اخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیعرفانمعارف قرآنیمقالاتمناسبت ها

فضایل علی (ع) در کتاب الله

samamosامیرمومنان علی (ع) در پیشگاه الهی از چنان قرب و منزلتی برخوردار می باشد که حتی مخالفان وی نمی توانستند آن را انکار کنند. این گونه است که به همانندسازی آن فضایل برای خود از زبان پیامبر(ص) بر آمدند و یا در مقام توجیه رفتار ناپسند خویش، تقدم مفضول بر افضل را به حکم جبر و اراده و خواسته الهی نسبت دادند تا حقیقت اسلام و قرآن را واژگونه به تن امت کنند و آخرت مردم را به خواسته های زودگذر دنیایشان تباه سازند.

با نگاهی گذرا به کتب تفسیری از جمله نورالثقلین، شواهد التنزیل، تفسیر کبیر فخررازی، کشاف زمخشری، مجمع البیان طبرسی، روح المعانی و الدرالمنثور و مانند آن می توان بیش از پنجاه آیه را بر شمرد که درباره آن حضرت (ع) نازل شده و یا آن حضرت مصادیق آن ها بوده است.

این گونه است که می توان دریافت که آن حضرت(ع) در پیشگاه خداوند تا چه اندازه از قرب و منزلت برخوردار بوده است که حتی جان پیامبر(ص) و نفس وی قلمداد شده و خداوند به این عنوان وی را می نامند.

نویسنده در این مطلب بر آن است تا نگاهی تند و گذرا به این آیات بیندازد. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

علی اعلی، متاله ای کامل و تمام

از نظر قرآن، هدف آفرینش دست یابی انسان به مقام خلافت الهی از طریق عبودیت محضی است که به وی کمک می کند تا با متاله شدن و خدایی گشتن، به خداوند تقرب جسته و لقاء الهی را این گونه درک کند؛ زیرا از طریق عبادت است که انسان می تواند توانمندی های سرشته در ذات خود را که از آن به اسمای الهی یاد می شود، فعلیت بخشد و خدا را خدایی کرده و ظرفیت خداگونه شدن را بیابد و مظهر خداوندی گردد و خلافت الهی را به عهده گیرد و آفریده های هستی را به کمالات شایسته و بایسته شان رهنمون گردد.

در این میان تنها شماری از انسان ها هستند که این مسیر را به درستی و کمال و تمام می پیمایند و از مقام مخلص (به کسر لام) عبور کرده و مورد عنایت الهی قرار گرفته در مقام مخلص ( به فتح لام) می نشینند. هم چنین از میان مخلصین(به فتح لام) تنها معدودی انگشت شمار هستند که در مقام "قاب قوسین او ادنی"(نجم آیه 9) قرار می گیرند و حتی از فرشتگان کروبین و علیین را به هزاران فاصله پیش می تازند و کسی را نشاید که به مقام و منزلت ایشان در آید. این افراد نیز به حکم یگانگی جان ایشان با حضرت ختمی مرتبت حضرت محمد مصطفی(ص) است که به این مقام رسیده اند. از جمله مشهورترین ایشان می توان حضرت امیرمومنان (ع) اشاره کرد ؛ زیرا آن حضرت(ع) مصداق اتم و اکمل جان ونفس پیامبر(ص) است که در آیه مباهله به آن توجه شده است.

بزرگان اسلام، از اهل سنت و تشیع در فضلیت و مقام الهی حضرت علی (ع) در نزد خداوند گفته اند: در فضلیت ایشان همین بس که پیامبر(ص) درباره آن حضرت (ع) فرمود: هیچ آیه ای در قرآن با خطاب یا ایهاالذین آمنو وجود ندارد مگر این که علی (ع) در راس آن و امیر آن است.(کفایه الطالب فی مناقب علی بن ابی طالب، ص 139) این افزون بر آیات اختصاصی و انحصاری بسیاری است که خداوند در مقام و منزلت شخص آن حضرت (ع) فرو فرستاده و یا درباره خاندان و مقام اهل بیت(ع) در دنیا و آخرت بیان داشته است.(تفاسیر شیعه و سنی )

ابن اثیر در کتاب اسدالغابه خود می نویسد که علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب از قریش و تیره بنی هاشم است که از شریف ترین نسب هاست. آن حضرت (ع) نخستین هاشمی است که از طریق پدر و مادر به هاشم می رسد.(اسدالغابه فی معرفه الصحابه، ج 4 ، ص 87) و طبری می افزاید که او داماد پیامبر(ص) (تاریخ طبری، ج 2 ، ص 15) ونخستین مومن به پیامبر(ص) و تصدیق کننده از او از میان مردان است. وی در دامان پیامبر(ص) پرورش یافت و نخستین کسی است که به آن حضرت (ص) در نماز اقتدا کرد.(السیره النبویه ، ابن هشام ، ج 1 ، ص 245 و تاریخ طبری، ج 1 ،ص 537)

وی باب علم رسول خدا(اسدالغابه، ج 4 ، ص 95) و از بدریون و شرکت کنندگان در دیگر غزوات پیامبر(ص) و سرایای وی بوده است.( اسد الغابه، ج 4 ، ص 92 تا 94 و السیره النبویه ،ج 1 ، ص 625 تا 677)

او در قرابت به رسول خدا نه تنها برادر(السیره النبویه ،ج 1 ، ص 505) که جان و نفس پیامبر(ص) است. (تفسیر کبیر، فخررازی، ج 3 ، ص 248)

در مقام و منزلت وی همین بس که همه آن چه که در دیگر پیامبران به عنوان ویژگی و فضلیت اختصاصی و انحصاری ایشان گفته اند، در حضرت امیرمومنان علی (ع) جمع است. از این روست که پیامبر(ص) می فرماید: هر کسی بخواهد آدم(ع) را در علم ، نوح (ع) را در عزم، ابراهیم (ع) را در حلم، موسی (ع) را در هیبت و عیسی(ع) را در زهد نگاه کند، به علی (ع) بنگرد(بحارالانوار، ج 39 ، ص 35)؛زیرا آن چه در آنان متفرق بود ، در ایشان جمع شده بود.

در حالی که خداوند حضرت مریم(س) دوشیزه پاک و پاکدامن را از خانه خود به هنگام درد زایمان بیرون می راند و عیسی (ع) با همه مقام و منزلت و جلالت روحی و معنوی اش، در بیرون از خانه خدا و در زیر درخت نخلی به دنیا می آید، خداوند به اعجازی شکافی در خانه اش کعبه پدید می آورد و فاطمه بنت اسد را سه روزه مهمان خود کرده تا امیرمومنان علی (ع) در خانه خدا و درون کعبه زاده شود.(همان ، ج 35 ، ص 5 تا 23)

در نهایت این زاده کعبه در راه خدا در سپید دم نوزدهم ماه رمضان یعنی در این ماه خدا در خانه خدا، مسجد کوفه به ضربت شمشیر اشقی الاشقیاء، ابن ملجم مرادی به شهادت می رسد.(اسد الغابه ، ج 4 ، ص 112 و 113)

برجسته ترین فضایل علی (ع) در قرآن

از آن جایی بیان فضایل علی به معنای بیان همه فضلیت های انسانی است، نمی توان در یک مطلب کوتاه به همه آن ها پرداخته شود. از این رو تنها به برجسته ترین فضایل آن حضرت(ع) که در ایات قرآنی به صراحت از آن یاد شده سخن گفته می شود.

ایمان علی (ع) چنان ایمانی بود که خداوند آن را به عنوان مثل و نمونه ایمان می داند. این گونه است که در آیه 19 سوره توبه از برتری ایمان علی (ع) بر بسیاری از مقامات و امور دینی و دنیوی یاد می کند و به دیگر مومنان می فرماید که ایمان آن حضرت (ع) بتر از آباد کردن مسجد الحرام و سقایه الحاج و آب دادن به حاجیان و دیگر امور عبادی است.(کافی ، ج 8 ، ص 204 و نیز ینابیع الموده ، ج 1 ، ص 277)

خداوند در آیه 82 سوره انعام از توحید و یکتاپرستی آن حضرت (ع) سخن می گوید و می فرماید که علی (ع) مظهر توحید و منزه از هر گونه شرک ظاهر و خفی و اخفی می باشد. توحید در وی چنان بود که در طول عمر خویش دمی شرک نوزیده و از حق به باطل نگرویده است. (کافی ، ج 5 ، ص 14)

خداوند در مورد به اخلاص شگفت آن حضرت (ع) اشاره می کند. نخست در آیه 207 سوره بقره که در بیان اخلاص علی (ع) در ایثار جان خویش هنگام خوابیدن در بستر پیامبر(ص) است که در آن واقعه قریشان با شمشیرهای آخته به سراغ آن حضرت(ع) آمدند تا به قصد کشتن پیامبر(ص) مساله دعوت و اسلام را خاتمه دهند. جانفشانی آن حضرت(ع) موجب شد تا قریشان در مکر و توطئه خویش ناکام مانند و امیرمومنان(ع) با ایثار جان خویش توانست آن حضرت (ص) را از مکه فراری دهد.(تفسیر کبیر، ج 2 ، ص 350)

دومین مورد زمانی است که آنان سه شبانه روز به سبب نذری که داشتند روزه می گیرند و هر سه شب هنگام افطار مسیکن و یتیم و اسیری برای خوراکی نزد ایشان می روند و آن حضرت (ع) و خانواده از خوراک افطاری خویش با همه نیازمندی به آنان می دهند و خود گرسنه روزه می گیرند.این نذر روزه برای آن بود که امام حسن(ع) و امام حسین (ع) از بیماری که به آن دچار شده بودند رهایی یابند.(الدر المنثور، ج 8 ، ص 371 و کشاف، زمخشری، ج 4 ، ص 670)

آن حضرت (ع) بر پایه آیات 5 و 9 سوره انسان از زمره ابرار (شواهد التنزیل ، ج 2 ، ص 394 ) و بر اساس آیه 26 سوره اعراف از جمله اصحاب اعراف (مجمع البیان ، ج 3 و 4 ، ص 653) و بر اساس آیه 132 سوره طه و نیز آیه 33 سوره احزاب از اهل بیت (ع) و نیز دارای مقام عصمت (همان ، و نیز شواهد التنزیل ، ج 1 ، ص 497) و طبق آیات 43 سوره نحل و 7 سوره انبیاء از اهل الذکری است که می بایست محل مراجعه مردم باشد و مردم وی را در امور دین و دنیایشان به عنوان مرجع انتخاب کنند(شواهد التنزیل ، ج 1 ، ص 432)

از فضایل آن حضرت می توان به اطعام به مستمند، یتیم و اسیر در عین علاقه و نیاز شدید به خوراکی و غذا اشاره کرد که در آیه 8 سوره انسان به آن پرداخته است.(المیزان ج 20 ، ص 126 )

اعطای صدقه هنگام نجوا با پیامبر(ص) از اختصاصات آن حضرت (ع) می باشد که کسی غیر از آن حضرت(ع) به این حکم و فرمان الهی عمل نکرد؛ زیرا هنگامی که فرمان آمد اگر کسی می خواهد با پیامبر(ص) نجوا کند می بایست پیش از نجوا صدقه ای دهد. آن حضرت خود در این باره می فرماید: در قرآن آیه ای است که قبل از من هیچ کس به آن عمل نکرد و بعد از من نیز هیچ کسی به آن عمل نخواهد کرد و آن آیه نجواست. که آیه 12 سوره مجادله می باشد.(شواهدالتنزیل ، ج 2 ، ص 312) هنگامی که این آیه نازل شد هیچ کس حاضر نشد تا پولی برای نجواکردن با پیامبر(ص) بپردازد. این گونه بود که این حکم پس از عمل حضرت امیرمومنان (ع) نسخ می شود و آن حضرت (ع) تنها کسی است که به این حکم خداوندی عمل کرده است.

در روایتی از حضرت امیرمومنان علی (ع) این معنا مورد تاکید و توجه قرار گرفته است که عمل کردن آن حضرت (ع) بر اساس این حکم الهی موجب شد تا عذاب الهی از امت اسلام برطرف شود و اگر آن حضرت (ع) به حکم الهی عمل نمی کرد خداوند بر امت غضب و خشم می گرفت. خود آن حضرت می فرماید: خدا به وسیله من (کیفر سنگین) این امت را سبک کرد ؛ زیرا خداوند صحابه را با آیه نجوا امتحان کرد و آنان از نجوا با رسول خدا(ص) خودداری کردند، ولی من به این آیه عمل کردم واگر هیچ کس به آن عمل نمی کرد ، عذاب نازل می شد ؛ زیرا همه از عمل به آن امتناع کرده بودند.(بحارالانوار ، ج 35 ، ص 381)

انفاق آن حضرت در حال رکوع که در آیه 55 سوره مائده آمده است یکی دیگر از اختصاصات آن حضرت (ع) است که از سوی خداوند مدح و ستوده شده است.(شواهد التنزیل ، ج 1 ، ص 212 تا 238)

انتظار شهادت که فضلیتی بزرگ است از اموری است که حضرت علی (ع) مصداق اتم و اکمل آن می باشد که در آیه 23 سوره احزاب به آن اشاره شده است. آن حضرت خود به صراحت اعلام می کند: این آیه درباره ما نازل شده است و سوگند به خدا من منتظر (شهادت ) هستم.(مجمع البیان ، ج 7 و 8 ، ص 549)

چنان که گفته شد امیرمومنان علی (ع) مظهر ایمان است و پیامبر(ص) فرمود که هر آیه ای که یا ایهاالذین آمنوا دارد مصداق نخست و اصلی آن امیرمومنان علی (ع) است. از این روست که در آیاتی چون آیه 19 سوره توبه ، 55 سوره مائده و 18 سوره سجده و 19 سوره حدید و 4 سوره تحریم و 100 سوره توبه و 10 و 14 سوره واقعه آن حضرت به عنوان مظهر ایمان مطرح و معرفی شده است.(شواهد التنزیل ، ج 1 ،ص 572، 336 و ج 2 ،ص، 292 و 341 و منابع دیگر تفسیری و روایی)

امیرمومنان در ایمان و متاله شدن آن چنان بود که خداوند وی را در آیه 61 سوره آل عمران به منزله نفس پیامبر(ص) دانسته و همان مقامات پیامبر(ص) را برای آن حضرت (ع) اثبات می کند.(تفسیر کبیر، ج 3 ،ص 248 و تفاسیر دیگر)آن حضرت هم چنین شاخه اصلی شجره طبیه الهی است که در آیه 24 سوره ابراهیم به آن اشاره شده است ( تفسیر نورالثقلین، ج 2 ، ص 536)

از نظر قرآن، امیرمومنان علی (ع) انسانی صابر(انسان آیه 8 و 12 ) مظهر صداقت ( نساء آیه 69 و توبه آیه 119 و مریم آیه 50) دارای عصمت (احزاب آیه 33) عالم به کتاب الله (رعد آیه 43) از گواهان بر نبوت و رسالت پیامبر(ص) و اعمال امت اسلامی (هود آیه 17 و رعد آیه 43 و بقره آیه 143) از صالح ترین مومنان و بهترین ایشان (تحریم آیه 4) مظهر عبودیت خدا(انسان آیه 6) اهل جهاد در راه خدا و مجاهد فی سبیل الله (توبه آیه 19 و حج آیه 19) حافظ علم محمدی (ص) و شنوا و عامل به آن(حاقه آیه 12) حامی پیامبر(ص) و پشتیبان وی (انفال آیه 62 و تحریم آیه 4) مظهر بیم و خوف از خدا (انسان آیات 8 و 10) بیمناک از قیامت و از عذاب های آن (انسان آیات 7 تا 10) خویشاوند و ذی القربی دارای حق خاص (انفال آیه 41 و اسراء آیه 26 و شورا آیه 23 و حشر آیه 7) و خیر البریه و بهترین آفریده های الهی (بینه آیه 7 ) و دوست و محب و محبوب خدا ( انسان ایه 8) و فقیر نواز و یار و یاور نیازمندان (انسان آیه 8) منادی برائت و لعنت خدا بر ظالمان در میان بهشتیان و دوزخیان(اعراف آیه 24 ) و منادی برائت از سوی خدا و پیامبر(ص ) از مشرکان (توبه آیه 3) تنها نجواگر با رسول خدا (ص) با اعطای صدقه (مجادله آیه 12) وفاکننده به نذر (انسان آیه 7) از سبقت جویندگان در هجرت (آل عمران ایه 195) و وفاکننده به عهد و پیمان الهی (احزاب آیه 23) و هدایتگر مردم(یونس آیه 35) و بسیاری دیگر از صفاتی است که در تفاسیر و منابع روایی در ذیل این آیات و آیات دیگر به آن ها اشاره شده می باشد.

مقامات امیرمومنان (ع)

از مهم ترین مقاماتی که برای امیرمومنان در آیات قرآنی بر اساس تفاسیر و منابع روایی به آن اشاره شده می توان به مقام امامت ایشان اشاره کرد که در روز غدیر به فرمان خداوند نصب و معرفی شده است. آیات 3 و 55 سوره مائده به این مهم اشاره کرد که موجبات یاس و نومیدی دشمنان اسلام بوده است. آیه 67 همین سوره تبیین می کند که پیامبر(ص) مامور رسمی ابلاغ این حکم الهی بوده است و آیه 3 توضیح می دهد که این نصب ولایت و امامت از سوی خداوند و ابلاغ آن از سوی پیامبر(ص) سبب اکمال دین و اتمام نعمت و رضایت و خشنودی خداوند را فراهم آورده است.

جانشینی علی (ع) برای پیامبر(ص) حق آن حضرت بوده است که در آیه 26 سوره اسراء به آن اشاره شده است (کافی ، ج 1 ، ص 294) چنان که انتخاب علی (ع) از سوی خداوند و رسول خدا(ص) برای قضاوت برای مردم از دیگر مقامات رسمی آن حضرت بود که در آیه 35 بدان توجه داده شده است.

ولایت و امامت امیرمومنان علی (ع) آخرین فریضه نازل شده از سوی خداوند بر اساس آیه 3 سوره مائده و روایات تفسیری می باشد که بر اساس آن ترس مسلمانان از کافران برطرف شده است و موجبات تکمیل دین اسلام فراهم آمده و اگر پیامبر این ابلاغ الهی را انجام نمی داد تمام اعمال وی حبط می شد و پیامبر(ص) با همه احساس خطری که از منافقان و دشمنان دین داشت آن را ابلاغ می کند ، زیرا ولایتی بود که از سوی خداوند معرفی شده بود و نصب آن حضرت در منصب ولایت و امامت به مقتضای ربوبیت الهی بوده و عدم ابلاغ به معنا ومثابه عدم تبلیغ رسالت از سوی پیامبر(ص) قلمداد می شده است.

خداوند در این آیات و آیات دیگر ، به نقش اساسی امامت و ولایت در حفظ و اکمال و تقویت رسالت و اسلام اشاره می کند و هم چنین توضیح می دهد که چگونه مخالفان آن حضرت (ع) در مساله ولایت را به سبب انکار مستقیم و صریح به عذاب الهی کشته است. آیه 1 سوره معارج که در بیان عذاب نعمان بن حرث به سبب اعتراض به ولایت امیرمومنان علی (ع) می باشد به خوبی روشن می سازد که مخالفان صریح آن حضرت (ع) می بایست خود را آماده عذاب های الهی حتی در دنیا کنند.

به هر حال ، این ها مقامات دنیوی آن حضرت (ع) بوده است وگرنه مقامات معنوی و اخروی آن حضرت (ع) بیش از آن است که به نوشتار آید و همین بس که او را جان و نفس پیامبر(ص) دانست.

نوشتن و گفتن درباره این شخصیت بی نظیر و بی بدیل دستگاه آفرینش که تنها بدیل و نظیرش همان رسول الله (ص) است کار هر کسی نیست. از این رو به همین وصفت و توصیف الهی بسنده می شود.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا