انسان و جن بر اساس مشیت حکمیانه الهی دارای اراده هستند که به آنان این امکان و قدرت را می‌بخشد تا میان دو چیز متضاد یا متناقض انتخاب آزادانه داشته باشند؛ که اگر این انتخاب، آزادانه، آگاهانه و عالمانه باشد، موجب انتخاب درست می‌شود و اگر جاهلانه یا براساس ظنون یا هواهای نفسانی باشد، انتخابی نادرست را به دنبال می‌آورد؛ این‌گونه است که بسیاری از انتخاب‌های توده‌های مردم به سبب آنکه بر اساس ظنون یا هواهای نفسانی است، انتخاب‌های نادرست می‌شود.
از نظر قرآن، پیامبران دارای عصمت تفضلی از سوی خدا هستند. این عصمت به آنان این امکان را می‌دهد تا مصون از خطا، اشتباه، گناه، نسیان، سهو، غفلت و مانند آنها باشند و همواره از جهت عقل نظری و‌اندیشه‌ای، انتخابی درست و جزمی استوار، و از جهت عقل عملی و انگیزه، عملی درست و عزمی استوار داشته باشند.
البته غیر از پیامبران دیگرانی هستند که با عصمت اکتسابی به درجه یا درجاتی می‌رسد؛ چنان‌که کسانی که در مرتبه تقوای اخص هستند، از جهت عقل نظری، دارای قدرت تشخیص(فرقان) و از جهت عزم عملی نیز به دور از سلطه شیطانی بوده و جزم و عزم آنان نیز از نظر اندیشه‌ای و انگیزه‌ای استوار است.(طلاق، آیات 2 و 3؛ انفال، آیه 29)
اما همان‌طوری که دارنده عصمت اکتسابی فاقد اختیار و قدرت مخالفت با علم قطعی و عمل صالح نیست، بلکه می‌تواند بر خلاف علم یقینی به عمل غیر صالح بپردازد، دارنده عصمت تفضّلی نیز فاقد اختیار نمی‌شود؛ زیرا عصمت موجب نمی‌شود تا گرفتار جبر باشد و نتواند حق انتخاب آزاد داشته باشد؛ چرا که چنان اراده انسانی برای هر دو نفر از دارندگان عصمت اکتسابی و تفضلی باقی است.
پس عصمت موجب نمی‌شود تا شخص مجبور در مقام‌اندیشه یا انگیزه باشد؛ از همین رو هر دو می‌توانند به جای ایمان، کفر ورزند؛ زیرا ایمان در انسان که بر اساس اندیشه صحیح جزمی و انگیزه قوی عزمی شکل می‌گیرد، به اراده و اختیار شخص بستگی دارد. پس همان‌طوری که کسانی که دارای یقین هستند، در مقام عزم به مخالفت با جزم می‌پردازند و به سبب علوّ یا ظلم، به انکار می‌پردازند(نمل، آیه 14)، همچنین دارندگان عصمت نیز ممکن است چنین انتخابی داشته باشند، ولی آنان با اختیار و عقل صحیح خود چنین نمی‌کنند. البته فرشتگان نیز دارای ایمان هستند؛ زیرا خدا حتی برای فرشتگان از مصادیق غیب است؛ و این‌گونه نیست که خدا برای فرشتگان حتی فرشتگان عرش الهی و حول آن، در مرأی و منظر و قابل رؤیت باشد؛ بلکه برای آنان نیز غیب است و آنان به غیب ایمان دارند؛ ولی ایمان آنان به اراده و انتخاب آزاد همانند انسان و جن نیست.
