در فقه اصغر یعنی وقتی به توضیح المسائل مراجعه می‌کنید(احکام عملی)، می‌گویند که نیت گناه، گناه نیست و خداوند کسی را به سبب نیت گناه، مجازات نمی‌کند؛ تنها زمانی شخص را به عنوان گناهکار مجازات و کیفر می‌کنند که آن نیت گناه در عمل به شکل گناه درآید. لذا اگر کسی قصد و نیت دزدی یا زنا داشت، ولی به هر دلیل مرتکب آن نشد، مجازات دزد و زناکار بر وی بار نمی‌شود. اما در فقه اکبر که علم اخلاق وعلم کلام و مجموعه تعالیم اسلام را شامل می‌شود، نیت گناه، گناه حساب می‌شود؛ و نه تنها در قیامت آثار دارد، بلکه در همین دنیا نیز آثار خودش را نشان می‌دهد. از همین رو خدا به انسان هشدار می‌دهد و می‌فرماید: اِنْ تُبْدُوا ما فی اَنْفُسِکُمْ اَوْ تُخْفُوهُ یُحاسِبْکُمْ بِهِ اللهُ؛ اگر آنچه را در نفس‌های خودتان است، آشکار یا مخفی و نهان کنید، خدا آن را برای شما حساب می‌کند.(بقره، آیه 282) حال آنچه نهان کردید، نیت خیر باشد یا نیت شر، همان را محاسبه می‌کند. از آنجا که خدا از خودمان به خودمان نزدیک‌تر است(ق، آیه 16)
به طور طبیعی نه تنها از آشکار ما بلکه سرّ و خفیات و اخفی نیز خبر دارد که جزو ضمیرناخودآگاه ما است و خودمان نیز از آن خبر نداریم.(طه، آیه 7) از همین رو به انسان هشدار می‌دهد که از خدا برحذر باشند و هرکاری را فکر یا عمل نکنند: وَ اعْلَمُوا اَنَّ الله یَعْلَمُ مَا فِی اَنْفُسِکُمْ فَاحْذَرُوهُ؛ بدانید که خدا آنچه در نفس‌های شما است می‌داند، پس از خدا حذر کنید. (بقره، آیه 235) کسی که نیت گناه دارد، نشان می‌دهد که دارای خباثت باطن است.
به طور طبیعی بخشی از شخصیت انسان همان باطن اوست، چنانکه بخشی از آن در عمل نیز خودش را نشان می‌دهد. البته عمل تنها فعل خارجی و بدنی نیست، بلکه نیت و ایمان و امور باطنی نیز عمل است. بر همین اساس این خباثت باطن در قیامت و دنیا خودش را نشان می‌دهد و خدا نیز شخص را بدان محاسبه می‌کند؛ چنانکه اگر باطن طیب باشد محاسبه نیز مثبت خواهد شد. خدا می‌فرماید : و کتاب [= کتابی که نامه اعمال همه انسان‌هاست] در آنجا گذارده می‌شود، پس گنهکاران را می‌بینی که از آنچه در آن است، ترسان و هراسانند و می‌گویند:ای وای بر ما! این چه کتابی است که هیچ عمل کوچک و بزرگی را فرونگذاشته مگر اینکه آن را به شمار آورده است؟! و (این در حالی است که) همه اعمال خود را حاضر می‌بینند و پروردگارت به هیچ کس ستم نمی‌کند..(کهف، آیه 49)
