نماز شب؛ مرکب سفر به سوی خدا

براساس آیه «انالله و اناالیه راجعون؛ از آن خداییم و به سوی او باز می‌گردیم»؛ یک سفر از اویی به سوی اویی داریم. این سفر پس از آن آغاز شد که ما را از «احسن تقویم» به سوی «اسفل سافلین» فرو فرستاد(تین، آیات 4 و 5) و سپس از ما خواست تا از این پست‌ترین مکان به سوی برترین مکانت و منزلت حرکت کنیم؛ وگرنه اگر بخواهیم در همین جا بمانیم جز خسران و زیان چیزی نصیب ما نمی‌شود. این حرکت بازگشت به سوی خدا، تنها با ایمان و عمل صالح امکان‌پذیر است. به عبارت دیگر با عبادت شرعی است که انسان می‌تواند از خسران و زیان رهایی یابد.(تین، آیه 6؛ عصر، آیات 1 تا 3) نتیجه این عبادت شرعی بر اساس آیات قرآن از جمله آیه 21 سوره بقره «تقوا» است.
به هر حال، انسان در مسیر بازگشت به سوی خدا است: إِنَّکَ کادِحٌ إِلى‌ رَبِّکَ کَدْحاً فَمُلاقیهِ؛ براستی که تو‌ای انسان در تلاش و کوششی سخت به سوی خداوندی هستی تا با او ملاقات کنی.(انشقاق، آیه 6)
این حرکت همواره با «صیرورت» و شدن و «انقلاب» و دگرگونی همراه است: الی ربنا منقلبون؛ ما به سوی پروردگارمان بازمی‌گردیم(زخرف /آیه 14 )؛ و الیه المصیر. برای چنین سفری سخت، باید هم مرکب خوب و رهوار داشت و هم ره‌توشه‌ای مناسب اندوخت. خداوند در قرآن می‌فرماید: تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَیْرَ الزَّادِ التَّقْوی؛ ره‌توشه فراهم آورید که بهترین ره‌توشه، تقوا است.(بقره، آیه 197)
این تقوا همانی است که معیار کرامت انسان شریف می‌شود: ان اکرمکم عندالله اتقاکم؛ گرامی‌ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست.(حجرات، آیه 13)
اما غیر از ره‌توشه سفر، نیازمند مرکب رهواری هم هستیم که در آیات قرآن از آن به عبادت یعنی همان ایمان و عمل صالح یاد شده است و مهم‌ترین این مرکب از نظر امام حسن عسکری(ع) نماز شب است. امام (ع) می‌فرماید: إِنَّ الْوُصُولَ إِلَی اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ سَفَرٌ لَا یُدْرَکُ إِلَّا بِامْتِطَاء اللَّیْلِ؛ براستی وصول به خدای عزّ و جلّ جز با سوار شدن بر مرکب رهوار نماز شب شدنی نیست.(بحارالانوار- ط موسسه الوفاء، العلامه المجلسی، ج75، ص380) مطیّه همان وسیله و ابزار پیمودن است؛ زیرا این واژه از ریشه طیّ به معنای پیمودن است. امتطاء به معنای سوار شدن بر مرکبی است که با آن بتوان طی طریق کرد.