اجتماعیاخلاقی - تربیتیفرهنگیمقالات

واکاوی حجاب و عفاف در حرکت اربعین

امام حسین(ع) در تبیین اهداف خروج علیه مدعیان حاکمیت خلافت اسلامی یزیدی، به اصلاح امت جد خویش در چارچوب آموزه های وحیانی قرآن و سیره پیامبر(ص) و امیرمومنان امام علی(ع) اشاره کرده و آن را بر اساس مبنای فریضه امر به معروف و نهی از منکر تعلیل می کند. این بدان معناست که قیام امام حسین(ع) و خروج نظامی ایشان علیه مدیریت طاغوتی نظام سیاسی غیر مشروع، در راستای تغییر اصلاحی اموری است که از سوی دولت و نظام سیاسی وقت، به فساد کشیده بود. بی گمان این حرکت اصلاحی نمی تواند جز از سوی مصلحانی باشد که خود اهل صلاح هستند؛ زیرا کسی که خود بهره ای از صلاح نبرده و از صالحین نیست، نمی تواند علیه فساد اقدام کند و افساد را از میان برداشته و به اصلاح امور بپردازد.

حیاء و عفت، سبک زندگی حسینی

شکی نیست که از جمله مهم ترین ویژگی های صالحان عفت باطنی و حیای ظاهری در همه ابعاد سیر و سلوکی آنان است. کسانی که فلسفه زندگی خویش را دست یابی به کمالات از طریق شریعت قرار داده اند، در سبک زندگی می بایست به مساله عفت و حیا بیش از هر چیزی دیگر اهتمام ورزند؛ زیرا حقیقت دین اسلام در حیا و عفت تجلی می یابد؛ زیرا عفت به معنای خودنگه داری نفس از هر گونه زشتی و پلشتی است. از همین رو، در تعریف عفت آن را حالتی برای نفس و جان آدمی دانسته اند که به وسیله آن از غلبه و تسلط شهوت جلوگیری می‌شود؛ هر چند که در اصل لغت عفیف بسنده کردن در گرفتن به چیز اندک است.(مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ج۱، ص۳۳۹)

حیا نیز به معنای شرم و آزرم است که بیش تر در رفتار اجتماعی خودنمایی می کند؛ زیرا حیا یک حالت نفسانی است که آدمی را از وقاحت باز می دارد و صفات نیک و پسندیده را در انسان زنده می کند.(همان) به یک معنا حیا در انسان تجلی همه فضایل اخلاقی در انسان است. از همین رو امام حسین(ع) می فرماید: «لا حیاء لمن لا دین له ؛ کسی که حیا ندارد دین ندارد.(میزان الحکمة، ج ۲، ص ۷۱۷، روایت ۴۵۶۹)

 باید توجه داشت که نقیض حیا در انسان، وقاحت است.( مجمع البیان، ج ۱ ـ ۲، ص ۱۶۳) انسان وقیح کسی است که بی هیچ شرم و آزرم، زشتی ها را مرتکب می شود. چنین سلوک و رفتاری نشان دهنده بیماردلی انسان است که از فطرت خارج شده و بر خلاف عقل رفتار می کند؛ زیرا از ذاتیات عقل و خرد آن است که شخص با حیا و دین دار باشد. از این روست که در روایات از امام موسی کاظم(ع) و دیگران نقل شده است که خداوند هنگامی عقل و حیا و دین را بر انسان عرضه داشت ، انسان عقل را برگزید و هنگامی که به حیا و دین فرمان بازگشت داده شد، آن دو گفتند که ما همواره ملازم عقل هستیم و هر جا عقل باشد ما آن جا حضور داریم.(اصول کافی، ج ۱؛ کتاب عقل و جهل) به این معنا که حیا و اخلاق و دین داری و سلوک درست و نیک در زندگی از چیزهایی هستند که همواره ملازم عقل هستند و از آن جدا نمی شوند. پس هر انسان دین دار و با حیایی، انسانی خردمند و عاقل است، چنان که هر عاقلی، دین دار و با حیاست.

اسلام دین اخلاقی است. پیامبر(ص) می فرماید: انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق و محاسنها؛ من تنها برای اتمام بزرگواری های اخلاقی و نیکی های آن برانگیخته شده ام. بنابراین، حیا که نماد فضایل اخلاقی است به عنوان زینت اسلام مطرح می شود. رسول اکرم صلى الله علیه و آله می فرماید: اَلحَیاءُ زینَهُ الاسلامِ؛ حیا زینت اسلام است.(مستدرک الوسایل، ج۱، ص۴۸۸، ح۱۲۴۴)

با توجه به آن چه بیان شد، باید گفت که امام حسین(ع) بر اساس آموزه های وحیانی قرآن و سنت و سیره پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(ع) سبک زندگی خود را سامان داده و در این مسیر اصلاحی گام بر داشته است. بنابراین، امام حسین(ع) در همه طول زندگی خویش حتی در سخت ترین زمان ها و مکان ها یعنی در روز عاشورا به کربلا، اهتمام خاص و ویژه ای به مساله عفاف و حجاب داشت و به گونه ای وضعیت چادرها ومیدان نبرد را چینش کرد که بستر مناسبی برای حفظ عفت و حیا به ویژه زنان فراهم آید. در جای جای گزارش های تاریخی کربلا و روز عاشورا می توان رد پای عفت رفتار و کلامی و حیای ظاهری و باطنی را یافت. توجه و اهتمام خاص امام حسین(ع) به این امر موجب می شود که بخش رهبری و مدیریت زنان نیز اهتمام خاصی به این امر مبذول دارد و حضرت زینب کبری و زینب صغری مکنی به ام کلثوم نه تنها خود به مساله عفاف و حجاب توجه خاص داشته باشند، بلکه زنان و دختران را به این سمت و سو هدایت و رهبری کنند. گزارش های تاریخی بیانگر آن است که حفظ حجاب حتی پس از به آتش کشیدن خیمه گاه ها و چادرها و بی پناه شدن زنان و کودکان، یک فریضه بسیار با اهمیت قلمداد می شود و دشمنان به سبب حجاب کامل زینبین سلام الله علیهما، ناتوان از تشخیص دو خواهر هستند و نمی توانند تشخیص دهند که چه کسی به مدیریت و رهبری کاروان اسراء و یا سخنرانی و پاسخگویی در میادین و مجالس بر آمده است. از همین روست که در منابع تاریخی گاه خطبه ای را به حضرت زینب و گاه حضرت ام کلثوم نسبت می دهند.

ابن نمای حلی(م645ق) می نگارد: خطبتْ أم کلثوم بنت علی(ع) من وراء کلة و قد غلب علیها البکاء؛ فقالت: یا أهل الکوفة، سوءة ما لکم خذلتم حسینا و قتلتموه و سبیتم نساؤه ؛ ام کلثوم دختر امام علی(ع) از پشت پرده هودج با گریه چنین خطبه خواند: ای اهل کوفه، بدا به حال شما! چرا حسین را کوچک شمردید و او را کشتید و زنانش را به اسارت گرفتید؟!

سید بن طاووس(م664ق) نیز همین خطبه را از زبان ام کلثوم و ابن شهر آشوب نقل کرده است. ابن اعثم(م314ق) می نویسد: و أقبل الشمر بن ذیالجوشن ـ لعنه اللّه ـ حتی وقف قریبا من خیمة النساء فقال لقومه: ادخلوا فاسلبوا بزیّهن. قال: فدخل القوم فأخذوا کل ما کان فی الخیمة حتی افضوا إلی قرط کان فی أذن أم کلثوم ـ رضی الله عنها ـ فأخذوه و خرموا أذنها؛ شمر بن ذی الجوشن ـ لعنه اللّه ـ آمد و نزدیک خیمه زنان ایستاد و به لشکرش گفت: داخل شوید و زینتهای آنان را بگیرید. آنها نیز وارد شدند و هر چه در خیمه بود گرفتند حتی گوشواره ام کلثوم را کشیدند و گوشش را پاره کردند!(نگاه کنید: مجله پیام زن ، بهمن 1384، شماره 167 مقاله  ام کلثوم در کربلا )

عفاف و حجاب در اربعینیات

چنان که بیان شد، امام حسین(ع) به عنوان یک صالح مصلح بر آن است تا انجام فریضه امر به معروف و نهی از منکر را به گونه ای انجام دهد که امری فدای امری دیگر نشود. از همین روست که ضمن حفظ حجاب، به فریضه نهی از منکر سیاسی اقدام می کند. این گونه است که در هنگامه نبرد نیز به نماز قیام می کند و به اقامه آن می پردازد؛ زیرا وظیفه جهاد علیه ظلم و ظالمان به معنای کنار نهادن وظایف دیگر نمی شود.

البته در اسلام اهم و مهم کردن وظایف مطرح است؛ اما هرگز به این معنا نیست که شخص واجبی را برای مستحبی ترک کند، یا بخواهد برای انجام مستحبی حرامی را مرتکب شود. کسانی که در عزاداری ها شرکت می کنند، به عملی مستحب اقدام می کنند. اگر این عمل مستحب باعث شود تا واجبی چون نماز ترک شود یا حرامی چون بی حجابی یا اختلاط مرد و زن و تماس بدنی میان آنان ایجاد شود، چنین رفتاری بر خلاف فلسفه و سبک زندگی امام حسین(ع) است. بنابراین، در همه امور به ویژه در تعظیم شعائر الهی از جمله شعائر حسینی باید به گونه ای عمل شود که حرمت ها تحلیل نشود و حرام خدا حلال شمرده نشود.

حضرت زینب کبری(ع) در هنگامه جنگ و اسارت و نیز هنگام بازگشت از شام به سوی مدینه، بر اصول اساسی عفاف و حجاب تاکید عملی داشت و هنگامی که در اربعین به کربلا و مزار شریف ابی عبدالله الحسین(ع) و دیگر شهیدان واقعه طف رسید، هرگز رفتاری و کرداری را بیرون از دایره عفاف  وحجاب باشد انجام نداده است. امروز حسینیان و زینبیان زمانه باید این گونه عمل کنند و به حفظ عفاف و حجاب عنایت و توجه داشته باشند.

مردم و مسئولان با همکاری و هماهنگی با هم می توانند برای تعظیم شعائر حسینی و مراسم راهپیمایی عظیم  اربعین، مراکز و خوابگاه ها و استراحگاه ویژه زنان فراهم آورند و از هر گونه اختلاط و تماس بدنی میان دو جنس مخالف جلوگیری و فضای اربعینی را به سمت عفاف و حجاب سوق دهند تا این گونه حرکت  اصلاحی امام حسین(ع) به یک حرکت عمومی و فراگیر تبدیل شود و همگان به عنوان صالحان مصلح در اقدام جمعی به سمت جهانی سازی اخلاق حسینی گام برداریم.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا