قــرآن و بازســازی شخصیت انســـان

شخصیت انسان را مجموعه‌ای از بینش‌ها، نگرش‌ها، منش‌ها و گرایش‌ها تشکیل می‌دهد. گاه به جهاتی شخصیت انسانی تحت تأثیر رفتارها و کنش‌ها و واکنش‌های ناپسند و نابهنجار قرار می‌گیرد و از حالت تعادل بیرون می‌رود. برای بازسازی و ساخت دوباره سازه شخصیتی، روش‌هایی را روانشناسان پیشنهاد می‌کنند که برای تصحیح رفتاری و ایجاد تعادل شخصیتی لازم و ضروری می‌باشد.
مفهوم توبه در قرآن
در آموزه‌های وحیانی نیز به این مسئله از زاویه دید دیگری توجه شده است. مسئله توبه یکی از راه‌های بازسازی است که قرآن بیان می‌کند. توبه به معنای بازگشت اعتقادی به سوی هنجارهاست. شخص با توبه به این درجه اعتقادی می‌رسد که آنچه تاکنون بدان عمل می‌کرد و بینش و نگرش و گرایش وی را شکل می‌داد، نادرست بوده است و او را از راه حق و کمال دور می‌سازد.
در حوزه عمل نیز روشی را پیشنهاد می‌دهد که از آن به پوشاندن یاد می‌کنند به‌گونه‌ای که گویی انجام نشده است.(مفردات راغب اصفهانی ص ۷۱۴) این پوشاندن گناه با انجام اعمال صالح تحقق می‌یابد. شخص با توبه، از اندیشه گناه و عمل به آن بازمی‌گردد و در اندیشه هنجارها و رفتار درست و صالح می‌شود و با پوشاندن تلاش می‌کند تا با عمل به هنجارهایی خاص، هرگونه نشانه ناهنجاری و آثار آن را از خود بزداید. شخصی که گناه و نابهنجاری را انجام می‌دهد هر چند با توبه از نظر فکری و روحی به آرامش دست می‌یابد ولی آثار نابهنجاری در وجود و شخصیتش باقی می‌ماند و لکه‌هایی سیاه هنوز در ته دل او برقرار است، از این رو نیاز است تا با اعمال نیک زنگارها و لکه‌های باقی مانده را بزداید.
عوامل مهم بازسازی شخصیت
قرآن اعمال صالح را عامل اصلی پوشاندن گناهان و زدودن زنگارهای آن می‌داند.(هود آیه ۱۱۴) البته پیش از آنکه شخص به اعمال صالح رو آورد امید به خداوند است که موجب می‌شود تا گناهان را با اعمال صالح بپوشاند. (تحریم آیه ۸)
برای بازسازی شخصیت وجودی باید افزون بر اعمال صالح به اموری به‌عنوان شروط و عوامل پوشاندن گناه توجه داشت. قرآن برپاداشتن نماز (مائده آیه ۱۲) انفاق و کمک به دیگران و پرداخت زکات و صدقات مالی (همان ) یاری به صالحان و رهبران و پیامبران و احترام به آنان (همان ) را از مهم‌ترین مصادیق عمل صالح و پوشاندن گناه بر می‌شمارد. در حقیقت اینها نمونه‌ها و مصادیق عینی از اعمال صالح است که قرآن با تأکید بر آن می‌کوشد تا توجه انسان‌ها را به آنها جلب کند.
از این رو تحمل هجرت در راه خدا (آل‌عمران آیه ۱۹۰ تا ۱۹۵) احسان و نیکوکاری (هود آیه ۱۱۴ و ۱۱۵ و زمر آیه ۳۴ و ۳۵ و احقاف آیه ۱۵ و ۱۶) دوری از گناهان (نساء آیه ۳۱) تحمل سختی و اذیت و آزار دیگران در راه خدا (آل‌عمران آیه ۱۹۵) جهاد در راه خدا (همان ) و هر آنچه که مصداق عمل صالح می‌باشد.(فرقان آیه ۷۰ و نیز عنکبوت آیه ۷ و محمد آیه ۲) عامل مهمی در پوشاندن گناهان است. این‌گونه است که پوشاندن گناهان می‌تواند آدمی را به شخصیت سالم بازگرداند و به رستگاری رهنمون سازد.