اجتماعیاخلاقی - تربیتیروان شناسیمقالات

نقش سازنده اميد در زندگي بشر

آمارها نشان مي دهد كه بسياري از كساني كه در زندگي خويش با شكست مواجه مي شوند و در پي آن دچار افسردگي و جنون رواني شده و حتي دست به خودكشي مي زنند، كساني هستند كه دچار ياس و نوميدي شده و اميد خويش را از دست داده و بر اين گمانند كه تمام راه ها براي حل مشكلات و گرفتارهايي او بسته است. اين گمان كه به شكل اطمينان و علم عرفي در شخص تقويت مي شود موجب مي شود تا به نوعي قطع عرفي دست يافته كه تنها راه رهايي خودكشي و محو صورت مساله است.

به اين معنا كه به جاي جست و جوي راه كاري براي برونرفت از مشكل و گرفتاري، خود را حذف مي كند و به زندگي خويش خاتمه مي دهد. در اخبار روزانه اين مساله بارها تكرار مي شود كه سياستمداراني در هنگام بروز مشكلي دست به خودكشي مي زند و يا جواناني در پس شكست عشقي دست به اقدامات جنون آميزي مي زنند.

هر چند ريشه اين گونه رفتارها و واكنش هاي شديد و تند عاطفي و احساسي و به دور از عقلانيت، سست بنياد شخصيتي افراد و بيانگر عدم وجود اعتماد به نفس و توكل به خدا مي باشد، ولي نشانگر مشكل ديگري است كه به بينش و نگرش شخص باز مي گردد.

در آيات قرآني هر گونه رفتار و واكنش نوميدانه به كفر نسبت داده شده است و خداوند در تحليل خويش رفتارها و واكنش هاي اين افراد را، بيماري اعتقادي بر مي شمارد. به اين معنا كه شخص دچار نوعي بيماري است كه مي بايست با تغيير در بينش و نگرش وي او را درمان كرد و رفتارها و كنش ها و واكنش هاي وي را سامان داد. بازپروري شخصيتي اين افراد به اين شكل مقدور مي باشد كه در هستي شناسي و جهان شناسي آنان و نيز عوامل و اسباب تاثيرگذار در هستي تغييرات اساسي پديد آورد؛ زيرا نوع جهان بيني آنان و نيز علل و عواملي كه براي انجام و يا عدم تحقق چيزي از نظر آنان مي تواند دخالت داشته باشد به گونه اي است كه پذيرش عوامل فرامادي و امدادهاي غيبي را نمي پذيرد و بر اين باورند كه همواره معادلات در هستي بر اساس قوانين ظاهري و ناموس طبيعي طبيعت انجام مي پذيرد و علل و عوامل ديگري چون قوانين و سنت هاي فرامادي در جهان مادي تاثيرگذار نمي باشد.

چنين بينش و نگرشي موجب شده است تا مردمان راهي ديگر را در پيش گيرند و به سمت و سوي ديگر روند و نتوانند تحليل درستي از وقايع و رخدادها و علل و عوامل موثر در آن داشته باشند و درهنگام بروز مشكلات و ظهور گرفتاري هاي دچار نوميدي شده و چون دست ايشان از اسباب مادي كوتاه است و خرما برنخيل بلند نشسته است نوميدانه در زير درخت جان مي سپارند و از هر گونه حركت و تلاشي باز مي مانند.

قرآن با شناخت كامل از روحيات بشر مي كوشد تا به هر شكلي شده تغيير اساسي و كلي در بينش و نگرش انسان ها پديد آورد و بيان دارد كه افزون بر قوانين و سنت‌هاي طبيعي قوانين و سنت هاي ديگري است كه حاكم بر اين سنت هاي طبيعي است و آن سنت ها و قوانين مي تواند به گونه ديگري عمل كند كه در باور و تخيل آدمي نمي گنجد.

كساني كه در فرهنگ قرآني رشد مي يابند و به بالندگي مي رسند با استفاده از آيات قرآني و گزاره هاي شناختي و آموزه هاي دستوري قرآن به نوعي شناخت، بينش، نگرش و رفتاري دست مي يابند كه با رفتارهاي انسان هاي بي ايمان بسياري تفاوت دارد.

