نقش شرح صدر در رهبران و مسئولان جامعه

درمطلب حاضر اهميت و ضرورت شرح صدر و تحمل بالا در مسئولان و رهبران جامعه و تأثيرات آن بر مردم و فضاي عمومي اجتماع مورد بررسي قرارگرفته كه با هم آن را ازنظر مي گذرانيم.
پيامبر (ص) نماد شرح صدر
يكي از صفات اساسي لازم در رهبري جامعه شرح صدر است. رهبر جامعه مي بايست آن چنان از آستانه بالاي تحمل برخوردار باشد كه همه شهروندان و افراد جامعه را همانند فرزندان خويش بداند.

خداوند درتوصيف پيامبر(ص) او را به خلق عظيم ستوده است و درتفسير آن در آيات قرآني به موارد بي شماري اشاره كرده كه بيانگر و تحليل كننده علت ستايش به خلق عظيم است؛ زيرا آن حضرت از چنان شرح صدر و آستانه بالاي تحمل برخوردار بود كه نمي توان حتي در پيامبران اولوالعزم نيز كسي را همانند ايشان سراغ گرفت. شدت اذيت و آزارها نسبت به ايشان و اتهامات از سوي دوست نادان و دشمن دانا تا آن اندازه بود كه آن حضرت مي فرمايد: ما اذي نبي مثل ما اذيت؛ هيچ پيامبري چون من اذيت و آزار نشد.دشمنان ايشان را ساحر و مجنون خواندند و دوستان از اطاعت بي چون و چرا از او سرباز زدند و حتي برخي با آن كه علم داشتند كه ايشان جز براساس وحي سخن نمي گويد و هرآنچه بر زبان مي آورد، وحي نازل شده از سوي خداوند است: و ما ينطق عن الهوي ان هو الا وحي، با آن همه مي گفتند:الرجل ليهجر، اين مرد هذيان مي گويد.
منافقان نيز به عنوان شهروند امت و جامعه اسلامي با سوء استفاده از شرح صدر آن حضرت (ص) تلاش مي كردند تا مقاصد خويش را پيش ببرند. خداوند اين صفت آن حضرت (ص) را برخاسته از خلق عظيم ايشان بر مي شمارد و در آيه 61 سوره توبه مي فرمايد:ازايشان كساني بودند كه پيامبر را اذيت مي كردند و مي گفتند او شنوا و حرف شنوي دارد وهرچه بگوييم باور مي كند؛ بگو او گوش شنواي درخير شماست. اين شنوايي به سبب ايمان به خدا و باور به مومنان و از باب رحمت به مردمان است.
آن حضرت (ص) درميان اهل خانه و خانواده، اهل مهر و محبت بود و از خطاهاي فاحش همسران مي گذشت به گونه اي كه خداوند از ايشان مي خواهد براي آسايش خود هم كه شده برخي از آن زنان را طلاق دهد و اگر پيامبر آنان را طلاق دهد، خداوند به او زنهايي بهتر مي دهد، با اين همه اين كار را نكرد و نسبت به اذيت و آزارهاي ايشان تحمل كرد. (سوره تحريم).
برخي از منافقان تهمت هاي ناروا درحق ايشان زدند و داستان افك را مطرح ساختند، به گونه اي كه دوستان نادان هم به آن دامن زدند، ولي آن حضرت به سبب خلق عظيم وسعه صدر خويش تحمل كرد. (نور، آيه 11).
عده اي از آن دوستان نادان دربرخي از موارد خود را بر سرسفره آن حضرت (ص) وقت و بي وقت دعوت مي كردند و ساعت ها درانتظار سفره غذا مي نشستند و يا پس از خوردن مي ماندند و اجازه استراحت و خواب و آرامش و آسايش را از وي سلب مي كردند. ولي آن حضرت (ص) به سبب سعه صدر و آستانه بالاي تحمل چيزي نمي گفت به گونه اي كه خداوند اين مساله را مطرح كرده و از مردم مي خواهد كه چنين نكنند و از حيا و عفت پيامبر(ص) سوء استفاده نكنند. (احزاب، آيه 53)
با آن كه برخي از دشمنان بر سرش خاكروبه و حتي شكمبه مي ريختند يا سنگ باران مي كردند، آن حضرت(ص) تحمل مي كرد و در كمال آرامش با استدلال و منطق نيك و برهان قاطع با ايشان سخن مي گفت و هرگز تبسم از لبانش جدا نمي شد.
اين گونه است كه خداوند در تبيين خلق عظيم و تعليل و تحليل آن مي فرمايد: فبما رحمه من الله لنت لهم و لو كنت فظا غليظ القلب لانفضوا من حولك؛ پس به سبب رحمت الهي، با مردم، مهرباني و خوشخويي مي كردي و اگر تندخو و سخت دل بودي مردم از پيرامونت پراكنده مي شدند. (آل عمران، آيه159) آوردن كلمه لو به اين معنا است كه پيامبر هرگز داراي صفت تندخويي و سخت دلي نبوده و نخواهد بود.
آثار اجتماعي شرح صدر
خداوند به صراحت در تبيين نقش و كاركرد سعه صدر و بالا بودن آستانه تحمل در زندگي بويژه براي مديريت اجتماعي و رهبري جامعه مي فرمايد كه شرح صدر موجب مي شود تا كارها با آساني پيش برود و مسايل سخت خصوصاً امور بغرنج و پيچيده اجتماعي ساده و آسان شود. از اين رو حضرت موسي(ع) خواهان شرح صدر مي شود تا كارها و مأموريت ها به آساني انجام گيرد و مشكلات برطرف گردد. (طه، آيات 42تا 62)
البته خداوند در بيان شرح صدري كه به پيامبر اسلام داده مي فرمايد كه اين شرح صدر آنچنان مهم و اساسي است كه مشكلات را به سادگي حل و فصل مي كند و هر سختي را به چنان آساني تبديل مي كند كه قابل قياس نيست. از اين رو با آوردن واژه العسر با حرف تعريف و نكره كردن يسر و تكرار آن ها اين معنا را گوشزد مي كند كه مشكلات بيش از آنچه انتظار مي رفت با شرح صدر، ساده و آسان مي شود. (سوره انشراح) به اين معنا كه اگر هر مشكلي راه حلي دارد، شرح صدر، بيش از آنچه تصور مي شود حلال مشكلات خواهد بود.
بدين معني كه درحالت عادي اگر گره را با دندان نخواهيم بازكنيم مي بايست دست كم از دست استفاده كنيم، ولي با شرح صدر اين مشكلات با زبان حل مي شود و حتي نياز به كار دست نيست؛ وقتي دل تسليم خداست (زمر، آيه22)، خداوند كاري مي كند تا اين دل نرم، دل سخت ديگران را نيز نرم كند. اين گونه است كه سخن چون از دل برآيد لاجرم بر دل نشيند و دلهاي سخت و كارهاي مشكل را نرم و آسان كند.
از ديگر آثار شرح صدر اين است كه همه اقشار جامعه از رحمت فراگير و عمومي رهبران جامعه بهره مند خواهند شد و رهبري چون پدري مهربان حتي فرزند خطاكار را مي بخشد و عفو مي كند تا اصلاح شود. از اين رو خداوند پيامبر(ص) را رحمه للعالمين مي شمارد و مي فرمايد: و ما ارسلناك الا رحمه للعالمين؛ ما تو را جز رحمت براي جهانيان نفرستاديم. (سوره انبياء، آيه701) اين رحمت رحماني كه جلوه رحمت واسعه رحماني الهي است، چنان فراگير است كه حتي دشمنان حربي را نيز درمي گيرد و اجازه مي دهد تا ايشان براي شنيدن سخن حق به منطقه امن جامعه اسلامي درآيند و پس از شنيدن حتي اگراسلام را نپذيرفتند، به مأمن و خانه ايمن خويش بازگردانده شوند. (توبه، آيه61)
اين گونه است كه پيامبر(ص)، نفس خود و نفس خويش (آل عمران، آيه16) اميرمؤمنان علي(ع) را پدران امت معرفي كرده و مي فرمايد: انا و علي ابوا هذه الامه. (من و علي پدران اين امت هستيم) بنابراين، ازمنظر پدرانه و دلسوزانه نسبت به همه فرزندان حتي منافقان مي نگرد و اجازه مي دهد تا ايشان آدم شوند و حتي كافراني را كه اذيت مي كنند مي بخشد تا فرصت بازگشت و توبه يابند و مجازات بسياري از ايشان را به قيامت واگذار مي كند مگر آنكه به سلاح دست برده و جنگ راه اندازند و متعرض ايمان و اسلام ديگران شوند.
رهبر جامعه هم در مديريت و هم در ابلاغ مطالب و همراه سازي ديگران نيازمند سعه صدر و شرح صدر است، لذا خداوند براي اينكه ديگران در برابر مطالب ابلاغي، واكنش احساسي و تند نشان ندهند، خواهان سعه صدر مي شود، زيرا افزايش آستانه تحمل و مديريت احساسات و عواطف در هنگام مشكلات و سختي ها موجب مي شود تا سلاح از دست دشمن بيرون آيد و نتواند در برابر بردباري و صبر و تحمل رهبري مقاومت نمايد. از اين رو خداوند يكي از آثار سعه صدر را رهايي از حرج دانسته است. (اعراف، آيه2)
اينها تنها گوشه اي از حقيقت و تأثيرات شرح صدر در رهبران امت و جامعه است. بنابراين هر مسئولي در هر مقام و منصب خرد و كلان مي بايست آستانه تحمل خويش را افزايش دهد و با تقويت ايمان و اسلام و تسليم در برابر خداوند، شرح صدر به دست آورد تا بتواند مديريت جامعه را در سلامت و امنيت و آرامش با كم ترين هزينه ها انجام دهد.