نیکوکاری در آموزه های قرآن

احسان و نیکوکاری ، به جهت بر انگیختن احساس خوش و لذت روحانی ، امری شایسته و ارزشی است که مورد اقبال و استقبال بیشتری مردم است.

انسان طبیعی به طور فطری گرایش به زیبایی ها و تحسین آن دارد؛ از این رو کارهای شایسته که در شکل کامل آن صورت می گیرد و از لحاظ زیباشناختی روح لطیف آدمی را به صورت خود جلب و جذب می کند، مورد تحسین عموم مردمان قرار می گیرد.

راغب اصفهانی در کتاب شریف مفردات الفاظ قرآن کریم ، بر این باور است که واژه حسن و مشتقات آن وصف آن دسته از امور دینی و یا دنیایی قرار می گیرند که به سبب داشتن گونه ای از زیبایی عقلی ، عاطفی ، حسی و مانند آن می تواند با برانگیختن احساس خوشی ، رضایت ، زیبایی و تحسین در انسان ، او را به خود جذب کند.
وی می افزاید: احسان به مفهوم کار نیکو کردن و نیز انجام دادن درست، نیک و شایسته کاری در شکل کامل آن ، در قرآن به کار رفته است و شواهدی را بر آن می آورد.
مفهوم احسان در کاربردهای متعدد و متنوع آن ، تصویر ارزش و جایگاه آن را در نظام فکری و ارزشی اسلام ، در کنار بیان و تحلیل مصادیق و پی‌آمدهای گوناگون روانی ، اخلاقی ، عرفانی ، فردی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و آخرتی آن ، حوزه بسیار گسترده ای از آموزه های قرآنی و روایی و نیز در حوزه یاد شده را تشکیل می دهد.
بخش قابل توجهی از آموزه های نبوی و ولوی( ولایتی ) مربوط به احسان بیش تر به مباحث جزیی پرداخته است.
به نظر می رسد با همه تلاش های گسترده ای که از سوی مفسران و مولفان صورت گرفته است ، تعریف دقیقی از اصطلاح قرآنی احسان به دست داده نشده است؛ زیرا همه این تعاریف به سبب گستردگی مصادیق و عناصر موثر در مفهوم احسان و نیز عدم تفکیک میان کاربردهای آن ، از جامعیت لازم برخوردار نمی باشد.
تعاریفی چون : رساندن نفع و سود نیکو و شایسته ستایش به دیگری؛(التبیان ج 2 ص 153 و نیز ج 4 ص 426) کرای که از سر آگاهی و به شکل شایسته انجام گیرد؛(مجمع البیان ، طبرسی، ج 1 ص 248) و نیز انجام کاری به شکل نیکو و با انگیزه خدایی و رساندن خیر یا سود به دیگری بی چشم داشت هر گونه پاداش و جبران کردنی (المیزان ج 4 ص20) نتوانسته است مقصود و مفهوم را چنان که باید و شاید به خواننده منتقل کند و از دربرگیرندگی و وازنش بر خوردار باشد تا بتوان از آن ها به تعریفی جامع و مانع یاد کرد.

از آیات قرآنی و بیان مصادیق احسان می توان به این مطلب دست یافت که عناصر و مولفه هایی چون ایمان، انگیزه ، نیت الهی ( حسن فاعلی) نیک بودن ذاتی کار( حسن فعلی ) شکل شایسته انجام کار( هیات صدوری) رساندن خیر و خوبی به دیگری به عنوان عناصر اصلی در تحقق مفهوم احسان مهم و موثر هستند. در پاره ای از مصادیق همه و در پاره ای دیگر تنها بخشی از عناصر یاد شده ، مرز معنایی احسان را تشکیل می دهند.