در مقاله حاضر نويسنده با اشاره به نامگذاري امسال به سال همت و كار مصاعف، به بررسي ويژگي هاي اين عناصر پرداخته و ضرورت داشتن همت بلند براي تمدن سازي را مورد بررسي قرارداده است كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم.
همت بلنددار كه مردان روزگار
از همت بلند به جايي رسيده اند
شايد دو واژه مهم و اساسي در فرهنگ قرآني كه شبكه توحيد آسماني را با زمين پيوند مي دهد، باور و كار باشد. بدين ترتيب ايمان و عمل صالح، انسان را بالا مي برد و توانمندي ها و استعدادهايش را آشكار مي كند. ظهور و بروز اين استعدادها، وي را در مقام مظهريت كامل «الله» نشانده و انسان خدايي شده را، خليفه خداوند از قرارگاه زمين قرار مي دهد.
همان گونه كه انسان فردي اين گونه خلافت مي يابد انسان جمعي با همان جامعه، زماني خلافت مي يابد و اسوه جامعه بشريت مي گردد كه كارهاي نيك آن در راستاي ايمان آسماني باشد. از اين رو جامعه برتر قرآني، جامعه اي سرشار از ايمان و كارهاي نيك اجتماعي است به گونه اي كه ديگر جوامع بشري نيز از كارهاي نيك آن سود مي برند.
با نگاهي گذرا به تاريخ بشريت در مي يابيم كه كساني تاريخ بشريت را ساخته اند كه مردان با همت بلند بوده اند و جوامع ايماني زماني در تاريخ بشريت ولو در يك زمان و منطقه محدود چون مدينه النبي (ص) شكل گرفت كه جامعه اي با مردان و زناني با همت بلند وجود داشته است.
رهبري انقلاب اسلامي ايران، با توجه به چنين رويكردي است كه با انتخاب شعار: «همت مضاعف و كار مضاعف» خواهان دگرگوني ريشه اي براي تغييرات بزرگ مي شود تا اين گونه زمينه و بستر مناسب براي رهبري امت اسلام فراهم آيد و ملت ايران به عنوان سردمداران تمدن اسلامي، گام دراين راه بزرگ بگذارند.
اكنون اين پرسش مطرح مي شود چه ويژگي هايي براي اين عناصر وجود دارد كه رهبري انقلاب آن را به عنوان دو اصل مهم براي ملتي تمدن ساز بيان مي كند و خواهان تحقق عيني و خارجي آن درجامعه ايراني مي شود؟
مفهوم همت در فرهنگ قرآني
همت كه از ريشه عربي واژه هم (با ميم مشدده) گرفته شده، در فارسي به معناي اهتمام و توجه ويژه، به كار مي رود. اين واژه ناظر به توجه همراه با عنايت قلبي است. گرايش هاي شديد به چيزي و ميل باطني همراه با عشق و شور به آن، از مفاهيمي است كه از اين واژه به ذهن مي آيد.
در قرآن زماني كه سخن از عشق شورانگيز زليخا به يوسف (ع) به ميان مي آيد، حالتي به تصوير كشيده مي شود كه در آن زليخا شرايطي را فراهم مي آورد تا شعف و سوز عشق خويش را به نمايش بگذارد و خواهان وصال با حضرت يوسف (ع) مي شود. از اينرو قرآن از تلاش و كوشش زليخا و گرايش قلبي وي براي دست يابي به خواسته قوي و شديد خود با عنوان «همت» ياد مي كند. در اين آيه هم چنين گزارش شده كه اگر خداوند به برهان خويش حضرت يوسف (ع) را حفاظت و صيانت نمي كرد وي نيز در شرايطي قرار مي گرفت كه چنين واكنشي از وي صدور مي يافت. خداوند مي فرمايد: «و راودته التي هوفي بيتها عن نفسه و… و لقد همت به و هم بها لولا ان راي برهان ربه..»؛ و بانوي خانه به ميل و نفس خود بناي مراوده را گذاشت و درها را بست و يوسف را به خود دعوت كرد و اعلام نمود كه من براي تو آماده ام. يوسف گفت: پناه مي برم به خدا كه به چنين عمل زشتي اقدام كنم. خداوند مرا مقامي منزه و نيكو عطا كرده و هرگز ستمكاران را رستگاري نسازد. آن زن از فرط ميل، باز اصرار و اهتمام كرد و اگر لطف خاص خدا و برهان روشن حق، نگهبان يوسف نبود او هم به ميل طبيعي اهتمام مي كرد ولي ما ميل او را برگردانيم كه همانا او از بندگان خالص و پاكيزه ما است. (يوسف، آيات 23 و 24)
در اين آيه اخير به خوبي مي توان مفهوم همت و اهتمام را دريافت. همت را مي توان عزم جدي و باطني قوي همراه با عشق و شور شديد دانست كه هيچ چيز نمي تواند بازدارنده از دارنده همت شود و او را از مقصد نهايي باز دارد.
انسان يا جامعه اي كه دارنده همت است اين گونه شورانگيزانه در پي مقاصد بلند خود مي رود و هرگونه چالش ها و موانع بازدارنده را از سر راه خود برمي دارد و تا به مقصد و مقصود نرسد دست از تلاش و كوشش برنمي دارد. از اين رو مي توان در فرد يا جامعه دارنده همت، عزمي را جست وجو كرد.
البته گاه براي تقويت مفهومي از واژگان ديگري به عنوان صفت بهره مي گيرند تا اين شدت عزم قوي و شورانگيزانه را تبيين كنند، از اين رو از همت بلند سخن به ميان مي آيد. همت بلند مي تواند ترجمه فارسي همان مفهوم همت مضاعف باشد؛ زيرا مضاعف هر چند كه بيانگر شدت و قوت نيرويي است كه در جان شخص يا جامعه است ولي نمي تواند همانند مفهوم همت بلند تبيين گر باشد؛ زيرا در واژه بلند، افزون بر عزت و اقتدار، مفهوم تشديد نيز نهفته است. از اين رو مي توان گفت كه ترجمه گوياتري از همت مضاعف مي باشد. البته با توجه به كاربرد قرآني مضاعف مي توان دريافت كه نوعي تشديد در اين عبارت به كار رفته است كه برطرف كننده هرگونه ضعف و سستي است.
به سخن ديگر، با آن كه به نظر مي رسد مضاعف از واژه ضعف گرفته شده است ولي به معناي سستي نيست بلكه به معناي دوچندان مي باشد. از اين رو گفته اند كه مضاعف از ضعف به كسر ضاد گرفته شده است نه به فتحه ضاد، لذا مضاعف بر خلاف ضعف به معناي سستي، ضد آن مي باشد و حتي مي تواند بيانگر معناي تلاش و كوشش بيشتر باشد. خداوند در آيه 245 سوره بقره از پاداش قرض الحسنه سخن به ميان آورده و مي فرمايد كه اگر كسي به خداوند قرض دهد؛ يعني همان قرض الحسنه به ديگر را انجام دهد، خداوند بر او به چندين برابر پاداش بيفزايد و جزاي نيك مضاعف پرداخت نمايد.
مفهوم كار در فرهنگ قرآني
از نظر اسلام، يكي از مأموريت ها بلكه فلسفه آفرينش انسان، آباداني زمين از سوي انسان است به اين معنا كه انسان مأمور است تا به عنوان خليفه الهي در نقش پروردگاري ظاهر شود و بستري براي رشد و بالندگي همه موجودات زمين بلكه آسمان ها در يك سطح برتر فراهم آورد. بر اين اساس كار به معناي فعاليت هايي براي تغيير و دگرگوني و سازندگي زمين نيز در دستور كار قرار گرفته است.
اصولا انسان بايد به گونه اي در زمين عمل كند كه كار بخشي از مهم ترين وظيفه و مسئوليت وي باشد. بر اين اساس نمي توان انسان مومن را انسان بي كار تلقي كرد. اين گونه است كه در روايات، كار به عنوان بهترين و سالم ترين تفريح تلقي و تبيين شده است.
