مرگ دریچه ای به سوی آخرت

بسم الله الرحمن الرحیم

دنیا برای انسان با همه رنج و مشقت ها، شیرین است و با تلخ و شیرین روزگار چنان می سازد که اگر مرگ نبود، حاضر است تا آسمان و زمین برقرار است و خدا، خدایی می کند، در این دنیا بماند؛ اما حکمت الهی به گونه ای رقم خورده که هر انسانی مدتی در دنیا بزید سپس از این جا کوچ کند و منتقل شود. از نظر آموزه های وحیانی، مرگ به معنای فوت و نیستی نیست تا آن را پایان زندگی و حیات دانست، بلکه وفات و گرفتن نفس آدمی به تمام و کمال است تا این گونه انسان از این دنیا به جهانی دیگر منتقل شود. از همین روست که مرگ را ابزار و دریچه ای به سوی ابدیت دانسته اند که پایانی برای آن نیست.

خدا به صراحت در قرآن، از توفی نفوس انسانی سخن به میان می آورد، نه از فوت و نیستی؛(غافر، آیه 67؛ انفال، آیه 50؛ حج، آیه 5؛ زمر، آیه 42) توفی و وفات انسان از سوی خدا یا کارگزاران از ملک الموت تا فرشتگان مرگ، در زمان اجل مسمی یا اجل معلق انجام می شود؛ چنان که خدا می فرماید: اللَّهُ يَتَوَفَّى الْأَنْفُسَ حِينَ مَوْتِهَا وَالَّتِي لَمْ تَمُتْ فِي مَنَامِهَا فَيُمْسِكُ الَّتِي قَضَى عَلَيْهَا الْمَوْتَ وَيُرْسِلُ الْأُخْرَى إِلَى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ فِي ذَلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ؛ خدا نفوس مردم را هنگام مرگشان به تمامى باز مى‏ ستاند و نيز روحى را كه در موقع خوابش نمرده است، قبض مى ‏كند. پس آن نفسى را كه مرگ را بر او واجب كرده نگاه مى دارد؛ و آن ديگر نفسها را تا هنگامى معين به سوى زندگى دنيا بازپس مى‏ فرستد. قطعا در اين امر براى مردمى كه مى‏ انديشند نشانه‏ هايى از قدرت خداست. (زمر، آیه ۴۲)

بر این اساس، مرگ فنا و نیستی نیست، بلکه بازپس گیری تمام و کمال نفس آدمی از سوی خدا و انتقال آن به جهانی دیگر است؛ چنان که پیامبر گرامی (ص) می فرماید: مَا خَلَقتُم للفَناءِ بَل خَلقتُم للبَقاءِ وَ انُّمَا تَنتَقلُونَ مِن دَار الي دَار؛ شما برای فناء و نابودی خلق نشديد ، بلکه خلق برای بقا آفریده شدید، و همانا از خانه‏ای به خانه‏ای ديگر منتقل می شوید.‏(بحارالانوار، طبع کمپانی، ج 14، ص 409؛ رساله الانسان بعد الدنيا، علامه طباطبائي ص 2 ؛ معادشناسی، ج 1 ص 79).

از نظر قرآن، مرگ و زندگی هر دو مخلوق و آفریده ای از آفریده های الهی هستند: الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ؛ همانكه مرگ و زندگى را پديد آورد تا شما را بيازمايد كه كدامتان نيكوكارتريد و اوست ارجمند آمرزنده. (ملک، آیه ۲) بنابراین، مرگ خود آفریده ای الهی است که مسئولیتش انتقال انسان از جایی به جایی دیگر و از حالی به حالی دیگر است.

تقوا ، ره توشه آخرت

بنابراین، انسان باید به زندگی دنیوی به عنوان خانه موقتی بداند که از آن با ابزار مرگ به خانه ابدی منتقل می شود. پس تلاش آدمی باید برای تهیه هر آن چیزی باشد که در قیامت به آن نیاز دارد. از نظر قرآن، هر آن چیزی که انسان در آخرت به آن نیاز دارد، تقوایی است که در دنیا با عقاید و اعمال خویش کسب می کند؛ از همین رو، خدا می فرماید: وَتَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوَى وَاتَّقُونِ يَا أُولِي الْأَلْبَابِ؛ براى خود توشه برگيريد كه در حقيقت بهترين توشه پرهيزگارى است و اى خردمندان از من پروا كنيد.(بقره، آیه 197)

از نظر قرآن، آن چه ملاک و معیار سنجش آدمی است و در میزان و ترازوی الهی مورد سنجش قرار می گیرد، همانا تقوای الهی است. خدا می فرماید: إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ ؛ همانا کریم ترین شما نزد خدا با تقواترین شما است.(حجرات، آیه 13) بنابراین، هر کسی باید در دنیا تنها در اندیشه کسب تقوایی باشد که موجبات کرامت اکتسابی او شده و او را در آخرت در مقام برترین ها در نزد خدا و کریم ترین ایشان قرار می دهد.

خدا به صراحت عامل اصلی و اساسی کسب تقوای الهی را اعمال عبادی می داند که در شریعت بیان شده است.(بقره، آیات 21 و 183 و 187 و 197 و آیات دیگر) خدا می فرماید: أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِنْ قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ؛ اى مردم پروردگارتان را كه شما و كسانى را كه پيش از شما بوده‏ اند آفريده است پرستش كنيد باشد كه به تقوا گراييد.(بقره، آیه 21)

پس کسی که فلاح و رستگاری اخروی را می جوید باید تقوای الهی را از طریق عمل به شرایع اسلام به ویژه شریعت آخر زمانی پیامبر مکرم (ص) به دست آورد؛ زیرا این آخرین شریعت کامل است.(آل عمران، آیات 19 و 84؛ مائده، آیه 48؛ شوری، آیه 13) خدا در باره نقش عبادت در رستگاری اخروی انسان می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا ارْكَعُوا وَاسْجُدُوا وَاعْبُدُوا رَبَّكُمْ وَافْعَلُوا الْخَيْرَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد ركوع و سجود كنيد و پروردگارتان را بپرستيد و كار خوب انجام دهيد باشد كه رستگار شويد. (حج، آیه ۷۷)

از نظر آموزه های اسلامی ، هر کسی باید برای آخرت خویش آماده باشد. به عنوان نمونه مرحوم مجلسي (ره) در کتاب العدل و المعاد از دو کتاب حسين بن سعيد که از بزرگان محدثين است از امام باقر (ع) روايت کرده: قال سئل رسول‏الله (ص): اي المومنين اکيس؟ قال: اکثرهم ذکرا للموت و اشدهم استعدادا له؛ از رسول خدا (ص) سئوال شد: کدام يک از مومنين با کياست‏تر و با فراست‏ترند؟ فرمودند: آن کسي که بيشتر ياد مرگ کند و خود را براي آن بهتر آماده سازد.( بحارالانوار، ج 6 ص 126.)

از نظر آموزه های قرآنی، هر کسی باید خودش را برای آخرت آماده کند و مرگ را هماره در پیش خود حاضر بداند؛ زیرا در دنیا مرگ و زندگی آمیخته به هم است و همانند آخرت نیست که تنها حیات محض است: وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِيَ الْحَيَوَانُ.(عنکبوت، آیه 64)

انسان هرگز راهی برای فرار از مرگ را ندارد؛ زیرا حتی سابقون مقرب الهی نیز یک بار طعم مرگ را می چشند.(دخان، آیه 56) خدا به صراحت می فرماید: قُلْ إِنَّ الْمَوْتَ الَّذِي تَفِرُّونَ مِنْهُ فَإِنَّهُ مُلَاقِيكُمْ ثُمَّ تُرَدُّونَ إِلَى عَالِمِ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِمَا كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ؛ بگو آن مرگى كه از آن مى‏ گريزيد قطعا به سر وقت‏ شما مى ‏آيد آنگاه به سوى داناى نهان و آشكار بازگردانيده خواهيد شد و به آنچه در روى زمين می کرديد، آگاهتان خواهد كرد.(جمعه، آیه 8)

انسان خردمند و عاقل کسی است که هماره مرگ را به عنوان عامل و ابزار انتقال در نظر داشته باشد و به این باور برسد که هرگز در عالم دنیا مرگ از زندگی جدا نیست و زمانی می رسد که این آفریده الهی مسئولیت خود را در قبال هر نفسی انجام داده و او را به عالم دیگر منتقل کند که دیگر آن جا برای حسابرسی است نه عمل کردن؛ چنان که امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: إنّ الْیَوْمَ عَمَلٌ وَلا حِسابَ، وَغَداً حِسابٌ وَ لا عَمَل؛ امروزه – در دنیا – زمان عمل، بدون حساب است و فرداى قیامت، حساب و بررسى اعمال و دریافت پاداش است نه زمانی برای عمل.( شرح نهج البلاغه ابن عبده، ج 1، ک 41)

بنابراین انسان خردمند هماره در اندیشه مرگ و عمل برای آخرت است. از امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) روايت است که فرموده است: اکيس الناس من کان اشد ذکرا للموت؛ زيرک‏ترين و با فطانت‏ترين افراد بشر کسي است که شديدتر از همه ياد مرگ باشد.( بحارالانوار، ج 6 ، ص 135.)

انسان باید بداند مرگ دریچه ای به سوی لقای الهی است(جمعه، آیه 8) و انسان در تمام طول زندگی در صیرورت و شدن هایی است که موجب انتقال از حالتی به حالتی دیگر است تا جایی که به انقلاب کلی و دگرگونی می انجامد. به سخن دیگر، در همین دنیا هر انسانی هماره در حال مرگ است و زندگی و مرگ چنان به هم آمیخته است که جدایی ناپذیر است. هر انسانی در طول عمر خویش انواع مرگ ها را نسبت به حالات های گوناگون تجربه می کند. اگر بخواهیم تمثیلی داشته باشیم، باید حالت انسان را همانند تخم پروانه ای بدانیم که در حالت نخست به شکل کرمک در می آید و غذایی او برگ های درختان با فضله های بسیار است؛ سپس به کرم درون پیله ای تبدیل می شود که در حال تنیدن برای انقلاب اساسی است و سپس انقلابی رخ می دهد و پروانه ای می شود که غذایی او شهد گلها و فضله ای بسیار لطیف و کم است. این صیروت و سعی دایمی در انسان(فاطر، آیه 18) و انقلاب ها هماره به سمت خدایی است که انسان او را ملاقات می کند.(زخرف، آیه 14) خدا می فرماید: يَا أَيُّهَا الْإِنْسَانُ إِنَّكَ كَادِحٌ إِلَى رَبِّكَ كَدْحًا فَمُلَاقِيهِ؛ اى انسان حقا كه تو به سوى پروردگار خود بسختى در تلاشى و او را ملاقات خواهى كرد.(انشقاق، آیه ۶)

انسان برای انتقال انقلابی همانند کرم به پروانه می بایست از خیلی امور و تعلقات دست بردارد و دل بکند. فراق به ویژه از مال و فرزندان و خویشان باید اتفاق بیافتد حتی اگر خوشایند نباشد.(قیامت، آیات 26 تا 28) این گونه است که انسان در مسیر تکاملی می تواند به سادگی به رشد و تعالی دست یابد؛ بنابراین نیاز به نوعی فرار از همه چیز به سوی خدای یکتا و یگانه است.(ذاریات، آیه 50)

انسانی که می میرد بستگان و خویشان او را فراموش می کنند گویی اصلا نبوده است(مریم، آیه 23) ولی انسان باید بداند هیچ عمل او فراموش نمی شود و همه در کتاب اعمال او ثبت است و برایش باقی می ماند. بنابراین باید خود را برای این امر آماده کند که کوچک ترین چیز فراموش نمی شود و در ترازوی عدالت الهی سنجش می شود.(لقمان، آیه 16؛ انبیاء، آیه 47) اگر اعمال سنگین باشد بهشت نصیب او می شود و اگر سبک از هیچ باشد، به دوزخ فراق گرفتار می شود؛ زیرا این صفات الهی انسان با اعمال در هر شخصی ظهور می یابد و کفه صفات الهی او را سنگین می سازد.(اعراف، آیات 8 و 9؛ قارعه، آیات 6 تا 10)