هركسي به چيزي ايمان داشته باشد،مي كوشد تا آن را تبليغ كند و ديگران را به سوي آن بكشاند تا آنها نيز با او از فوايد و آثار آن بهره مند شوند. اصولا انساني كه به چيزي باور و ايمان داشته باشد نمي تواند تبليغ نكند، هرچند كه در بيش تر مواقع اين تبليغ عملي است نه زباني، ولي همواره تبليغ انجام مي شود.
كم تر كسي است كه بتواند از دايره مبلغ بودن بيرون برود و حتي كساني كه از نظر زباني بخل مي ورزند با تمام وجودشان درعمل به تبليغ باورهاي خود مي پردازند؛ چرا كه باور در آدمي از عقل و انديشه مي گذرد و بر احساسات و عواطف او تاثير مي گذارد و نگرش و رفتارش را تغيير مي دهد. بنابر اين اگر كنش تبليغي نداشته باشد واكنش تبليغي خواهد داشت.
ضرورت تبليغ عملي بجاي تبليغ زباني
البته از نظر امام صادق (ع) همين واكنش هاي تبليغي موثرتر و تاثيرگذارتر از كنش هاي گفتاري در تبليغي يك باور است. از اين رو به مومنان و شيعيان خود مي فرمايد: كونو دعاه الناس بغير السنتكم، به غير زبان و گفتار مردم را دعوت كنيد. يعني به جاي اين كه سخنراني كنيد، برويد به همان باورهايتان عمل كنيد. وقتي مردم تاثير باورها را در عملكرد و زندگي شما مي بينند خود به خود به سوي باورهايتان جذب و جلب مي شوند.
وقتي انسان، ايمان به خدا و رستاخيز را در نگرش خود بروز دهد، انساني اخلاقي مي شود و انسان اخلاقي، انساني متواضع و فروتن، نيكوكار و عادل است به گونه اي كه حتي درسخن خويش نيز به عدالت مي رود؛ زيرا عدالت را عين تقوا مي شمارد كه بدان مي تواند به زندگي سرشار از آرامش و آسايش دست يابد.
انسان اخلاقي، با مردم، نرم و لطيف و مهربان است و نسبت به آنان تكريم مي ورزد و احترام مي گذارد. همه وجودش عشق و محبت به انسانيت مي شود و مي كوشد تا ديگران را به اصلاح و نيكي دعوت كند. از اين رو با انواع كمك ها از انفاق و احسان تا ايثارگري، حقيقت باور خودش را به مردم نشان مي دهد. همين نگرش و رفتار مردم را به سوي دين اخلاقي دعوت مي كند و ناخواسته شخص مبلغ دين مي شود كه تاثيرش از مبلغ زباني و گفتاري بيش تر است.
تكريم همگان
اولين تاثير اخلاق اين است كه همگان را تكريم كند. نشانه اين تكريم آن است كه ديگران را بزرگ و برتر شمارد. همين تكريم موجب مي شود تا آدمي نسبت به ديگران و انديشه ها و رفتارشان به گونه اي ديگر داوري و قضاوت كند. چون خود را برتر و بزرگ نمي شمارد، به اين باور مي رسد كه همه چيز را همگان دانند و همگان هنوز از مادر زاده نشده اند. بنابر اين به سوي مشورت به همگان رو مي آورد حتي اگر كودكي ويا نوجواني و جواني كم سن سال تر از وي باشد؛ زيرا مشورت يعني بهره گيري از عقل ديگران دركار خويش . (آل عمران، آيه 159) البته اجباري نيست كه پس از مشورت به همان كه گفته شده عمل شود، بلكه اين امكان را به شما مي دهد تا از زواياي مختلف به يك موضوع بنگريد و از آراء و نظرات ديگران بهره مند شويد و هنگامي كه با عقل خود صواب هر يك از اقوال و آراء را به دست آوريد، با عزم و جزم جدي درپي انجام آن باشيد.
خداوند درآيه 102 سوره صافات مي فرمايد كه حضرت ابراهيم (ع) با نوجوانش مشورت مي كند و مي فرمايد: اني اري في المنام اني اذبحك فانظر ماذاتري؛ در رويا ديدم كه من تو را ذبح مي كنم بنگر راي و نظرت دراين باره چيست؟
اين درحالي است كه متكبران و مستكبراني چون فرعون حتي به نخبگان جامعه خويش كه عقلاي قوم و خردمندان آن است، با تكبري شگفت آميز مي گويد: قال فرعون ما أريكم الا ما أري و ما أهديكم الا سبيل الرشاد؛ فرعون گفت: نظر و رايي براي شما جز همان راي و نظرم نيست و من شما را جز به راه رشد و صلاح هدايت نمي كنم. (غافر، آيه 29)
ديكتاتوري آن است كه انسان خود را برتر بداند و راي خويش را عين رشد و صواب و مطابق با واقع بشمارد و راي ديگران را بي مقدار و نادرست و غير رشدي بداند. چنين رويه اي عين خودپسندي، غرور و ديكتاتوري و استبداد راي است كه سرانجامي جز هلاكت شخص و جامعه ندارد.
بنابر اين اگر كسي مي خواهد تبليغ كند، بايد حتي از مشورت خردسالان بهره مند شود. ديگر اين كه اگر مي خواهد كلامي با بزرگان داشته باشد، ملاطفت نمايد و اصل ملاطفت را نسبت به همگان حتي بزرگان داشته باشد. حضرت ابراهيم (ع) با خردسال به جاي آن كه نامش را ببرد از در تكريم و ملاطفت وارد مي شود و مي فرمايد: يا بني، فرزندم و هنگامي كه با سرپرست پير بت پرستش سخن مي گويد با ملاطفت مي فرمايد: يا ابت (مريم، آيات 42و 44)
به هرحال، تواضع و فروتني در تبليغ موجب مي شود تا ديگران از جان و دل با شما ارتباط پيدا كنند و نوعي پيوند روحي ميان شما برقرار شود كه آثار آن تبعيت محض از مبلغ و الگوبرداري از شيوه گفتاري و رفتاري اوست.