كار به هر شكلي بايد در راستاي تمدن سازي و آباداني زمين صورت گيرد و اصولا عمل صالح همان كاري است كه در اين راستا انجام مي شود. بر اين اساس دو مولفه ايمان و عمل صالح را مي توان در آباداني و تمدن سازي كه مقصود در جامعه برتر قرآني است به وضوح ردگيري و شناسايي كرد. به اين معنا كه جامعه برتر قرآني، جامعه اي است كه كار و تلاش سازنده و در راستاي اهداف اصلي آفرينش در آن موج مي زند.
همت بلند ملت ايران
ملت ايران به عنوان جامعه برتر قرآني كه در راستاي اهداف آفرينش حركت مي كند براي دست يابي به تمدن اسلامي، بايد همت بلند داشته باشد و كار را در اين راستا تعريف كند. از آن جايي كه چالش هايي كه در برابر جامعه اسلامي و ملت اسلامي ايران قرار گرفته و مي گيرد، چالش هاي جهاني است نيازمند بلند همتي و كار و تلاش مضاعفي است. اين كار و تلاش مضاعف زماني مي تواند در مسير درست قرار گيرد كه با عنصر ايمان به درستي درآميخته باشد تا گرايش باطني با تلاش ظاهري، هماهنگ و سازگار شده و قدرت توليد را افزايش دهد.
ملت ايران اكنون به عنوان ام القراي جامعه جهاني اسلام بايد مسئوليت دوچنداني را به عهده گيرد و همت بلند و مضاعف را در كنار كار و تلاش مضاعف به نمايش گذارد تا بتواند به عنوان ملتي تاريخ ساز مسئوليت خلافت خويش را به سرانجام رساند.
عزم و اراده قوي با برنامه ريزي دقيق و هدفمند در كنار تلاش ظاهري مي تواند اين خلافت را تحقق بخشد و مسئوليت تاريخي ملت ايران چنان كه در برخي از روايات تفسيري بيان شده به سرانجام خوش رسد.
پيامبر(ص) آينده را از آن ملتي مي داند كه تنها براي خداوند گام برمي دارد و خداوند آنان را دوست مي دارد و آنان نيز با عمل و كار خويش نشان مي دهند كه تنها خداوند را دوست دارند.
البته چنان كه رهبري معظم در طول ساليان گذشته تبيين كرده ملت ايران بايد در يك فرآيند به جايگاهي دست يابد كه بتواند اين مسئوليت جهاني را به عهده گيرد. مجموعه برنامه اي كه ايشان بيان كرده مي بايست در يك شبكه به هم پيوسته تحليل و تبيين گردد. بر اين اساس اصلاح الگوي مصرف در كنار تلاش مضاعف و همت مضاعف مكمل همان طرح و برنامه اي است كه در اين شبكه مفاهيم تمدن سازي بيان شده است. هر تلاش و كوششي بدون مصرف درست و بهينه مي تواند به از ميان بردن فرصت ها و افزايش تهديدها تبديل شود؛ زيرا تلاش هاي مضاعف را به سمت و سويي سوق مي دهد كه چيزي جز مفهوم اسراف و تبذير نيست. از آن جايي كه اسراف و تبذير موجبات خشم الهي را فراهم مي آورد مي توان گفت كه عدم اصلاح الگوي مصرف مي تواند جامعه ايماني را از اهداف اصلي تمدن سازي و مأموريت آباداني زمين دور سازد و از فلسفه آفرينش و حركت در مسير آن دور سازد.
به همان اندازه كه ملت، تلاش مي كند، دشمن جهاني به سركردگي استكبار و طاغوت جهاني نخواهد گذاشت تا عدالت جهاني براساس تمدن اسلامي شكل گيرد و نظريه اي در برابر نظريه غالب و حاكم عرضه گردد، زيرا دشمن صبح همواره مي كوشد تا ابر تيرگي و تاريكي بر جهان حكومت كند تا بتواند به سادگي و آساني به اهداف خويش كه مصادره توان هاي بشري و جوامع انساني است دست يابد.
همت بلند مردان و زنان در جامعه برتر است كه اين پرده تيرگي ظلم و استكبار را كمر مي شكند و زمينه را براي عدالت جهاني و ايجاد دولت عدالت محور جهاني فراهم مي آورد.
همت كن و از عزم خود ياري طلب
كه پشت شب مي شكند.
