فخرفروشی و تحقیر اجتماعی

بسم الله الرحمن الرحیم

یکی از رفتارهای نابهنجار اجتماعی، تفاخر و فخرفروشی با استفاده از ظرفیت ها و امکانات چشم پرکنی است که موجب تحقیر یا احساس تحقیر در دیگران است. نویسنده در این مطلب بر آن است تا علل و آثار این پدیده ضد ارزشی اجتماعی را بر اساس آموزه های وحیانی قرآن تبیین کند. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

تفاخر، تخیلات واهی انسان های حقیر

تفاخر از ریشه فخر است. واژه فخر به معنای چیز برتر و برازنده است. از همین رو، عرب به نوعی ریحان خوشبو «فاخور» می گوید. البته به ظرف سفالی که آهنگی پس از ضربات از آن بیرون می آید، فخّار می گویند. هم چنین به خرده الماسی که برای شیشه بری استفاده می شود، تفاخر می گویند.

با توجه به ریشه های واژه می توان گفت که هر چیزی که نوعی برتری ذاتی در خوشبوی یا سر و صدا یا تیزی و مانند آن ها دارد و دیگران را متوجه به خود می کند، به عنوان فخر مطرح است. بر همین اساس، تفاخر نوعی نمایش و نمایاندن چنین امری به حق یا ناحق است. این گونه است که لاف، مباهات، باليدن، خودستايي کردن، سخن اغراق آميز گفتن، به رخ کشيدن، رجز خواندن، باتکبر راه رفتن، بادکردن و مانند آن ها را تفاخر می گویند.

در آیات قرآنی، «فخور» به معنای مباهات كردن در امورى مانند مال و مقام(مفردات الفاظ قرآن کریم، راغب اصفهانی، ص‌627‌، «فخر».) و نيز خود را بزرگ وانمود كردن به کار رفته است.( لسان‌العرب، ج‌10، ص‌198، «فخر».)

از نظر قرآن، فخور گرفتار خیال بافی و تخیل باطلی نسبت به خود و داشته هایش است. از این روست که واژه «مختال» به معنای خیال بافی و تخیل کردن باطل در کنار «فخور» به کار رفته (نساء، آیه 36؛ لقمان، آیه 18؛ حدید، آیه 23) تا این معنا تبیین شود که انسان خیال باف و متخیل بر خلاف حق و واقع، برای خود جایگاه و ارزشی را قایل است که حق نیست. از این روست که بر اساس تخیلات واهی و باطل رفتارهایی را بروز می دهد که دلالت بر خودستایی، تکبر، به رخ کشیدن و مانند آن ها دارد.

فخرفروشی و تفاخر از سوی انسان هایی انجام می گیرد که تخیلات واهی آنان در گام نخست نوعی حقارت را در آنان زنده می کند و خود را در برابر دیگران حقیر می یابند؛ زیرا به داشته های خود توجه و اهتمام ندارند و باطن زندگی خود را با ظاهر زندگی دیگران مقایسه می کنند. این گونه است که برای جبران احساس کمبودها به بزرگ نمایی «داشته ها» یا «شبه داشته» هایی رو می آورند که در اختیار دارند. تاکید بر شبه داشته ها از آن روست که بسیاری از اموری که از سوی فخرفروش بزرگ نمایی و به رخ کشیده می شود، داشته های واقعی فرد نیست، بلکه به تعبیر قرآن، زینت زمین یا زندگی دنیوی است، به طوری که قابل انتقال به زندگی اخروی نیست؛ چرا که انسان تنها چیزی را با خود می برد که جزو ذات و ملکه و مقوم آن شده باشد. خداوند درباره «شبه داشته ها» می فرماید: الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ خَيْرٌ عِنْدَ رَبِّكَ ثَوَابًا وَخَيْرٌ أَمَلًا؛ مال و پسران زيور زندگى دنيايند و نيكيهاى ماندگار از نظر پاداش نزد پروردگارت بهتر و از نظر اميد نيز بهتر است.(کهف، آیه 46)

از نظر قرآن آن چه که فرعون و قارون دارند و به دیگران بدان فخر می فروشند، زینت دنیا و یا زینت زندگی دنیوی است: وَقَالَ مُوسَى رَبَّنَا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَمَلَأَهُ زِينَةً وَأَمْوَالًا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا؛ و موسى گفت: پروردگارا تو به فرعون و اشرافش در زندگى دنيا زيور و اموال داده‏ اى پروردگارا تا خلق را از راه تو گمراه كنند.(یونس، آیه 88)

البته مسلمان باید از زینت های دنیوی برای دنیا استفاده کند و خدا حرام نکرده است(اعراف، آیه 32)؛ اما باید توجه داشت این ها داشته های حقیقی انسان نیست و نمی توان به آن فخر فروخت.

خداوند در جایی دیگر با توجه به فخر فروشی اهل خیال بافی به انسان ها هشدار می دهد که حتی به شبه داشته ها دل نبدند، بلکه باید دنبال دارایی های حقیقی باشند که همان باقیات صالحات است. خدا می فرماید: مَا أَصَابَ مِنْ مُصِيبَةٍ فِي الْأَرْضِ وَلَا فِي أَنْفُسِكُمْ إِلَّا فِي كِتَابٍ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَبْرَأَهَا إِنَّ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ لِكَيْلَا تَأْسَوْا عَلَى مَا فَاتَكُمْ وَلَا تَفْرَحُوا بِمَا آتَاكُمْ وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ ؛ هيچ مصيبتى نه در زمين و نه در نفسهاى شما به شما نرسد، مگر آنكه پيش از آنكه آن را پديد آوريم، در كتابى است. اين كار بر خدا آسان است؛ تا بر آنچه از دست‏ شما رفته اندوهگين نشويد و به سبب آنچه به شما داده است‏، شادمانى نكنيد و خدا هيچ خیال باف خودپسند فخرفروشى را دوست ندارد.(حدید، آیات 22 و 23)

در این آیات بیان شده که انسان های خیال باف فخرفروش به نسبت به زینت های دنیوی واکنش های ناروا دارند و گمان می کنند که داشته های آنان مال آنان است. پس گل و گیاه و اسب و گاو و گوسفند و زر و سیم و مانند آن ، زینت دنیا و زمین بوده و در نهایت نیز باید گفته آن ها زینت زندگی دنیوی است، نه زینت انسان و نه زینت دایمی که ماندگار و در آخرت نیز با او باشد. هم چنین این زینت ها دارایی ها و داشته های انسان نیست که با تلاش خودش به دست آمده باشد، بلکه داشته هایی است که خداوند به او داده است.

از همین روست که خداوند می فرماید: وَمَا بِكُمْ مِنْ نِعْمَةٍ فَمِنَ اللَّهِ ؛ هر چه از نعمت دارید از خدا است.(نحل، آیه 53) پس نباید همانند قارون فکر کرد و گمان کرد که با علم اقتصاد و مانند آن کسب دارایی کرده است: قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ عِنْدِي؛ قارون گفت: من این ها را نتیجه دانشی که داشتم فراهم آوردم.(قصص، آیه 78) در حالی که باید گفت همه این نعمت ها همانند نقمت ها از آزمایش های الهی است تا انسان در کوره و فتنه آزمون نشان دهد تا چه اندازه بهره مند از ظرفیت های الهی است: فَإِذَا مَسَّ الْإِنْسَانَ ضُرٌّ دَعَانَا ثُمَّ إِذَا خَوَّلْنَاهُ نِعْمَةً مِنَّا قَالَ إِنَّمَا أُوتِيتُهُ عَلَى عِلْمٍ بَلْ هِيَ فِتْنَةٌ وَلَكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لَا يَعْلَمُونَ؛ چون انسان را آسيبى رسد ما را فرا مى‏ خواند؛ سپس چون نعمتى از جانب خود به او عطا كنيم مى‏ گويد: تنها آن را به دانش خود يافته‏ ام؛ نه چنان است‏، بلكه آن آزمايش کوره آتش است؛ ولى بيشترشان نمى‏ دانند.(زمر، آیه 49)

خداوند درباره زینت های دنیوی می فرماید: وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ؛ و بدانید که جز این نیست که اموال و فرزندان شما فتنه هستند.(انفال، آیه 28)

به هر حال، تخیلات واهی این احساس را در این افراد زنده می کند که کمبودهای خود را بزرگ بیابند و برای جبران آن داشته هایی را بزرگ می کنند تا برجسته نمایی شده و بدان بر دیگران فخر فروشند و آن حقارت نفسانی و احساس درونی خود را به فخر و بزرگی و برتری تبدیل کنند؛ این گونه است که با سرو صدا و برترنمایی داشته ها و شبه داشته ها تلاش می کنند تا فخر بفروشند و خود را برتر نشان دهند. پس باید گفت تفاخر تلاش انسان های حقیر و خیال بافی است که گرفتار خودپسندی شده و احساس حقارت خود را به برترسازی داشته ها و شبه داشته ها نهان می کنند تا خود را برتر نشان دهند.

آثار تفاخر و فخر فروشی

تفاخر یک نابهنجاری رفتاری در اجتماع از سوی برخی از افراد خیال باف، حقیر و خودپسند است. این افراد برای این که نوعی برترسازی داشته باشند، به هر چیزی چنگ می زنند و رفتارهای ناروا و زشتی را در پیش می گیرند که خود از نظر اجتماعی آسیب هایی به دنبال دارد. در آیات قرآنی آثاری برای تفاخر این نابهنجاری رفتار اجتماعی بیان شده که برخی از آن ها عبارتند از:

1. اعراض از آخرت: انسان های فخرفروش گرایش به دنیا و زینت های آن داشته و از آخرت غافل بوده و بلکه اعراض می کنند. از نظر قرآن، از آثار بسیار خطرناک فخرفروشی اعراض از آخرت است. فخرفروشى چون در پى مباهات به زینت های دنیوی می رود و همه همت و اهتمام خود را مبذول دنیا و زینت های زندگی دنیوی می کند، گرفتار اعراض از ياد خدا و آخرت می شود.(تکاثر، آیات 1 و 2) پس لهو به دنیا او را از آخرت دور ساخته و گرایش به آخرت را از دست می دهد؛ چرا که «الهاء» به معناى گرايش به «لهو»، و «لهو» به معناى گرايش به چيزى است كه هواى نفس به آن دعوت كند. (مجمع‌البيان، ج‌9‌-‌10، ص‌811) شکی نیست که هواهای نفس دنبال آخرت نیست، بلکه دنبال زینت های دنیوی و آرامش و آسایش آن است. اصولا انسانی که گرفتار اعراض از آخرت می شود، گرفتار فجور و بی تقوایی و بی مبالاتی در رفتارهای اجتماعی و زندگی می شود.(قیامت، آیات 1 تا 5) بنابراین، باید توجه داشت که تفاخر سرانجام بدی را برای شخص رقم می زند و او را از قوانین و شریعت و عمل بدان دور می کند.
2. بخل ورزی: انسان فخرفروش به سبب آن که اصالت را به دنیا و زینت های آن می دهد به کسب و جمع و تکاثر اموال توجه بسیاری داشته و از هر گونه انقاقات و صدقات پرهیز می کند. از این روست که خداوند از پیامدهای تفاخر و فخرفروشی را بخل ورزی در مال و ثروت و کمک به دیگران دانسته است.(نساء، آیات 36 و 37؛ حدید، آیات 23 و 24)
3. دعوت به بخل: فخرفروش نه تنها خود اهل بخل است بلکه دیگران را نیز به این صفت و رفتار زشت دعوت می کنند و مانع انجام خیر از سوی دیگران می شوند.(همان)
4. تکبر: فخرفروش در دل کبر و بزرگی را برای خود تخیل می کند و صفت تکبر در وی پدید می آید و در رفتار اجتماعی در قالب های گوناگون بروز و ظهور می کند. از این روست که در نوع راه رفتن ، تکبر دارد و از تواضع و فروتنی به دور است.(لقمان، آیه 18)
5. عجب و غرور: فخرفروش گرفتار خودپسندی و عجب است و داشته های خویش را چنان برتر می داند که برتری دیگران دیگر به چشم نمی آید. این گونه است که در دام فریب و غرور می افتد و رفتاری از روی عجب و غرور از خود بروز می دهد.(همان)
6. اعراض از حق: اهل تفاخر از حق اعراض می کنند و تحت تاثیر حق و برهان هایی آن قرار نمی گیرند. از این روست که تلاوت آيات قرآن بر فخركنندگان به امكانات مادى و موقعيت اجتماعى خود بی تاثیر است و هیچ گونه تاثیری از قرآن و مواعظ و پندهای آن نمی گیرند؛ بلکه با اعراض از آن ، رفتارهای زشت خود را ادامه و استمرار می دهند.(مریم، آیه 73)
7. کتمان فضل الهی: فخرفروش مغرور به داشته های خود بر اساس علم خویش نه تنها فضل الهی را نسبت به خود کتمان می کند و بلکه هر چه دارد را به خود و توانایی خود نسبت می دهد؛ و از فقر ذاتی خود غافل می شود و برای خود غنای ذاتی قایل است.(نساء، آیات 36 و 37 و آیات دیگر)
8. کفران نعمت: چنان که گفته شد، فخرفروش فضل الهی را نسبت به خود نمی بیند و هر آن چه را دارد به خود نسبت می دهد و در استفاده از نعمت های الهی نیز راه درست را نمی پیماید بلکه آن نعمت را برای خوشگذرانی یا تحقیر مردم به کار می گیرد. پس با سوار شدن به اتومبیل های آن چنانی یا ساختمان ها و برج های بزرگ و شیک و پرهزینه و اسراف و تبذیر ، نعمت های الهی را کفران می کند.(همان)
9. کفر: بی گمان شکر با ایمان و کفران با کفر ارتباط تنگاتنگی دارد. کسانی که اهل کفران نعمت هستند از جمله فخرفروشان گرفتار کفر نیز هستند. از نظر قرآن از آثار تفاخر این است که این دسته افراد در زمره كافران قرار می گیرند و کفران نعمت در ایشان به کفر می انجامد.(کهف، آیات 34 و 37)
10. محروميّت از محبّت خدا: محروميّت از محبّت خداوند، از آثار تفاخر است. پس اهل فخرفروشی نمی بایست انتظار محبت الهی و محبوب شدن در نزد او را داشته باشند.(نساء، آیه 36؛ لقمان، آیه 18)؛ حدید، آیه 23)
11. محروميّت از نصرت: تفاخر، موجب محروميّت از نصرت و یاری خدا می شود. پس شخص در هنگام مشکلات یار و یاوری نخواهد داشت.(کهف، آیات 34 و 35 و 42 و 43؛ قصص، آیات 76 تا 81) :
12. ممانعت از احسان: همان طوری که گفته شد تفاخر موجب بخل ورزی بلکه دعوت دیگران به بخل و نیز مانعی در سر راه احسان به دیگران است.(نساء، آیات 36 و 37)
13. ممانعت از پذيرش دعوت انبيا: تفاخر مانع از پذیرش حق و اعراض از ان است. از همین تفاخر، از موانع پذيرش دعوت پيامبران خواهد بود.(سباء، آیات 34 و 35)
14. نابودى: فخرفروشى به ثروت و مال فراوان خود، موجب نابودى آنها می شود؛ چنان که قارون این گونه گرفتار شد.( قصص‌، آیات ‌76‌و‌78‌و‌79‌و‌81) خداوند به اهل تفاخر هشدار می دهد که تبديل شدن بوستانهاى زيبا و حاصل‌خيز به كويرى خشك و بى‌حاصل، نتيجه كفر و فخر و مباهات به ديگران است.(کهف، آیات 34 تا 40)
15. هواپرستى: فخرفروشى و در پى مباهات بودن، موجب گرايش به لهو و بازماندن از اهداف مهم و در یک کلمه هواپرستی به جای خداپرستی می شود(تکاثر، ایات 1 و 2) ؛ زیرا «الهاه كذا» يعنى او را مشغول ساخت و از امر مهم‌تر بازداشت. (مفردات، ص‌748، «لهى»)
16. پوچی تفاخر: انسان ها وقتی به روز حسابرسی می رسند، در آن هنگام در می یابند که کارهایشان بر اساس تفاخر، هیچ ارزشی نداشته و پوچ و باطل بوده است.(تکاثر، آیات 1 تا 4)
17. توهمات باطل: انسان های فخرفروش گرفتار خیال بافی و توهماتی هستند که ایشان را از حق و راست دور می کند. اینان گمان می کنند که همیشه در ثروت و قدرت خواهند بود و هرگز عذابی نمی شوند.(سباء، آیات 34 و 35)
18. بدمستی: از دیگر آثار افکار و رفتار فخرفروشان بدمستی و فرحناکی است که به آنان دست می دهد و در حالت اتراف به هر کاری دست می زنند تا بدمستی خود را نشان دهند.(همان؛ قصص، آیات 76 تا 79)
19. کیفر اخروی: تفاخر فروشی موجب خشم الهی و کیفر الهی در دنیا و آخرت است.(تکاثر، آیات 4 تا 6؛ قصص، آیات 76 تا 79 و آیات دیگر)

مصادیق تفاخر

انسان به اموری بسیاری تفاخر می کنند که در بیش تر موارد یا زینت و داشته انسان نیست، یا اگر باشد زینت زندگی دنیوی است و ارزش ندارد که انسان بدان دلبسته شود؛ زیرا انسان برای ابدیت آفریده شده و باید کاری کند که ابدیت او در مزرعه دنیا آباد شود. در آیات قرآنی مصادیق بسیاری برای تفاخر بیان شده که برخی از مهم ترین آن ها عبارتند از: تفاخر به باغ و بوستان (کهف، آیات 32 و 34)، تفاخر به جمعیت زیاد خانواده و خویشان و قبیله(تکاثر، آیات 1 و 2)، تفاخر به فرزند به ویژه پسران(کهف، آیه 34؛ سباء، آیه 35 و آیات دیگر)، تفاخر به قدرت(کهف، آیات 32 و 34؛ فصلت، آیه 15؛ زخرف، آیات 51 و 52)، تفاخر به ثروت و مال(کهف، آیه 34؛ قصص، آیات 76 و 79؛ سباء، آیه 35)، تفاخر به مردگان و بزرگان و سران مرده(تکاثر، آیات 1 و 2)، تفاخر به نیاکان(بقره، آیه 200؛ مومنون، آیه 101)، تفاخر به موقعیت اجتماعی(توبه، آیه 19؛ مریم، آیه 73)، تفاخر به نعمت(هود، آیه 10؛ حدید، آیه 23) و مانند آن ها.

عوامل تفاخر اجتماعی

فخر فروشی دارای علل و عواملی است که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. بهره‌مندى از نعمت: برخوردارى از نعمت های این توهم و خیال بافی را ایجاد می کند که خداوند به این شخص عنایت دارد یا این شخص به تعبیر عوام از دماغ فیل افتاده است. ا زهمین روست که ثروت و قدرت و دیگر نعمت ها خود و زمينه‌ تفاخر در افراد را موجب می شود.(هود، آیه 10؛ حدید، آیه 23)
2. ثروت زياد: كثرت مال، از عوامل تفاخر براى انسان است و او را به سمت ظلم به خود و دیگران سوق می دهد و رفتارها متکبرانه ار سبب می شود.(کهف، آیات 34 و 35) خداوند با این بستر در رفتارهای قارون اشاره می کند و می گوید، همین دارایی های بسیار و ثروت قارونی موجب شده بود تا برای فخر فروشی نمایشی از ثروت خود ارایه دهد و مردم را به خود مجذوب کند تا جایی که مردمان آرزوی قارون شدن داشته باشند.(قصص، آیات 76 و 79) این افراد بر این توهم هستند که اگر مشکلی باشد برای دیگران خواهد بود و خداوند آنان را به سبب آن که دوست دارد و ثروت و قدرت داده عذاب نمی کند.(سباء، آیه 35)
3. جهل و نادانی: جهالت، ريشه برترنمايى و تفاخر و مسابقه رقيبان در كسب مال و مقام است به طوری که نمایشی از تفاخر در رفتن به قبرستان و بازخوانی شمار نیاکان و جایگاه آنان یک امر عادی و شیوه برترنمایی در این افراد است.(تکاثر، آیات 1 تا 5)
4. خودپسندى: عُجب و خودپسندى، زمينه فخرفروشى در افراد است. این امر پیش از این نیز توضیح داده شده است.(نساء، ایه 36؛ لقمان، آیه 18؛ حدید، آیه 23)
5. دنيا: زندگی دنيوی و دنیا، مايه فخرفروشى بعضى انسانها به يكديگر است. این افراد آن چه زینت دنیا و یا زندگی دنیوی است را به خود منسوب کرده و بدان می نازند.(حدید، آیه 20)

6‌. ريا: خودنمایی و ريا، بستر تفاخر در افراد انسان است و از همین روست که در آیات قرآنی از ریا پرهیز داده شده است تا کسی گرفتار خیال بافی و فخرفروشی نشود.(نساء، آیات 36 تا 38)

7. شرك: شرك، عامل فخر و مباهات به دیگران است. از همین روست که بر توحید و پرهیز از شرک تاکید می شود.(همان؛ كهف،؛ آیات ‌34‌و‌37‌و‌39‌و‌42)

8‌. قدرت زياد: قدرت زياد همانند ثروت زیاد، زمينه تفاخر بر ديگران است.( کهف، آیات 32 و 34؛ فصلت، آیه 15؛ زخرف، آیه 51)

9. كثرت فرزند: كثرت فرزندان، زمينه تفاخر براى دنياگرايان است.(کهف، آیات 34 و 35؛ سباء، ایه 35)
10. همراهى شيطان: همراهى شيطان با آدمى، منشأ فخرفروشى است و باید از چنین دوست و همراهی اجتناب کرد.(نساء، آیات 36 تا 38)

موانع و درمان تفاخر اجتماعی

برای رهایی از این بیماری اجتماعی باید موانع تفاخر را شناخت و با ایجاد و تقویت آن در خود و دیگران به پیشگیری و نیز درمان این بیماری اجتماعی اقدام کرد. مهم ترین موانع در ایجاد و نیز درمان تفاخر عبارتند از:

1. احسان: احسان به والدين، خويشاوندان، يتيمان، مساكين، همسايگان، در راه ماندگان و بردگان، مانع تفاخر در انسان و نیز درمان این بیماری در صورت ایجاد آن است.(نساء، آیه 36)
2. ايمان به آخرت: ايمان به آخرت، مانع تفاخر و درمان آن است.( :تكاثر‌، آیات ‌1‌و‌5‌و‌6)
3. توجّه به حسابرسى در قيامت: توجّه به حسابرسى در روز قيامت، مانع تفاخر و نیز درمان این بیماری اجتماعی است؛ زیرا کسی که به آخرت توجه دارد، از زینت های دنیوی تنها برای آخرت استفاده می کند نه برای تفاخر.(همان، آیات 1 و 8)
4. توجّه به فرجام پيشينيان: توجّه به فرجام پيشينيان، از موانع تفاخراست و برای همین برای عبرت و درمان آن نیز گزارش هایی در باره آنان در قرآن آمده است. (قصص، آیه 78؛ فصلت، آیات 15 و 16)
5. توجّه به قدرت خدا: توجه به قدرت خدا و ناتوانى خويشتن، زمينه پرهيز از تفاخر و نیز درمان این بیماری است.(قصص، ایاه 78؛ فصلت، ایه 15؛ حدید، ایات 22 و 23)

6‌. توجّه به كيفر: توجّه به كيفر آخرتى، مانع برترى‌نمايى و تفاخر در افراد انسانی است.(تکاثر، آیات 1 تا 4)

7. توجّه به منشأ پيدايش: توجّه انسانها به منتهى شدن همه نژادها به پدر و مادر واحد، ازميان‌برنده تفاخرهاى خيالى آنان می شود.(حجرات، آیه 13)

8‌. عاقبت‌انديشى: عاقبت‌انديشى، مانع برترى‌نمايى و تفاخر بر ديگران می شود.(تکاثر، آیات 1 تا 3)

9. عبادت: عبادت خداوند و پرهيز از شرك، مانعى در برابر تفاخر است و برای درمان نیز باید از آن مدد و یاری گرفت.(نساء، آیه 36)
10. عقيده به تقدير خداوند: اعتقاد به تقدير الهى در برخوردارى و عدم برخوردارى از امكانات، از عوامل بازدارنده تفاخر است؛ وقتی انسان بداند هر چه دارد از خدا و بر اساس تقدیر الهی است دیگر فخر فروشی نمی کند.(كهف، آیات ‌34‌و‌39؛ حديد، آیات ‌22‌و‌23)
11. عقيده به مشيّت خداوند: هم چنین اعتقاد به جريان امور بر وفق مشيّت خداوند، مانع از تفاخر به مال و فرزند و امور دیگر می شود. انسان باید بداند که داشته هایش بر اساس مشیت و حکمت الهی است و اوست که می دهد و می گیرد و نباید به داشته های خویش برای تحقیر دیگران سود جست و تفاخر و فخرفروشی کرد.(همان)