همیشه می توان تهدیدها را به یک فرصت تبدیل کرد به شرط آنکه بدانیم چه می خواهیم وبر خواسته و هدف خودمان استقامت ورزیده واستوار باشیم. یکی از سنت های الهی که فرد وجامعه را در بر می گیرد، سنت ابتلاء و آزمون است. این سنت بدان معناست که انسان وجوامع بشری همواره با اموری چون نعمت و رفاه یا نقمت وبلا آزموده می شوند تا خود را بشناسند و ظرفیت های خود را افزایش دهند.در حوزه عمل اقتصادی و نو آوری ها و اختراعات و ابتکاراتی که پایه های تمدنی را شکل داده، این مشکلات، بلایا و ابتلائات بوده است که بیشترین سهم را داشته است. زیرا عنصر احتیاج و رهایی از مشکلات و بلا به عنوان مادر اختراعات شناخته شده است.
در این مقاله نقش تحریم های دشمنان علیه جامعه اسلامی در تحقیق اقتصاد مقاومتی و شکوفایی و رشداقتصاد ملی در اندیشه های اسلامی مورد برسی قرار گرفته است.
تحریم ها و فشارها در چارچوب سنت الهی
یکی از مهمترین عناصر در موفقیت ها و کامیابی های بشر درک حقایق و قوانین هستی و مطابقت پذیری و مدیریت و مهار امور در چارچوب آن قوانین است. دانش و اطلاعات نسبت به هر چیزی به معنای قدرت است. زیرا انسان را قادر می سازد تا رفتار مناسب با شرایط را بشناسد و با استقامت بر دانش، موفقیت های خود را با عزم جدی در مقام عمل تضمین کند. بنا بر این پیش از آنکه اننسان در زندگی خود رفتاری را در پیش گیرد می بایست نخست قوانین و سنت های حاکم بر جهان و جامعه را بشناسد.
دانشمندان همواره کوشیده اند تا رازهای جهان را به دست آورند. در این راه قوانینی مانند قانون جاذبه را کشف کرده و از آن برای رشد و شکوفایی تمدنی و افزایش آسایش و رفاه خود و دفع بلایا بهره گرفته اند. شناخت قوانین حاکم بر حرکت، نور، مولکول، سلول و مانند آن موجب شده تا انسان به تمدن کنونی دست یابد.
برخی از قوانین حاکم برجهان و جامعه، به سبب متافیزیکی بودن با ابزارهای شناختی حسی و مادی غیر قابل دسترسی است. در اینجاست وحی الهی به مدد عقل انسانی و ابزارهای شناخت حسی آمده تا او را نسبت به هستی و قوانین حاکم بر آگاه سازد.
در قرآن، آیاتی را می توان یافت که به قوانین حاکم بر جهان و جامعه پرداخته است. قرآن با ارایه نمونه های کلی بر آن است تا دو نوع قوانین حاکم بر هستی و جامعه انسانی را به آدمی بیاموزاند. از آنجایی که آیات الهی به دو شکل تکوینی و تدوینی است، خداوند پس از بیان آیات تکوین در آیات تدوین وذکر هر هر قانون حاکم بر جهان در آن، مردم را به تدبر در آیات تدوینی قرآن و تفکردر آیات تکوین در چارچوب تو صیف، تبیین و تحلیل خود فرا می خواند تا تو صیه های قرآنی را برای مدیریت و ربوبیت جهان بپذیرند و بر اساس سبک زندگی قرآنی سنت های الهی جهان را مدیریت کنند.
سنت های الهی که به معنای طریقت (لسان العرب، ج6،ص399،سنن) و عادت مستمر (مجمع البیان، ج5-6،ص667) وقوانین حاکم بر هستی است (التحقیق، ج5-6، ص237،سن) همانند قوانینی است که مجلس شورای اسلامی به عنوان آیین نامه و قوانین داخلی مدیریت مجلس تصویب می کند تا بر اساس آن قوانین جامعه تنظیم و تصویب شود.سنت های الهی در حقیقت قواننی است که خداوند خود را موظف دانسته است تا براساس آن عمل کند. زیرا هستی همه از حق تعالی است و حقانیت از او نشات می گیرد، پس هر قانونی که در هستی است حقانیت خود را از خداوند می گیرد.
این قوانین که برخی از آنها را ما در جامعه انسانی با عنوان احکام مستقل عقل می شناسیم، چیزی جزسنت های الهی نیست. از جمله این قوانین می توان به احکام عقلانی چون عدالت نیک و ظلم قبیح اشاره کرد. از این رو خداوند بر اساس همین قانون و سنت الهی بر هیچ موجودی ظلم نمی کند، در حالی که او قادر بر هر چیزی است و کسی نمی تواند از او بازخواست کند.
سنت های الهی تغییر ناپذیر است (احزاب، ایه 62،فاطر، ایه 43، فتح، ایه 23) بنابراین می بایست با شناخت این قوانین و سنت های حاکم بر جهان و جامعه، درک خود را از جامعه افزایش دهیم و بتوانیم مدیریت جهان و جامعه را براساس این دانش تقویت کنیم.
از جمله سنت ها و قوانین حاکم بر جامعه انسانی، سنت ابتلاء، آزمون و امتحان است. این سنت همانند دیگر سنت های الهی همواره بر جامعه انسانی حاکمیت داشته و خواهد داشت. پس شناسایی آن می تواند به ما در پیش بینی تحولات اجتماعی و واکنشهای تاریخی و مانند آن کمک کند. همچنین نادیده گرفتن این سنت ها و عدم توجه به شناخت و تاثیر و آثار آنها می تواند زندگی را بر انسان دشوار کرده و او را به هلاکت افکند.
سنت آزمون و ابتلاء که برانسان و جامعه انسانی جاری است، به دو شکل اساسی نعمت و نقمت تجلی می کند. خداوند در آیاتی از قرآن ضمن بیان اصل سنت ابتلاء (بقره، آیات 153و155:عنکبوت، ایات 2و 3 وآیات دیگر ) به این دو شکل اساسی اشاره می کند و می فرماید که همه جوامع و انسان ها به این سنت آزموده می شوند بگونه ای که اگر در آزمون ها شکست بخورند، این تکرار شکست ها به معنای نابودی امت ها و جوامع بشری خواهد بود.
سنت امتحان سنتی فراگیر از لحاظ زمان و مکان است و اختصاص به زمان و مکانی ندارد. (آل عمران، ایه 186:مائده، آیه 48)
همچنین فلسفه و هدف از آزمون ها تنها برای تنبیه افراد و هشدار نیست، بلکه این آزمون ها و امتحانات برای اهداف گوناگونی برنامه ریزی شده است که از جمله آن سنجش و تشخیص پاک از ناپاک، خوب از بد، جداسازی صفوف جامعه مومنان از کافران و منافقان و نیز ظرفیت بخشی و افزایش قدرت ایمان و استقامت مومنان و رساندن ایشان به مقام صبر و شکیبایی و مقاومت در برابر دشمنان داخلی و بیرونی مانند آن است که در آیات قرآنی به آنها اشاره شده است.
بنا باین نمی توان تحریم ها و فشارهای اقتصادی را از دایره سنت الهی تحلیل و تبیین کرد، بلکه می بایست در این چارچوب با آنها رو به رو شده و تو صیه های قرآن را برای کاهش آسیب های احتمالی یا رفع و دفع آن پذیرا شد زیرا خداوند در آیات قرآنی ضمن بیان سنت امتحان مومنان و جامعه اسلامی از طریق فشارهای گوناگون، چگونه راهیابی به موفقیت و پیروزی را نیز تبیین می کند.
آسانی های دو چندان در پی سختی اندک
خداوند در آیات قرآنی از سنت دیگری به عنوان پاداش مضاعف در برابر صبر در سختی یاد می کند. از نظر قرآن، جامعه انسانی بویژه جامعه ایمانی برای اینکه به مراتب عالی یقین و ایمان برسد، لازم است که فشارها وبلایایی را تحمل کند.
از آنجایی که مومنان به توحید محض رسیده اند هرگز امری را جهان بی حکمت و بیرون از دایره قدرت و مشیت الهی نمی دانند. همین مساله موجب می شود که در اوج سختی ها نه تنها آرامش روحی خود را حفظ کنند بلکه با مقاومت و استقامت در برابر مشکلات و مصائب، چشم امید به امداد های غیبی داشته و امیدوار به این باشند که پس از هر سختی به آسانی مضاعف و دو چندانی برسند. (طلاق، ایه 7،انشراح، آیات 5 و 6)
تحریم های اقتصادی، فرصتی برای استقلال اقتصادی
از آیات قرآنی به دست آمد که سنت ها و قوانین حاکم بر جهان و جامعه استثنا بردارنیست و همه امت ها و جوامع را در بر می گیرد و حتی نسبت به جوامع ایمانی این ابتلاء و امتحان ها از نظر کمی و کیفی افزایش می یابد، زیرا جامعه اسلامی می بایست از هر گونه نا خالصی پاک شود و جامعه از وجود افراد بی ایمان وسست ایمان و منافق رهایی یابد.
فرصتی که مسایلی چون جنگ و تحریم های اقتصادی برای جامعه اسلامی ایجاد می کند شاید بی مانند و بی نظیر باشد، زیرا موجب می شود تا جامعه توانا یی ها و منابع مادی و انسانی خود را به خوبی بشناسند و با بهره گیری از همه ابزارها و منابع برای رسیدن به استقلال اقتصادی از طریق خود اتکایی و خود کفایی بکوشد.
خداوند در آیه 7 سوره منافقون به مساله تحریم اقتصادی اشاره می کند و در آنجا روشن می سازد که تحریم های اقتصادی حربه ای برای مبارزه با مخالفان است.از نظر قران دشمنان درونی و بیرونی جامعه اسلامی با همکاری هم بر آن هستند تا جامعه اسلامی را از سبک زیستی که انتخاب کرده دور سازند. آنان از اینکه مواضع جامعه اسلامی مستقل از جامعه جهانی و کافران است عصبانی هستند. استقلال فرهنگی و سیاسی و اجتماعی جامعه که د ر سایه توحید به دست آمده دشمنان را بسیار ناراحت و عصبی می کند. از این رو از همه ابزار ها برای ضربه زدن به جامعه اسلامی کمک می گیرند تا از مواضع استقلالی خود وانتخاب سبک اسلامی زیست بازدارنده. فشارهای دشمنان علیه جامعه اسلامی از طریق تهدید به جنگ یا جنگ های نظامی، اقتصادی، فکری، فرهنگی، جنگ های سخت و نرم و مانند آن همواره ادامه خواهد یافت تا جامعه اسلامی از مواضع اصولی خود و گفتمان سازی درجامعه جهانی عقب نشینی کند و گفتمان غالب بر جامعه جهانی را که گفتمان استکباری و ظالمانه است بپذیرد و از دعوت به عدالت جهانی دست بردارد.(بقره، ایه 120،کهف، ایه 20)
مناققان با حضور در مراکز حساس جامعه بر آن هستند تا اسرار جامعه را شناسایی کرده و به دشمنان برسانند و با سوءاستفاده از انفال و بیت المال مسلمین اجازه ندهند تا جامعه در مسیر رشد و شکوفایی قرار گیرد(منافقون، آیه ی 7)
در دوره هایی خاص مدیران و رهبران جامعه با تشدید نظارت بر همه حوزه های اقتصادی می بایست اجازه ی هر گونه اختلال در اقتصاد جامعه را به کسی ندهد؛(یوسف، آیات 47و55) چراکه اقتصاد، موجب قوام و استواری جامعه است (نساء، ایه ی 5) وهر گونه اختلال به معنای ایجاد بحران در کلیت سلامت جامعه ونظام سیاسی آن است؛ زیرا اگر جامعه از آسایش و رفاه بی بهره شود ونتواند از امنیت اقتصادی برخوردار باشد، در حقیقت فلسفه ی وجودی و مشروعیت خود را از دست می دهد؛ چرا که مشروعیت نظام سیاسی در سایه کارآمدی دولت ونظام سیاسی در مدیریت جامعه است. فقدان آسایش و رفاه و مشکلات اقتصادی سخت و ناتوانی دولت در تامین این عنصر به معنای فقدان مشروعیت آن است. بنابراین، بر دولت اسلامی است که با هرگونه بحران و بحران آفرینان مقابله کند.
وظیفه جامعه اسلامی این است که تهدیدها و فشارهای اقتصادی دشمنان را به یک فرصت تبدیل کند و ضمن افزایش صبر، ایمان و استقامت در برابر فشارها، به تولید ملی وسرمایه های مادی و انسانی خود تکیه و اعتماد کرده و احتیاجات خود را تامین کند واجازه ندهد تا فشارها آن را از مواضع اصولی خود دور یا موجب عقب نشینی شود.
مبارزه با هرگونه فساد اقتصادی برای مدیریت و نظارت بهتر دردستور کار دایمی جامعه اسلامی است ولی در دوره بحران ها از جمله فشارها و تحریم های اقتصادی این نظارت و مبارزه افزایش می یابد.(یوسف، آیات 47و 55)
از نظر قرآن جامعه اسلامی می بایست به حدی از خودکفایی واستقلال اقتصادی برسد که بتواند حتی دشمنان را با اقتصاد تهدید کند واز فشارها ی اقتصادی برای نیل به مقاصد مشروعی چون اجرای عدالت جهانی، تنبیه مخالفان، دشمنان، مستکبران و مانند آن استفاده کرده و زمینه دفاع از مظلوم را فراهم آورد. (یوسف، آیات 58 و60 )
از نظر قرآن، نیازمندی های اقتصادی، عامل وابسته به بیگانگان است (توبه، آیه 28) بنابراین جامعه اسلامی برای رهایی از مشکلات تحریم های اقتصادی می بایست با رویکردی به منابع مادی و انسانی داخلی و توکل و ایمان به سنت های الهی اقدام کند. خداوند در همین آیه به جبران تنگناها و مشکلات اقتصادی مسلمانان در صورت قطع رابطه با مشرکان اشاره می کند و به آنان وعده می دهد که در صورت قطع ارتباط، با توکل و امداد های غیبی می توانند به استقلال اقتصادی دست یابند؛ چرا که همان خدایی که به مشیت خود ایجاد تنگناهای اقتصادی می کند، همان خدا نیز بسط رزق می دهد و جامعه مومن را از تنگناها ومشکلات رهایی می بخشد. (بقره، ایه 245؛ رعد،ایه 26)
خداوند مومنان را به قطع وابستگی اقتصادی به بیگانگان، تشویق می کند (توبه، ایه 28) و نگرانی برخی مسلمانان از اختلال در نظام اقتصادی پس از قطع رابطه با دشمنان و کافران را بی مورد می داند (همان) چرا که خداوند حاکم بر جهان و جامعه است و مشیت اوست که این ابتلائات را ایجاد می کند. پس ایمان و باورهای مومنان و تکیه بر منابع داخلی و توکل بر خدا و امدادهای غیبی می تواند این تهدید را به یک فرصت برای اقتصاد جامعه تبدیل کند.
بنابر این، نباید تحریم ها را عامل نابودی اقتصاد و جامعه اسلامی ارزیابی کرد بلکه می بایست آن را به عامل و فرصتی برای ایجاد اقتصاد مقاومتی مستقل تبدیل کرد و از آن سود برد.
