازد. در اين بخش از دعا به خوبي بخشي از وظايف و مسئوليت هاي يک شيعه منتظر بيان شده است که شامل اموري چون 1. يار و ياور بودن، 2. ياري و مددکاري، 3. دفاع از امام، 4. سرعت از انجام مسئوليت و وظايف محوله ، 5. امتثال اوامر امام، 6. حمايت از ايشان، 7. سبقت و پيشگامي در اظهار ارادت با انجام کارهاي نيک و خير و مانند آن، 8. حضور جهادي در کنار ايشان تا نيل به مقام رفيع شهادت است. البته از آنجايي که ما عمر کوتاهي داريم و ممکن است ظهور امام زمان(عج) در زماني اتفاق افتد که پس از مرگ ما باشد، درخواست رجعت مي کنيم. در اين فراز يکي از مهم ترين عقايد شيعي مطرح شده که مطابق آيات قرآني و روايات معتبر بسيار است. از اين دعا به دست
     مي آيد که رجعت، خاص امامان(ع) نيست بلکه محبان و شيعيان ايشان نيز در زمان ظهور امام زمان(عج) امکان برگشت را دارند. هدف از اين رجعت آن است که در کنار امام(عج) براي دفاع از حق، شمشير بزند و براي تحقق حکومت جهاني عدالت ،خود را فدا نمايد و اين گونه به دعوت الهي لبيک گويد. در اين بخش از دعا آمده است: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي مِنْ اَنْصَارِهِ وَ اَعْوَانِهِ وَ الذَّابِّينَ عَنْهُ وَ الْمُسَارِعِينَ إِلَيْهِ فِي قَضَاءِ حَوَائِجِهِ [وَ الْمُمْتَثِلِينَ لِاَوَامِرِهِ‏] وَ الْمُحَامِينَ عَنْهُ وَ السَّابِقِينَ إِلَي إِرَادَتِهِ وَ الْمُسْتَشْهَدِينَ بَيْنَ يَدَيْهِ……..
    4. درخواست براي تسهيل امر ظهور و حاکميت حق: بخش ديگر از دعاي عهد به مساله درخواست از خداوند براي تسهيل در امر ظهور اختصاص دارد. البته در اين بخش به خوبي روشن مي شود که آثار اين ظهور به همه بشريت از جمله خود نيايشگر باز مي گردد؛ زيرا موجب تشکيل حکومت صالحان و تحقق عدالت جهاني وبهره مندي همگان از نعمت هاي الهي در زمين خواهد بود. پس اين ظهور چشم روشني همگان از جمله نيايشگر است. در اينجا مي خوانيم: اللَّهُمَّ اَرِنِي الطَّلْعَةَ الرَّشِيدَةَ وَ الْغُرَّةَ الْحَمِيدَةَ وَ اكْحُلْ نَاظِرِي بِنَظْرَةٍ مِنِّي إِلَيْهِ وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ وَ اَوْسِعْ مَنْهَجَهُ وَ اسْلُكْ بِي مَحَجَّتَهُ وَ اَنْفِذْ اَمْرَهُ وَ اشْدُدْ اَزْرَهُ ؛ خدايا آن جمال با رشادت،و پيشاني ستوده را به من بنمايان،و با نگاهي از من به او ،ديده‏ام‏ را سرمه بنه،و در گشايش امرش شتاب كن،و درآمدنش را آسان گردان،و راهش را وسعت بخش،و مرا به راهش درآور،و فرمانش را نافذ كن‏ و پشتش را محكم گردان.
    5. انتظارات از ظهور و معرفي شخص امام(عج): اينکه از اين ظهور چه انتظاراتي مي رود در اين بخش از دعا بيش از پيش روشن مي شود. از مهمترين انتظاراتي که نيايشگر از ظهور امام زمان(عج) دارد، آباداني زمين است که يکي از مهمترين اهداف آفرينش و مسئوليت خلافت انسان در زمين است، چنانکه در آيه 61 سوره هود به آن اشاره و تاکيد شده است. پس در حکومت و حاکميت آن حضرت(ع) اميد است که انسان اين مسئوليت و وظيفه خلافت اللهي خود را به تمام و کمال به انجام رساند و زمين را آباد کرده و همگان از اين آباداني بهره مند شوند و در آسايش قرار گيرند. البته اين عمران تنها در سايه سار عدالت و اصلاح فساد انجام مي گيرد، چرا که ظهور فساد در زمين به سبب ظلم و ستمي است که به دست همين انسان ها انجام گرفته و آنان به جاي آنکه تصرفاتي داشته باشند که به توسعه و آباداني زمين بينجامد به فسادگري از طريق ظلم و بي عدالتي روي آورده اند و زمين را تباه و عمران موجود آن را تخريب کرده اند. در اين بخش آمده است: وَ اعْمُرِ اللَّهُمَّ بِهِ بِلادَكَ وَ اَحْيِ بِهِ عِبَادَكَ فَإِنَّكَ قُلْتَ وَ قَوْلُكَ الْحَقُّ ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ اَيْدِي النَّاسِ، خدايا؛ به دست او كشورهايت را آباد كن،و بندگانت را به وسيله او زنده فرما،به درستي كه تو فرمودي،و گفته‏ات حق است‏ كه:فساد در خشكي و دريا،در اثر اعمال مردم نمايان شد. سپس امام زمان(عج) معرفي مي شود که معلوم شود اين امام جز فرزند فاطمه(س) و از نسل پيامبر اکرم(ص) نيست که از نظر اسم و رسم به آن حضرت(ص) رفته است. يعني پيش از اين در بخش هاي پيشين به معرفي کلي امام و صفات کلي ايشان پرداخته شده ولي در اينجا براي اينکه هر گونه توهم و اشتباه و خطايي از ميان برود به معرفي شخص امام از طريق معرفي شناسنامه اي و جزيي ايشان مي پردازد و مي فرمايد: فَاَظْهِرِ اللَّهُمَّ لَنَا وَلِيَّكَ وَ ابْنَ بِنْتِ نَبِيِّكَ الْمُسَمَّي بِاسْمِ رَسُولِكَ، خدايا وليّ‏ات،و فرزند دختر پيامبرت‏ كه به نام رسولت ناميده شده، آشکار کن. سپس دوباره به اهداف ظهور و انتظار بشر از اين ظهور مي پردازد مي فرمايد: حَتَّي لايَظْفَرَ بِشَيْ‏ءٍ مِنَ الْبَاطِلِ إِلامَزَّقَهُ وَ يُحِقَّ الْحَقَّ وَ يُحَقِّقَهُ وَ اجْعَلْهُ اللَّهُمَّ مَفْزَعا لِمَظْلُومِ عِبَادِكَ وَ نَاصِرا لِمَنْ لايَجِدُ لَهُ نَاصِرا غَيْرَكَ……. تا به چيزي از باطل دست نيابد،مگر آن را از هم بپاشد،و حق را پابرجا و ثابت نمايد،خدايا او را قرار ده پناهگاهي براي ستمديدگان از بندگانت،و ياور براي كسي‏كه ياري براي خود جز تو نمي‏يابد،و تجديدكننده آنچه از احكام كتابت تعطيل شده،و محكم كننده آنچه از نشانه‏هاي دينت و روشهاي پيامبرت‏ رسيده است،و او را قرار ده،خدايا،از آنان ‏كه از حمله متجاوزان،نگاهش مي داري،خدايا پيامبرت محمّد(درود خدا بر او و خاندانش)را به ديدار او،و كساني كه بر پايه دعوتش از او پيروي كردند شاد كن،و پس از او به درماندگي ما رحم فرما،خدايا اين اندوه را از اين امت به حضور آن حضرت برطرف كن،و در ظهورش براي ما شتاب فرما،كه ديگران ظهورش‏ را دور مي‏بينند،و ما نزديك مي‏بينيم،به مهرباني‏ات اي مهربان‏ترين مهربانان. پس در اينجا به طور مشخص آنچه بشر از ظهور انتظار دارد بيان شده است که شامل: 1. آباداني زمين که نتيجه اي جز آسايش براي مردمان ندارد؛ 2. قيام به عدالت و نابودي فساد و ظلم ؛ 3. احقاق حق؛ 4. نابودي باطل؛ 5. حمايت از مظلوم؛ 6. ياري و نصرت بي کسان؛ 7. تجديد احکام تعطيل شده و اجراي آن؛ 8. استحکام شعائر الهي و تثبيت آن در جامعه؛ 9. اجراي سنت هاي الهي پيامبر(ص)؛ 10. برطرف کردن غم و غصه از امت؛ 11. عزت بخشي پس از ذلت و در ماندگي.
    البته در اينجا درخواست هايي نيز مطرح مي شود که مرتبط با صيانت از جان امام زمان(عج) است؛ زيرا دغدغه آسيب به ايشان همانند ديگر رهبران و امامان(ع) موجب شده که انسان از ظلم ظالمان و تعرض به وجود مبارک ايشان بترسد. از اين رو دغدغه هميشگي سلامت و حفظ جان ايشان را دارد و از خداوند درخواست مي کند که اين شرايط بگونه اي باشد که نوميدي به بار نياورد هر چند که طولاني شدن غيبت موجب مي شود که برخي نوميد شوند ولي مومن همان گونه که قيامت و حساب و کتاب آن را بسيار نزديک مي داند و نسبت به ابديت هيچ مي شمارد، اين امر ظهور و تحقق حکومت عدالت جهاني مهدي(عج) را نيز بسيار قريب مي داند.

روزنامه كيهان، شماره 20793 به تاريخ 20/3/93، صفحه 8 (معارف)

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا