جهل در لغت مقابل علم است، چيزى كه هست از آن جايى كه مردم احساس مى كنند كه هر عملى كه از آنان صادر مى شود از روى علم و اراده ى شان صادر مى شود،
و چون اراده همواره ناشى از نوعى حبّ و شوق است، چه اين كه فعل به حسب نظر عُقلا عقلى باشد كه بايد در مجتمع صادر شود و يا فعلى باشد كه از نظر اجتماع نبايستى صادر شود و آن هايى كه در مجتمع عقل مميّز دارند اقدام به عمل زشت نمى كنند و عملى كه نزد عقلا سزاوار نيست انجام نمى دهد، از اين رو درك و اعتقاد برايشان حاصل مى شود كه هر كس با انگيزه ى هواى نفس و دعوت شهوت با غضب مرتكب اين گناهان و اعمال زشت بشود، در حقيقت واقعيت و حقيقت امر برا او پوشيده مانده، و كوران برخاسته ى در دلش چشم عقلش را كه مميّز ميان خوبى ها و بدى هاست پوشانده، و يا به عبارت ديگر او را دچار جهلش ساخته است، و به همين جهت مردم در عرف و اصطلاح خود چنين كسى را جاهل مى نامند، هر چند كه با نظر دقيق و علمى خود اين درك نوعى علم است، ولى از آن جايى كه علم گنه كار به زشتى گناه و علّت زشتى و مذموم بودن گناه، خاصيت و اثر علم را ندارد، چون او را از وقوع در قبح و شناعت باز نداشت، بنابراين بود و نبود اين دانش يكسان شمرده شده است.
پس گنه كار در عرف و اصطلاح مردم «جاهل» است. از اين رو مردم حتى يك انسان جوان و كم تجربه را ـ هر قدر هم با سواد باشد ـ به خاطر غلبه ى هوى و هوس جوانى او و ظهور عواطف و احساسات دور و درازش جاهل مى خوانند; و باز به همين جهت است كه مردم، افرادى كه مرتكب كارهاى زشت مى شوند و از عمل خود شرمسار نيستند و از پيروى هوى و هوس و عواطف نا به جاى خود خجل نمى شوند، جاهل مى نامند، بلكه حتى او را معاند و مرتكب عمدى و مانند آن مى نامند.
پس جهالت در اعمال زشت تنها در صورتى است كه مرتكب آن دستخوش كوران هوى و هوس و شهوت و غضب شده باشد و اما در صورتى كه به انگيزه ى عناد با حق مرتكب آن شده باشد او را جاهل نمى نامند.[1]
[1]. ترجمه الميزان، ج 6، ص؟؟.
