خداوند در آيه 83 سوره بقره مهم ترين آموزه هاي اسلامي را بيان مي كند كه در ضمن آن نيك گفتاري است: و قولوا للناس حسنا. اين بدان معناست كه گفتار نيك از نظر اسلام بسيار مهم و اساسي است. نكته مهم در اين عبارت اين است كه نيك گفتاري مقيد به قيدي نشده است و از مردم خواسته شده تا نيكوترين سخن را همواره بر زبان جاري كنند.
واژه ناس به معناي مردم، بيانگر نوعي اطلاق است. به اين معنا كه مومن موظف است تا نسبت به هر كسي كه مصداق ناس و مردم است، نيك گفتار باشد. پس بايد به همه مردم جدا از مذهب، دين، رنگ، نژاد، كشور، ملت، زن، مرد، كودك، پير و مانند آن احترام گذاشت و در قول و گفتار تكريم و احترام نمود. لذا برخورد خوب و گفتار نيكو، نه تنها با مسلمانان، بلكه با همه مردم لازم است. بر اين اساس مي توان گفت كه نيك گفتاري و به زبان نيكو سخن گفتن از فرمان هاي جهان شمول قرآن است كه مناسبات مسلمانان را با ديگران به بهترين شكل تبيين و روشن مي كند و نشان مي دهد كه مومنان مي بايست در همه حال بر پايه ارزش هاي انساني سخن بگويند و رفتار كنند و نسبت به هيچ كس حتي دشمن كافر نيز زباني زشت نداشته باشند.
حضرت باقر(ع) در بيان اين حكم و فرمان الهي مي فرمايد: «هو عام في المؤمن و الكافر؛ اين يك دستور همگاني و جهان شمول است و گفتار نيك را نسبت به تمامي انسان ها سفارش مي كند.
سخن نيكو حتي با كافران حربي
البته اين حكم و فرمان الهي هيچ ناسازگاري با حكم ديگر قرآن يعني جهاد و جنگ عليه كافران ندارد: (يا ايهاالنبي جاهدالكفار و المنافقين و اغلظ عليهم؛ اي پيامبر! با كافران و منافقان پيكار كن و بر آنان سخت بگير)؛ چرا كه مي توان با كافران حق ستيز و شرارت پيشه كارزار كرد و در همان حال سخن خوش و نيكو هم گفت و به بيان قرآن، با حكمت و اندرز نيكو آنان را به راه پروردگار فراخواند: «ادع الي سبيل ربك بالحكمه و الموعظه الحسنه »
خداوند در آيه 108 سوره انعام مي فرمايد كه نسبت به افكار و عقايد نادرست آنان هرگز راه اعتدال و سلامت را فراموش نكنيد و حتي به خود آنان و يا بت هاي رنگارنگشان نيز ناروا و زشت نگوييد؛ بلكه با بهترين سبك و شايسته ترين سخنان آنان را به راه راست دعوت كنيد: «ولاتسبواالذين يدعون من دون الله.»
با اين توضيح معلوم مي شود كه ميان دو دسته از آيات قرآني ناسازگاري نيست و مي توان، هم با شرارت پيشگان كارزار كرد و هم در همان حال با ديگران و حتي خود آنان به نيكوترين لحن و بهترين منطق و شايسته ترين سبك سخن گفت و دلسوزي و ارشاد كرد. (مجمع البيان، ذيل آيه 183 سوره بقره)
سخن استوار منطقي و مستدل
البته خداوند در آياتي ديگر از قرآن بيان مي كند كه مصاديق گفتار نيك چيست و چگونه انسان مي تواند اين حكم و فرمان الهي را به جا آورد. به عنوان نمونه از مومنان خواسته شده تا قول سديد (نساء، آيه 9؛ احزاب، آيه 70) داشته باشند. قول سديد به معناي سخن محكم و استوار است كه نمونه و مصداق بارز آن، كلام برهاني و استدلالي و منطقي و عقلي است. آموزه هاي قرآني نيز همان قول سديد است؛ زيرا همواره بر منطق و عقلانيت استوار است و فاقد عناصر سست بنياد و سخنان بيهوده و لغو و لهو است و حتي از هر گونه شك و ترديدي پاك و مبراست. (بقره، آيه2 و آيات ديگر)
از جمله آموزه هاي قرآني براي اجراي فرمان نيك گفتاري آن است كه در برابر جاهل غيرعاقلي كه در اثر ناداني خويش سخني بي خردانه و بيهوده مي گويد نيك گفتاري را فراموش نكنيم و واكنشي مبتني بر قول نيك داشته باشيم: و اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما (فرقان، آيه 36)
بنابراين، انسان مومن كسي است كه نيك گفتاري شيوه و رويه او باشد و در همه حالات آن را مراعات كند و اينگونه نباشد كه در هنگام خشم، سخني به ناروا گويد و يا سخنان بيهوده و لغو و بي منطق بر زبان آرد؛ بلكه حتي در خشم و هنگام شنيدن دشنام از سوي دشمنان و بي خردان، همان رويه سلامت را در پيش گيرد و كلامي جز نيك بر زبان نراند و از دايره عقل و منطق خارج نشود.
از پنجمين امام نور(ع) نقل كرده اند كه فرمود: قولوا للناس احسن ما تحبون ان يقال لكم، فان الله يبغض اللعان، السباب، الطعان علي المؤمنين، الفاحش، السائل الملحف و يحب الحليم العفيف- بهترين واژه ها و سخناني را كه دوست داريد به شما بگويند، به مردم بگوييد؛ زيرا خدا بنده اي را كه ناروا مي گويد، نفرين مي كند، سخنان ناراحت كننده به مردم مي زند، از ناسزاگويي پروا ندارد و يكدندگي و ستيزه را در پرسش، شيوه خود مي سازد، دشمن مي دارد؛ و بنده اي را دوست مي دارد كه بردبار و پاكدامن و پارسا باشد. (تفسير البرهان، ج1 ، ص211 ، ح7؛ مجمع البيان، ذيل آيه 83 سوره بقره)
در كافي از امام ابي جعفر(ع) روايت آورده، كه در ذيل جمله: و قولوا للناس حسنا، فرمود: به مردم بهترين سخني كه دوست مي داريد به شما بگويند، بگوييد. (اصول كافي ج2 ص615 ح10) و نيز در كافي از امام صادق(ع) روايت كرده كه در تفسير جمله نامبرده فرموده است: با مردم سخن بگوييد، اما بعد از آنكه صلاح و فساد آن را تشخيص داده باشيد و آنچه صلاح است بگوئيد. (اصول كافي ج2 ص641 ج9)
از آيه 183 سوره بقره به دست مي آيد كه اگر ملتي بخواهد سرافراز باشد بايد به اين اصولي كه در اين آيه بيان شده است عمل كند. از جمله اين اصول مي توان به تكيه بر قدرت لايزال خداوندي، همبستگي ملي از طريق توجه به خانواده و والدين، احسان به ايشان و نيك گفتاري نسبت به همگان حتي دشمنان، تقويت بنيه مالي ملت از طريق پرداخت زكات و حقوق مالي اشاره كرد. اينها رمز موفقيت و پيروزي هر انسان و ملتي است و نمي توان هرگز از اين شيوه انساني عدول كرد و كلام و سخني درشت و زشت بر زبان جاري كرد و نبايد هرگز از دايره سلامت و اعتدال و منطق و عقل خارج شد.