ايماني كه قرآن به آدمي مي بخشد وي را با جهاني ديگر و قوانين برتري آشنا مي كند كه برتر از جهان ماده و قوانين آن است و آن جهان و قوانين آن است كه در حقيقت به شكلي بر جهان مادي حكومت مي كند. در آيات قرآني، ربوبيت و پروردگاري هستي از مادي و غير مادي از آن خدايي است كه هيچ چيز كوچك و بزرگ رطب و يابس از او پنهان و دور از توان و دسترس وي نمي باشد. از اين روست كه مديريت و ربوبيت وي بر همه كليات و جزئيات است و علم او چنان كه شامل امور كلي مي باشد بر جزئيات نيز تعلق مي گيرد. كسي كه عالم بر همه كليات و جزئيات مي باشد و توانايي هر عملي در كل و جزيي را دارد كسي است كه انسان مي تواند به وي تكيه كرده و بر او اعتماد و توكل كند. اين گونه است كه با اعتماد به نفس بيش تري حركت مي كند وبا توكل به خدا و تفويض و واگذار امور به خداوند مي كوشد تا به هدف خويش برسد و از مشكلات و گرفتاري هاي خرد و كلان برهد.

آثار و كاركردهاي بينش توحيدي

اين چنين بينشي همان بينش توحيدي است كه درهمه هستي از كل و جزء در جريان است و هيچ امري به اذن و اراده او انجام نمي پذيرد و هيچ مشكل و گرفتاري بي خواست او براي كسي تحقق نمي يابد. اگر چنين تفكر و بينشي در كسي ايجاد شود مي تواند با توكل و تفويض كارها و امور به او به كارهاي روزانه خويش با اعتماد به نفس بيش تري عمل كند؛ زيرا بر اين باور است كه خداوند همه كارهاي او را مديريت مي كند و هيچ كاري بيرون از خواست و اراده نخست او انجام نمي پذيرد.

به نظر چنين شخصي هر كار و امري يا از باب امتحان و آزمون است يا اين كه از باب تنبيه و هشداري بر او بار شده است. از اين رو مي كوشد تا خود را در مسير كمالي قرار دهد و از خداوند ياري بخواهد. انگيزه هاي حركتي در شخص تقويت مي شود و هيچ گاه دست از تلاش نمي شويد؛ زيرا خود را مامور به وظيفه مي داند نه اين كه مامور به نتيجه نيز باشد. به اين معنا كه هر كاري را به عنوان وظيفه الهي و مسئوليت كلي و يا جزيي بشري و در راستاي فعليت بخشي به اسماي الهي و يا خلافت ربوبي از سوي خدا بر مي شمارد و آن را انجام مي دهد و توجهي به نتيجه آن ندارد كه آيا آن امر تحقق مي يابد و يا آن كه تحقق نمي يابد؟ پس اگر تحقق يافت خداوند را شاكر است و در صورت عدم تحقق به اين مي نگرد كه چه مشكلي داشته و يا كاستي در ميان بوده است كه تحقق نيافته است و اگر همه امور به درستي و صحت و سلامت بوده خود را سرزنش نمي كند بلكه آن را خواسته اي فراتر از خواسته خود مي شمارد و بدان خشنود مي شود. اين گونه است كه مومن واقعي در مقام رضاست و به بد و خوبي كه به او مي رسد خشنود است و از بيماري و كاستي شكايت نمي كند هر چند كه براي رهايي آن دعا مي كند.

آن چه بر آدمي است اين كه در هنگام مشكلات توكل به خدا داشته و دست نياز به سوي بي نياز دراز كند و خواستار آن نباشد كه به قطع با عمل خويش آن چيز را تحقق بخشد.

به هر حال از مهم ترين كاركردهاي اين چنين بينش توحيدي در كنار پذيرش معاد و ديدار الهي در قيامت آن است كه شخص در كارها و مشكلات و سختي ها از صبر و شكيبايي خاصي برخوردار باشد و ناله و زاري نكند.(يوسف آيه 83)

در هنگام مشكلات و سختي همواره تلاش كند و به خود را مامور به وظيفه و مسئوليت بداند و در پي نتيجه نباشد هر چند كه در بسياري از موارد به سبب توكل و بهره مندي از روح الله و رحمت خاص الهي و فضل او به نتيجه نيز به حكم امدادهاي غيبي نيز نايل مي شود.( يوسف آيه 87 و نيز اعراف آيه 56)

اميد به خداوند و ربوبيت او در همه هستي از خرد و كلان موجب مي شود كه شخص داراي استقامت خاصي شود و روحيه اي دوچندان يافته دربرابر مشكلات كمر خم نكند.(نساء ايه 82)

از نظر قرآن از مهم ترين كاركردها و آثاري كه مي توان به اميد به خدا جست دوري از هر گونه تكبر و استكبار در زندگي و خود برتربيني است؛ زيرا شخصي كه به خداوند اميد دارد و او را به عنوان الله و رب العالمين مي پذيرد مي داند كه خداوند برتر از همه كس و همه چيز است و نمي بايست خود را چنان ديد كه هر خواسته و اراده او عملي شود و چيزي در زندگي او را كوچك نكند. به اين معنا كه شناخت خدا و اميد به او موجب مي شود تا در برابر ديگران نيز رفتاري درست داشته باشد و از روي كبر و استكبار رفتار نكند؛ زيرا مي بايست كه روزي پاسخ گويي هر كار و عملي خويش باشد.( فرقان آيه 21)

از نظر قرآن اميد به ديدار خداوند در قيامت و رو به رو شدن با او موجب مي شود كه شخص در زندگي روزانه خويش رفتاري هنجاري داشته باشد و در پي فساد و ظلم و تعدي نرود.(عنكبوت يه 36)

همين مساله مانع از طغيان گري وي نيز مي شود  و خداوند در آيه 21 سوره فرقان و نيز 22 و 27 نباء بيان مي كند كه اميدوار بودن انسان به لقاء‌الله و ديدار وي در قيامت موجب مي شود تا شخص گرفتار سركشي و طغيان نشود و نسبت به خدا و ديگران سركشي نكند.

بسياري از كساني كه دل به دنيا مي بندند كساني هستند كه بينش درستي نداشته و اهداف خلقت و آفرينش را نشناخته و به دنيا اصالت مي دهند. اين افراد به سبب اين كه قيامتي را باور ندارند و همه هستي را در دنيا خلاصه مي كنند افرادي دنيا خواه و آخرت گريز هستند و مي كوشند همه چيز را در دنيا به دست آورند.(يونس آيه 7) همين مساله موجب مي شود كه افرادي مستكبر و خودخواه و طغيان گر و فسادگر شوند و رفتاري بيرون از رفتارهاي هنجاري انجام دهند.

طمع اين گونه افراد هر روز افزوده مي شود و دمي از فزون خواهي دست بر نمي دارند و همواره مي كوشند تا به همه چيز دست يافته و حتي نعمت ها و نصيب ديگران را از آن خود سازند.(نساء ايه 32) اين گونه است كه نمي توان به افرادي كه  بينش و نگرش نادرستي از هستي و قيامت و دنيا دارند تكيه كرد زيرا انسان هاي طمع كار و فزون خواهي هستند كه همواره آرزو بيش تر مي كنند و از جمع ثروت و مال و تكاثر آن دمي از پا نمي نشينند.

اما اميد به زندگي آخرت و حضور قوي و ربوبي خداوند در هستي مومنان را به سوي ديگر مي راند و آنان را انسان هاي صابر و شكيبا و به دور از هر گونه حرص و طمع و خودبرتربيني و افساد تبديل مي كنند و رفتارهاي همراه با متانت و وقار از خود بروز مي دهند و در برابر مشكلات جز توكل و ياد كرد خداوند بر زبان ايشان و دل هايشان نمي آيد. هر گز با شكستي و گرفتاري خود را به هلاكت نمي افكنند و اميد وارند كه خداوند به رحمت خويش و امدادهاي غيبي و اسباب فرامادي آنان را از مشكلات و گرفتاري ها برهاند.

بنابراين بر همگان است كه با تاكيد بر بينش صحيح و درست كردن نگرش سالم مردمان را به خدا و زندگي واقعي آخرت اميدوار كرده و آنان را در شكست ها ياري دهيم. اميد از نظر اسلام و قرآن از چنان نقش ارزنده اي برخوردار است كه آيات بسياري از قرآن بدان اختصاص يافته و خداوند نوميدي و ياس وقنوط از خداوند را كفر شمرده است.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا