نگاه خاص قرآن به دعـا و نیایش
انسان باید در همه چیز به این باور برسد که آفریدگار و پروردگار عالم هستی موجود مطلق کمالي است که او در امور ریز و درشت خویش بدان وابسته و نیازمند است. در نيايش اوج نيازمندي آدمي به خداوند بي‌نياز به نمايش در مي‌آيد. از این‌رو در آموزه‌هاي وحياني در هر امر خرد و کلاني از مومنان خواسته شـده است تا دست به نیایش بردارند و از خداوند بخواهند تا نیاز و خواسته‌شـان را برآورده کند. با این همه در برخی از آیات موارد و مصاديقي براي نيايش بيان شده که تحلیل آن مي‌تواند چشم‌اندازي به نيايش از زاويه وحي به ما دهد. در نوشتار حاضر به این مصادیق پرداخته شده است.
اهمیت دعا
بي‌گمان همه امور در زندگي انساني به شکل خواسته و نیاز مطرح مي‌شـود. آدمـي دو دسته خواسته مادي و معنوي دارد. این خواسته‌ها و نيازهاي مادي و معنوي در زماني در اختیار باشد و يا به آساني در دست قرار گیرد به شکل نیاز و خواسته خود را نشان نمي‌دهد و به سخني ديگر کسی قدر عافیت داند که به مصيبتي گرفتار آید.
هر نعمتی که در اختیار آدمي قرار دارد، از نعمت وجود گرفته تا نعمت‌هاي مادي ريز و درشـت در حقيقت خود نيازي انساني است. اگر چشم به عنوان نعمت خواسته‌هایی دارد که باید برآورد شود. خود نعمت چشم، خواسته‌اي انساني است که بی وجود آن انسان از بسياري از نعمت‌هاي ديگر مادي و معنوي دنيا بي‌بهره می‌شود و از نظر علم و دانـش نیـز در تنگنا و کمبود قرار می‌گیرد. از این‌رو گفته‌اند. من فقد فقد فقد علما: هـر کسی حسی از حواس خويش را از دست دهد در حقیقت علمی را از دست داده است. گونه است که خواهان دسترسی به قوه بينايي و ابزاري به نام چشم می‌شود. و برای این منظور مطرح می‌شود. نیایش در حقیقت آغاز و انجام هر کاري است. حتی اگر انسان بخواهـد از اسباب و ابزارهاي دنيوي بهره گيرد و سلامت نعمتي چون چشم و قوه بینایی را حفظ کند و یا دوباره به دست آورد باز باید دست به نیایش بردارد؛ زیرا کسی کـه بـه نیایش اقدام کند بر این باور است که برگي بي‌اذن خدا از درختی فرو نمی‌افتد و همه‌تر و خشک‌ها به دست او و علم او و حکم وي برجاست و یا از میان مي‌رود.
با این همه بزرگ‌ترین نعمت انسان که همیشه باید به یاد آن باشد، نعمت وجود و سلامتی است و همواره باید خداوند را سپاسگزار باشد و دست نیایش به سوی او دراز کند و از او بخواهد تا بتواند از این نعمت وجود به درستی بهره برد.
از نظر قرآن آدمی باید همواره آخرت و معاد را در نظر داشته باشد. این اندیشه دائمی و دغدغه همیشگی نسبت به آخرت افزون بر آثار تربیتی و رفتاری موجب می‌شود تا بداند که آنچه هدف است آخرت است. از این رو درخواست و نیایش برای زندگی خوب در آخرت از دستورها و آموزه‌های قرآنی است و خداوند در آیات 201 و 202 سوره بقره و آیه 156 سوره اعراف و آیات دیگر به مطلوب بودن دعا برای آخرت و زندگی خوب و نیک در آن و حتی دسترسی به جا و مسکن مناسب در بهشت اشاره می‌کند و به عنوان نمونه به دعای آسیه همسر فرعون توجه می‌دهد که در هنگامی که زیر شکنجه فرعون و فرعونیان بود از خدا می‌خواهد که وی را در بهشت خویش مسکن دهد.(تحریم – آیه 11)
مطلوبیت دعا در هر شرایط
آدمی باید در هر امر کوچک و بزرگ و حتی اموری که در توان اوست و به‌طور عادی و طبیعی قادر به انجام آن است دست از دعا برندارد؛ زیرا این بدان معناست که خواست و اراده خداوند فراتر از خواست و اراده آدمی است و اگر خداوند نخواهد همان امری که به نظر طبیعی و اختیاری و عادی است و می‌بایست تحقق خارجی یابد در عمل واقع نمی‌شود. از این رو خداوند به پیامبر خویش فرمان می‌دهد که برای هر کاری که می‌خواهد انجام دهد و به طور طبیعی در قدرت و توان او نیز می‌باشد متوجه باشد که اراده و مشیت الهی نیز هماهنگ با خواسته او باشد وگرنه ممکن است که خداوند خواسته و اراده دیگری داشته باشد. از این رو شخص می‌بایست افزون بر آگاهی و ایمان به این مطلب حتی در زبان و بیان خویش آن را اظهار و ابزار کند و بگوید: ان‌شاءالله؛ اگر خدا بخواهد.(سوره کهف – آیه 24)
مصادیق دعا
براساس این بینش و نگرش است که خداوند در تبیین اینکه انسان برای چه چیزهایی دعا بکند می‌فرماید که حتی برای انجام فرایض دینی چون برپایی نماز نیز دست به دعا بلند کند و از خداوند بخواهد تا توفیق برپایی نماز را به وی دهد.(ابراهیم – آیه 40)
از دیگر مواردی که قرآن دعا کردن را در آن امور مطلوب می‌شمارد می‌توان به اموری چون دعا برای الحاق به صالحان و انسان‌های نیکوکار (یوسف – آیه 101 و شعرا – آیه 83)، پیشوایی متقین (فرقان – آیه 74)، بهره‌مندی از قدرت و پادشاهی و حکومت (ص – آیه 35)، جلب امدادهای الهی (مومنون – آیه 26 و 39)، پیروزی و موفقیت (بقره – آیه 250)، برخورداری از زمین و خانه و مکان‌های پربرکت (مومنون – آیه 29)، حکمت و دانش (شعراء – آیه 84)، رحمت الهی (آل‌عمران – آیه 286 و اعراف – آیه 23)، بهره‌مندی از فرزندان نیک و پاک (آل‌عمران – آیه 38 و مریم – آیه 4 و 6) تحقق وعده الهی (آل عمران – آیه 194 و غافر – آیه 8)، پذیرش توبه گناهکاران (توبه – آیه 102 و 103) توفیق از خداوند برای به‌جا آوردن شکر و سپاس (احقاف – آیه 15) توفیق انجام دادن اعمال صالح (همان)، ثبات قدم در هر کاری سخت چون جنگ و جهاد (بقره – آیه 250 و آل‌عمران – آیه 146 و 147)، حفظ آبرو در دنیا و قیامت و خوشنامی در میان آیندگان (آل‌عمران – آیه 194 و شعراء – آیه 83 و 84) برای دنیا و بهره‌مندی از نعمت‌های آن (بقره – آیه 200 و 201 و اعراف – آیه 155 و 156)، برای رزق و روزی (بقره – آیه 126 و نساء – آیه 32)، رفع کینه و کدورت و بغض(حشر – آیه 10) و شرح صدر (طه – آیه 24 و 25) و صبر و شکیبایی (بقره – آیه 250 و اعراف – آیه 126) عفو و گذشت (بقره – آیه 286) برای والدین (ابراهیم – آیه 41) مومنان (همان) و نجات از ظالمان (نساء – آیه 75)، هدایت (آل‌عمران – آیه 8) و قبولی اعمال (بقره – آیه 147) اشاره کرد.
اینها برخی از اموری است که از نظر قرآن دعا درباره و برای آنها مطلوب و پسندیده است. بیان این مصادیق به این معناست که همه امور ریز و درشت زندگی در دنیا و آخرت و نیز مادی و معنوی در حوزه نیایش قرار می‌گیرد و مطلوب است که انسان برای آن دعا کند. نیایش به سبب آنکه بهترین حالت روحی و روانی آدمی است در هر موضوعی مطلوب است و موارد و مصادیق گفته شده برای این است که شخص به این موضوع رهنمون شود که همه چیزها در نیایش مطلوب است و بهتر است که آدمی برای همه نعمت‌ها و شکر و سپاس از آنها دست به نیایش بردارد.
