بسم الله الرحمن الرحیم
حج از بزرگ ترین شعائر الهی است که نماد تجلی وحدت اسلامی و عبادی سیاسی اجتماعی است. از نظر قرآن کسانی که مانع از اجرای مناسک حج می شوند، به عنوان مانعان از سبیل الله شناخته و مستحق غضب و خشم الهی در دنیا و آخرت هستند. نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن، علل و آثار بازداری مردم از انجام مناسک حج را تبیین نموده که با هم آن را از نظر می گذرانیم.
اهمیت برگزاری مناسک حج
با نگاهی به آثاری که قرآن برای مناسک حج بیان کرده به روشنی اهمیت و ارزش حج و جایگاه والای آن در آموزه های وحیانی قرآن دانسته می شود. خداوند در آیات قرآنی آثاری را برای حج بیان کرده که شامل آمرزش همه گناهان حج گزار و پاک و پاکیزگی روحی وی(بقره، آیه 203)، تقویت دیانت مردم(مائده، آیه 97)، توشه خیری برای آخرت(بقره، آیه 197؛ حج، آیات 27 تا 30)، جلب رضایت و خشنودی خداوند(مائده، آیه 2)، لغو هرگونه امتياز گروهى و طايفه‌اى(بقره، آیات 125 و 199؛ حج، آیات 25 تا 28)، بهره مندی از منافع مادی دنیوی و کسب درآمد و رشد و رونق کسب کار(حج، آیات 28 و 36) ، ایجاد اجتماعی مردمی و قوام برپایی اجتماع(مائده، آیه 97) و مانند آن ها می شود.
در اهمیت حج همین بس که خداوند حجه الاسلام را برای همه مکلفان در صورت استطاعت مالی و بدنی واجب کرده (آل عمران، آیه 97) و آن را شعائر اسلامی قرار داده و از همگان خواسته است تا این شعار را تعظیم داشته و تکریم نمایند.(مائده ، آیه 2)
به هر حال از نظر آموزه های وحیانی قرآن، حج عبادتی ارزشمند و با اهمیت (بقره، آیه 189؛ آل عمران، آیه 97) و از مصادیق بر و نیکی و تقوا و مناسک آن به عنوان شعائر بزرگ الهی مطرح است.(مائده، آیه 2) بنابراین کسی نمی تواند هتک حرمت این عبادت عظیم و با اهمیت نماید ؛ چرا که خداوند در آیه 2 سوره مائده بر لزوم تعظيم مناسك حج و علايم آن و اجتناب از هتك حرمت آنها تاکید کرده به طوری که جلوگيرى از اجراى مناسك حج، گناه و تجاوز است.
جلوگیری از حج، گناه و تجاوز
چنان که گفته شد حج از مهم ترین فروعات اسلامی است که به عنوان شعائر بزرگ الهی نمادی از اسلامیت انسان است و همان طوری که نماز جدا کننده ایمان و کفر است، حج نیز جدا کننده ایمان و کفر است. از همین روست که ترک آن به عمد در صورت استطاعت کفر شمرده است.
از نظر قرآن مناسک حج به سبب اهمیت در تولی و تبری نمادی از عبادت سیاسی و اجتماعی است. خداوند می فرماید: وَأَذَٰانٌۭ مِّنَ ٱللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى ٱلنَّاسِ يَوْمَ ٱلْحَجِّ ٱلْأَكْبَرِ أَنَّ ٱللَّهَ بَرِىٓءٌۭ مِّنَ ٱلْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُۥ فَإِن تُبْتُمْ فَهُوَ خَيْرٌۭ لَّكُمْ وَإِن تَوَلَّيْتُمْ فَٱعْلَمُوٓا۟ أَنَّكُمْ غَيْرُ مُعْجِزِى ٱللَّهِ وَبَشِّرِ ٱلَّذِينَ كَفَرُوا۟ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ؛ و اين آيات اعلامى است از جانب خدا و پيامبرش به مردم در روز حجّ اكبر كه خدا و پيامبرش در برابر مشركان تعهّدى ندارند با اين حال اگر از كفر توبه كنيد آن براى شما بهتر است، و اگر روى بگردانيد پس بدانيد كه شما خدا را درمانده نخواهيد كرد؛ و كسانى را كه كفر ورزيدند از عذابى دردناك خبر ده.(توبه، آیه 3)
این آیه به صراحت و روشنی اعلام می کند ايّام حج، فرصتى مناسب براى اعلان مواضع اسلام، در برابر كفر است و مردم با آمدن در این مراسم با اعلان تولی نسبت به خدا و پیامبر(ص) و تبری و برائت جویی نسبت به کفر و طاغوت به طور رسمی مواضع خویش را اعلام می کنند. این در حالی است که خداوند هر گونه رفتار و گفتار بیهوده را منع کرده و اجتناب از هرگونه بيهوده‌گويى و باطل‌سرايى در مراسم حج را توصيه کرده است.(توبه، آیه 30) این بدان معناست که اعلان برائت از کفار و مشرکان نه تنها یک امر خلاف شرع نیست بلکه از اجزای لازم و واجب حج اکبر ابراهیمی است. بنابراین، مانع تراشی در اجرای این شرط و جزء حج اکبر به معنای هتک حرمت و صد سبیل الله خواهد بود.
خداوند در آیات قرآنی از جمله آیه 2 سوره مائده به صراحت جلوگیری از انجام و اجرای مناسک حج را به عنوان گناه و تجاوز نسبت به حدود الهی معرفی کرده و فرموده است: يَٰٓا أَيُّهَا ٱلَّذِينَ ءَامَنُوا۟ لَا تُحِلُّوا۟ شَعَٰٓائِرَ ٱللَّهِ وَلَا ٱلشَّهْرَ ٱلْحَرَامَ وَلَا ٱلْهَدْىَ وَلَا ٱلْقَلَٰٓائِدَ وَلَآ ءَآمِّينَ ٱلْبَيْتَ ٱلْحَرَامَ يَبْتَغُونَ فَضْلًۭا مِّن رَّبِّهِمْ وَرِضْوَاٰنًۭا وَإِذَا حَلَلْتُمْ فَٱصْطَادُوا۟ وَلَا يَجْرِمَنَّكُمْ شَنَـَٔانُ قَوْمٍ أَن صَدُّوكُمْ عَنِ ٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ أَن تَعْتَدُوا۟ وَتَعَاوَنُوا۟ عَلَى ٱلْبِرِّ وَٱلتَّقْوَىٰ وَلَا تَعَاوَنُوا۟ عَلَى ٱلْإِثْمِ وَٱلْعُدْوَاٰنِ وَٱتَّقُوا۟ ٱللَّهَ إِنَّ ٱللَّهَ شَدِيدُ ٱلْعِقَابِ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، حرمت شعاير خدا، و ماه حرام، و قربانى بى‌نشان، و قربانيهاى گردن‌بنددار، و راهيان بيت الحرام را كه فضل و خشنودى پروردگار خود را مى‌طلبند، نگه داريد. و چون از احرام بيرون آمديد مى‌توانيد شكار كنيد، و البتّه نبايد كينه‌توزىِ گروهى كه شما را از مسجد الحرام باز داشتند، شما را به تعدّى وادارد. و در نيكوكارى و پرهيزگارى با يكديگر همكارى كنيد، و در گناه و تعدّى دستيار هم نشويد، و از خدا پروا كنيد كه خدا سخت‌كيفر است.(مائده، آیه 2)
از نظر قرآن انجام مناسک حج، سبیل الله و راه الهی است که بستن و صد کردن آن گناهی بزرگ و تجاوزی عظیم به حدودی الهی است که خداوند وعده عذاب در دنیا و آخرت به مانعان و مسدودکنندگان راه خود را داده است.
از نظر قرآن «سبيل اللّه» راهى است كه خداوند براى بندگان خود تعيين كرده تا مطابق آنچه دستور داده و دعوت نموده آن را بپيمايند(التّبيان، ج 2، ص 143) و به گفته برخى هر چيزى است كه به رضاى خدا منتهى شود.( الميزان، ج 2، ص 385) در مقابل اين واژه، «سبيل الطّاغوت» است.( نساء، آیه 76)
بنابراین، کسی که از راه خدا جلوگیری می کند در راه طاغوت گام بر می دارد و خود طاغوتی و از اصحاب طاغوت است. پس پذیرش ولایت چنین افرادی جایز نیست و مبارزه با طاغوت و اهل طاغوت لازم و ضروری دین است. خداوند در آیه 76 سوره نساء به صراحت به تضاد و تقابل میان راه خدا و راه طاغوت اشاره و توجه داده و می فرماید: اَلَّذينَ ءامَنوا يُقـاتِلونَ فى سَبيلِ اللّهِ والَّذينَ كَفَروا يُقـاتِلونَ فى سَبيلِ الطّـاغوتِ؛ کسانی که ایمان آورده اند در راه خدا مقاتله و جهاد می کنند و کسانی که کافر شدند در راه طاغوت به جنگ می روند.
خداوند در آیه 6 سوره لقمان می فرماید به تمسخر گرفتن راه خدا، از اهداف رواج دهندگان سخنان بيهوده است و بر اساس همین آیه شکی نیست که استهزاى راه خدا، درپى دارنده عذابى ذلّت بار است.
از نظر قرآن کسانی از راه خداوند اعراض می کنند که چون یهودیان مردمانی منحرف بوده(نساء، آیه 160)، و قیامت را به فراموشی سپرده باشند(ص، آیه 26)
خداوند در تبیین علل و عوامل اعراض از سبیل الله به اموری چون نفاق(منافقون، آیات 1 و 2)، رفتار زشت(غافر، آیه 36)، سوداگری با دین و آیات الهی همان طوری که دولت سعودی انجام می دهد(توبه، آیه 9) و مانند آن ها توجه می دهد.
به طور طبیعی کسی که از سبیل الله اعراض می کند باید در انتظار تباهی و احباط اعمال نیک(محمد، آیات 1 و 37)، سرزنش و توبیخ الهی(توبه، آیه 9)، محرومیت از رحمت الهی (اعراف، آیات 44 و 45) ، عذاب بزرگ الهی(نحل، آیه 88) و مانند آن ها باشد.
تهدید خداوند به عذاب بزرگ نسبت به اعراض کنندگان از راه خدا بیانگر آن است که چنین عملی جزو گناهان کبیره و بزرگ است. پس اگر اعراض از راه خدا چنین آثاری دارد به طور اولویت باید گفت کسانی که مانع در راه خدا می شوند و از رفتن مردم در مسیر سبیل الله جلوگیری و منع می کنند و راه را بر ایشان برای انجام مناسک حج می بندند گناهی بزرگ تر مرتکب شده و باید خود را برای عذابی دردناک تر آماده سازند.
به سخن دیگر، اگر فرجام اعراض كنندگان از راه خدا، دوزخ و خلود و جاویدانگی در آن است ، باید این حکم را برای صاد سبیل الله و راه بندان سخت تر دانست که نمی گذارند مردم حج خویش را انجام دهند و به مناسک الهی و واجب اسلامی خویش بپردازند.
مانعان از راه خدا و حج گزاری
در آیات قرآنی افراد و گروه هایی را به عنوان مانعان از راه خدا معرفی می کند که شامل احبار و دانشمند دنیا پرست دین فروش (توبه، ایه 34)، اهل کتاب دشمن اسلام و قرآن و پیامبر(آل عمران، آیه 99)، رهبانان و ترسایان مسیحی (توبه، ایه 34)، ابلیس و شیاطین(عنکبوت، آیه 38؛ زخرف، آیه 37)، عهد شکنان(نحل، آیه 94)، کافران(ابراهیم، آیات 2 و 3؛ نحل، ایه 88، محمد، آیه 32 و آیات دیگر)، مشرکان(بقره، آیه 217؛ توبه، آیه 9)، منافقان(مجادله، آیه 16؛ منافقون، آیات 1 تا 4)، یهود(نساء، آیه 160) و مانند آن ها می شود.
پس با نگاهی به این دسته از آیات می توان گفت که کسانی که مانع از حج می شوند در یکی از این دسته ها قرار می گیرند که به نظر می رسد که یهودی گیری و شرک و نفاق در این دولت مانع از حج قوی تر از دیگر عوامل باشد.
ممانعت از حج ، محاربه با خدا
از نظر قرآن جلوگيرى از راه خدا مانند جلوگیری از انجام مناسک حج که دولت سعودی انجام داده، گناهى بزرگتر از جنگيدن در ماههاى حرام در نزد خداوند است: يَسْـَٔلُونَكَ عَنِ ٱلشَّهْرِ ٱلْحَرَامِ قِتَالٍۢ فِيهِ قُلْ قِتَالٌۭ فِيهِ كَبِيرٌۭ وَصَدٌّ عَن سَبِيلِ ٱللَّهِ وَكُفْرٌۢ بِهِۦ وَٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ وَإِخْرَاجُ أَهْلِهِۦ مِنْهُ أَكْبَرُ عِندَ ٱللَّهِ وَٱلْفِتْنَةُ أَكْبَرُ مِنَ ٱلْقَتْلِ وَلَا يَزَالُونَ يُقَٰتِلُونَكُمْ حَتَّىٰ يَرُدُّوكُمْ عَن دِينِكُمْ إِنِ ٱسْتَطَٰعُوا۟ وَمَن يَرْتَدِدْ مِنكُمْ عَن دِينِهِۦ فَيَمُتْ وَهُوَ كَافِرٌۭ فَأُو۟لَٰٓئِكَ حَبِطَتْ أَعْمَاٰلُهُمْ فِى ٱلدُّنْيَا وَٱلْءَاخِرَةِ وَأُو۟لَٰٓئِكَ أَصْحَٰابُ ٱلنَّارِ هُمْ فِيهَا خَٰالِدُونَ؛ از تو در باره ماهى كه كارزار در آن حرام است مى‌پرسند. بگو: «كارزار در آن، گناهى بزرگ و باز داشتن از راه خدا و كفر ورزيدن به او و باز داشتن از مسجدالحرام [=حج]، و بيرون راندن اهل آن از آنجا، نزد خدا [گناهى] بزرگتر، و فتنه [=شرك] از كشتار بزرگتر است.» و آنان پيوسته با شما مى‌جنگند تا -اگر بتوانند- شما را از دينتان برگردانند. و كسانى از شما كه از دين خود برگردند و در حال كفر بميرند، آنان كردارهايشان در دنيا و آخرت تباه مى‌شود، و ايشان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود.(بقره، آیه 217)
بر اساس این آیه ممانعت از راه خدا از جمله حج و مناسک آن به معنای فتنه گری است که خود بدتر از قتل و کشتار و جنگ است. کسانی مرتکب این اعمال می شوند که کافر به حکم الهی باشند و در سیطره و ولایت شیطان در آمده و ولایت طاغوتی شیطان را پذیرا شده باشند.
عوامل ممانعت از حج
از نظر قرآن عواملی چند در انتخاب این راه و اتخاذ این رفتار و رویه موثر است که مهم تر آن ها عبارتند از: استکبارورزی(منافقون، آیه 5)، تزیین و زيبا جلوه دادن بدكاريها(عنکبوت، آیه 38)، ثروت و امکانات مادی فریبنده در دست افرادی فرعون صفت(یونس، ایه 88)، حق ناپذیری و ناتوانی از شنیدن سخن حق(هود، آیات 19 و 20)، کسب درآمد و سوداگری با آیات الهی و دین فروشی(توبه، آیه 9)، کفر و بی ایمانی(نساء، آیه 167؛ محمد، آیه 1؛ منافقون، آیات 3 و 4)، ظلم و ستم (نساء، آیات 167 و 168)، کوردلی و نداشتن بصیرت(هود، آیات 19 و 20) و نفاق و دورویی(منافقون، آیه 2) .
باید توجه داشت که بر اساس آیه 217 سوره بقره و روایات تفسیری ، حج از مصادیق سبیل الله است؛ چنان که بر اساس آیه 88 سوره نحل و روایات تفسیری، کعبه خود سبیل الله شمرده شده است.اصولا هر چیزی که انسان را به خدا برساند و به بهشت وارد کند، سبیل الله شمرده می شود از همین روست که دین اسلام به عنوان سبیل الله در آیات قرآنی مطرح می شود.
آثار ممانعت از حج
کسانی که مانع سبیل الله هستند و راه بر مومنان در انجام اعمال عبادی چون حج و جهاد(بقره، آیه 273) و نماز می بندند، از سوی خداوند کیفر می شوند. اعمال و رفتار زشت ایشان آثار و پیامدهای دارد که در این جا به برخی از آن ها اشاره می شود: احباط عمل و از دست رفتن آثار اعمال نیک و صالح (محمد، آیه 32)، خسران و زیان ابدی(هود، آیات 19 تا 22)، ضرر و زیان به خویشتن(همان)، گمراهی و محرومیت از هدایت الهی(نساء، آیات 167 و 168) و محرومیت از مغفرت و آمرزش الهی(نساء، آیه 168).
خداوند در آیاتی از قرآن به مردم هشدار می دهد ممانعت از راه خدا، موجب عقوبت و كيفر الهى است(نساء، آیات 167 و 168؛ اعراف، آیات 44 و 45؛ انفال، آیات 36 و 47، توبه ، آیه 34 و آیات دیگر)
به هر حال، از آیات قرآنی به دست می آید کسانی که مردم را از انجام مناسک عبادی سیاسی و اجتماعی حج باز می دارند و اجازه نمی دهند تا ایشان در کنگره جهانی و همایش بین المللی حج حاضر شوند و تولی و تبری نمایند و شعائر عظیم الهی را به جا آورند، به عنوان مانعان راه خدا و سبیل الله شناسایی و معرفی شده و خداوند مانعان را به عنوان گناهکار و مجرم تلقی کرده و ایشان را به عذاب دردناک در دنیا و آخرت تهدید کرده است.
از نظر قرآن کسانی که مانع از انجام مناسک حج می شوند مستکبر و شیطانی و طاغوتی و کافر و منافق و مشرک هستند و به عنوان سوداگران دین باید با آنان معامله و برخورد کرد. مقاومت در برابر این افراد همانند مقاومت در برابر طاغوت ضروری است و باید کاری کرد که حاکمیت طاغوت بر بلاد اسلامی و به ویژه حرمین شریفین بلکه حرم الهی قدس در فلسطین از میان برود و اسلام و مسلمانان بر آن حاکمیت یابند.
