اجتماعیاخلاقی - تربیتیاصولی فقهیاعتقادی - کلامیروان شناسیمعارف قرآنیمقالات

غیبت، عوامل و آثار آن

samamosبسم الله الرحمن الرحیم

یکی از مهم ترین گناهان زبان، غیبت است. در آیات و روایات بسیاری از گناهان کبیره به زبان نسبت داده شده است. از جمله گناهان کبیره زبان می توان به دروغ، قذف، افتراء، بهتان و مانند آن ها اشاره کرد. نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی اسلام، در صدد تبیین عوامل و آثار منفی غیبت پرداخته است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

غیبت، گناه بزرگ زبانی

در آیات قرآنی و روایات معتبر، برای برخی از گناهان، وعده آتش دوزخ داده شده است. این دسته از گناهان همانی است که به عنوان گناهان کبیره و بزرگ معرفی شده است. از جمله گناهانی که وعده آتش دوزخ داده شده، گناه زبانی غیبت است.

خداوند در آیه 12 سوره حجرات چند گناه را مطرح کرده و از بندگان خواسته تا از آن ها پرهیز کرده و اتقا بگیرند. خداوند می فرماید: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَب بَّعْضُكُم بَعْضًا أَيُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَن يَأْكُلَ لَحْمَ أَخِيهِ مَيْتًا فَكَرِهْتُمُوهُ وَاتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِيمٌ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، از بسيارى از گمانها بپرهيزيد كه پاره‏اى از گمانها گناه است، و جاسوسى مكنيد، و بعضى از شما غيبت بعضى نكند آيا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مرده‏اش را بخورد؟ از آن كراهت داريد. پس‏ از خدا بترسيد، كه خدا توبه‏پذير مهربان است.

غیبت یاد کرد اموری از برادر ایمانی است که خوشایندش نیست، چه این امور با زبان گفته شود و یا با فعل و اشاره و یا کنایه باشد؛ هم چنین خواه درباره خودش باشد و یا لباس و یا خانه اش باشد.

پس اگر این امور در شخص غیبت شونده باشد، بیان آن به هر طریق و شکل و شیوه ای از مصادیق غیبت است و اگر این امور در غیبت شوئده نباشد از مصادیق بهتان خواهد بود. (نگاه کنید: زبدة البيان فی الاحکام القران، محقق و مقدس اردبیلی، ص 530؛ جامع السّعادات، نراقی، ج 2، ص 293)

البته ریشه و خاستگاه این تفسیر روایاتی است که در این باره آمده است. از جمله ابوذر مى گويد به رسول خدا(ص) گفتم: يا رَسُولَ اللّه وَ مَا الغَيبَةُ؟ قالَ ذِكرُكَ أَخاكَ بِما يُكِره. قُلتُ يا رَسُولَ اللّهِ فَإنْ كانَ فيهِ الّذى يُذكَرُ بِهِ، قالَ: إعلَمْ أنّكَ إذا ذَكَرتَهُ بِما هُوَ فيهِ فَقَد أغتَبتَهُ وَ إذا ذَكَرتَهُ بِما لَيسَ فيهِ فَقَد بَهَتَّهُ؛ غيبت چيست؟ فرمود: برادرت را به آنچه دوست ندارد ياد كنى. گفتم: اى رسول خدا اگر آنچه كه ياد مى شود دراو باشد چه؟ فرمود: بدان، اگر آنچه را در او هست ياد كنى غيبت او را كردى، واگر آنچه راكه در اونباشد ياد كنى پس به اوبهتان زدى. (وسایل الشیعه، ج 8، ص599، حدیث 9)

پس حکم غیبت بر اساس آموزه های وحیانی اسلام حرمت خواهد بود و کسی که عیوب و نواقص دیگری را به هر شکلی بیان می کند، گرفتار فعل حرام است. خداوند در آیه 12 سوره حجرات از آن نهی کرده و خواستار تقوا پیشگی در این امور شده و در آیه نخست سوره همزه نیز وعده آتش دوزخ و گرفتاری در چاه ویل دوزخ را برای غیبت کننده داده است.

از نظر خداوند کسی که غیبت می کند در حقیقت گوشت بی جان و مرده غیبت شونده را می کند و می خورد؛ زیرا غیبت شونده در آن جا حضور ندارد تا از خود دفاع کند. از نظر قرآن مرده خواری کار بس زشت است و زشت تر آن که انسان گوشت برادر دینی اش را بخورد.(حجرات، آیه 12)

از نظر آموزه های وحیانی اسلام غیبت کننده منفورترين مخلوقات خداوند هستند. حضرت امیرمومنان امام على عليه السلام فرموده است: أبغَضُ الخَلائِقِ إلَى اللّهِ المُغتابُ؛ منفورترين مخلوقات نزد خدا غيبت كننده است. (غرر الحکم، ج 2، ص 824، حدیث 3128)

امام على عليه السلام هم چنین غیبت کننده را بدبخت‏ترين مردم دانسته و فرموده است: ألأمُ النّاسِ المُغتابُ ؛ دردناكترين مردم (در قيامت) غيبت كننده است. (غرر الحکم، ج 2، ص 381، حدیث 2911)

از نظر آن حضرت(ع) غیبت، بدترين افک و ناروایی است که به شخصی داده می شود. امام على عليه السلام فرموده است: ألغَيبَةُ شَرُّ الإفكِ ؛ غيبت كردن بدترين افک و حرف نارواست. (غرر الحکم، ج 1، ص 13، حدیث 484)

ملاک غیبت حرام

البته باید توجه داشت بیان هر ناخوشایندی غیبت نیست؛ زیرا اگر کسی فاسق باشد و یا عیبش از جمله گناهان آشکار باشد که خداوند آن را مذموم و ناپسند دانسته است، بیان این امور چون تارک نماز، تارک روزه، شراب خواری، زناکاری، خیانت پیشگی، بی تقوایی، بدکاری و مانند آن ها غیبت نیست. از این رو، امام صادق عليه السلام در بیان معنا و مفهوم غیبت و نیز ملاک حرمت آن فرموده است: ألغَيبَةُ حَرامٌ عَلى كُلِّ مُسلِمٍ، مَأثُومٌ صاحِبُها فى كُلِّ حالٍ، وَ صِفَةُ الغَيبَةِ أنْ تَذكُرَ أَحَداً بَما لَيسَ هُوَ عِندَاللّهِ عَيبٌ وَ تَذُمُّ ما يَحمِدُهُ أهلُ العِلمِ فيهِ؛ غيبت كردن بر هر مسلمانى حرام است. غيبت كننده هميشه گنهكار است. غيبت آن است كه كسى را با آنچه پيش خدا عيب نيست ياد كنى و مذّمت نمایی آنچه را كه اهل علم و دانش ستايش مى كنند. (بحارالانوار، ج 57، ص 257، حدیث 48)

امام صادق عليه السلام درباره غيبت ممنوع نیز فرموده است: مَن عامَلَ النّاسَ فَلَم يَظلِمهُم وَحَدَّثَهُم فَلَم يَكذِبهُم وَ واعَدَهُم فَلَم يَخلِفهُم كانَ مِمَّن حَرُمَت غَيبَتُهُ وَ كَمُلَت مُرُوّتُهُ وَ ظَهَرَ عَدلُهُ وَ وَجَبَ أُخُوَّتُهُ؛ كسى كه با مردم معاشرت كند و به آنان ستم نكند، و با آنان گفتگو كند و دروغ نگويد و به آنان وعده بدهد و تخلف نكند از كسانى است كه غيبت او حرام و جوانمردى او كامل و عدالت او آشكار است و برادرى او واجب است. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 393)

موارد مجاز غیبت از اشخاص

البته در آیات و روایات مواردی از غیبت ممنوع و حرام و گناه جدا شده و به عنوان استثنا مطرح می شود که مهم ترین آن ها عبارتند از:

  1. غیبت ظالم از سوی مظلوم(نساء، آیه 148)؛ زیرا خداوند در این آیه بیان می کند که غیبت و بیان آشکار بدی های دیگری مگر درباره ظالم روا نیست و خداوند آن را دوست نمی دارد؛ پس کسی که مظلوم می تواند بدی های ظالم را آشکار بیان کند و از مصادیق غیبت حرام شمرده نمی شود، بلکه غیبت در این موارد روا است تا حق مظلوم از ظالم ستانیده شود؛
  2. غیبت از کافر و بیان عیوب وی(حجرات، آیه 12)؛ زیرا خطاب آیه به مومنان است که نسبت به یک دیگر غیبت و پشت سر گویی نداشته باشند. محقق مقدس اردبیلی نیز در زبده البیان آورده این آیه اشاره به جواز غیبت کافر دارد(زبدة البيان، ص 530)؛ زیرا قید ایمان، کافر را از دایره عدم جواز غیبت بیرون می برد و غیبت وی را مجاز قرار می دهد؛
  3. غیبت مهمان از میزبان(نساء، آیه 148)؛ زیرا مهمان عزیز خداوند است و اگر میزبان حق مهمان را ادا نکند، و آداب میزبانی و مهمانی را به جا نیاورد، به مهمان ظلم روا داشته است و مهمان به عنوان مظلوم می تواند از میزبان خویش در این باره غیبت کند و عیوب مهمانداری اش را بیان کند. در روايتى از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه بازگو كردن [و غيبت] مهمانى ناشايست، از سوى مهمان جايز است. (تفسير نورالثقلين، ج 1، ص 568، ح 648)
  4. غيبت فاسق: امام صادق عليه السلام فرمود: إذا جاهَرَ الفاسِقُ بِفِسقِهِ فَلا حُرمَةَ لَهُ وَ لا غَيبَةَ؛  هنگامى كه فرد فاسق، فسق و گناه خود را آشكار و علنى كند او حرمتى ندارد و غيبت او جايز است. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 605)

5 و 6. غیبت هوسباز بدعت گزار و حاکم ستگر: امام باقر عليه السلام نیز فرموده است: ثَلاثَةٌ لَيسَت لَهُم حُرمَة: صاحِبُ هَوىً مُبتَدِعٌ، وَالإمامُ الجائِرُ، وَالفاسِقُ المُعلِنُ الفِسقُ؛ سه نفر داراى حرمت و احترام نيستند: 1 ـ هوسباز بدعتگذار؛ 2 ـ پيشوا و حاكم ستمگر ؛ 3 ـ فاسقى كه گناه خود را علنى كند. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 605)

  1. اخلاق آشکار: امام صادق عليه السلام فرمود: ألغَيبَةُ أنْ تَقُولَ فى أخيكَ ما سَتَرَهُ اللّهُ عَلَيهِ، وَ أمَّا الأمرُ الظّاهِرُ مِثلُ الحَدَّةِ وَالعَجَلَةِ فَلا. وَ البُهتانُ أنْ تَقُولَ فيهِ ما لَيسَ فيهِ؛ غيبت آن است كه درباره برادر مؤمنت چيزى را كه خدا پوشانده سخن بگويى. اما چيزى كه آشكار است مثل تندخويى و عجله غيبت نيست و بهتان آن است كه چيزى كه در او نيست بگويى. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 604)
  2. بـازگويى برخورد زشت : امام صادق عليه السلام فرمود: إنَّ الضَّيفَ يَنزِلُ بِالرَّجُلِ فَلا يُحسِنُ ضِيافَتَهُ فَلا جُناحَ عَلَيهِ أنْ يَذكُرَ سُوءَ ما فَعَلَهُ؛ اگر ميهمانى به شخصى وارد شد و او با ميهمان رفتار خوبى نكرد، مانعى ندارد كه برخورد بد او را بازگو كند. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 605)
  3. ترک نماز جماعت: پيامبر اكرم عليه السلام فرمود: لاصَلاةَ لِمَن لايُصَلّى فِى المَسجِدِ مِعَ المُسلِمينَ إلاّ مِن عِلَّةِ، وَلاغَيبَةِ إلاّ لِمَن صَلّى فى بَيتِهِ وَ رَغِبَ عَن جَماعَتِنا، وَ مَن رَغِبَ عَن جَماعَةِ المُسلِمينَ سَقَطَت عَدالَتُهُ؛ كسى كه بدون عذر با مسلمانان در مسجد نماز نمى خواند نمازش كامل و مفيد نيست، و غيبت جايز نيست مگر از كسى كه از جماعت ما مسلمانان كناره گيرى كند و نماز را در خانه اش بخواند، و كسى كه از جمع مسلمانان كناره گيرى كند عدالتش ساقط مى شود. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 394)

آثار غیبت در دنیا و آخرت

  1. چاه ویل: بر اساس آیه نخست سوره همزه کسی که غیبت می کند گرفتار چاه ویل خواهد شد و در بدترین و پایین ترین مرتبه دوزخ جا داده خواهد شد.
  2. خورشت سگان دوزخ: غیبت و غیبت کننده در دوزخ قرار می گیرند و هر غیبتی کرده در آخرت چون گوشتی بر می آید و سگان دوزخ آن را می خورند. سگان دوزخی گوشت غیبت کننده را بر می کنند و می خورند؛ چنان که امام على عليه السلام فرمود: ألغَيبَةُ قُوتُ كِلابِ النّارِ؛ غيبت، خورشت سگان جهنم است. (غرر الحکم، ج 1، ص 298، حدیث 1144)
  3. نشانه نفاق: غیبت نشانه نفاق شخص است؛ زیرا خداوند مومنان را از غیبت باز داشته است. پس کسی که غیبت می کند مسلمان و مومن نیست. از این جا می توان شخص مومن را از منافق باز شناخت. به طور طبیعی منافق نیز در درک اسفل از آتش دوزخ قرار دارد.( نساء، آیه 145) امیرمومنان على عليه السلام درباره نشانه بودن غیبت فرموده است: ألغَيبَةُ آيَةُ المُنافِقِ؛ غيبت كردن نشانه و خصلت منافق است. (غرر الحکم، ج 1، ص 13، حدیث 484)
  4. بدتر از مردارخواری و حرام خواری: اگر حرام خواری و مردار خواری گناهی بزرگ است که در آیات قرآنی بیان شده است؛ غیبت بدتر از همه آن هاست؛ چنان که از امام حسن عسكرى عليه السلام نقل شده كه فرمود: إعلَمُوا أَنَّ غَيبَتَكُم لاِخيكُمُ المُؤمِنِ مِن شيعَةِ آلِ مُحَمَّدٍ أَعظَمُ فِى التَّحريمِ مِنَ المَيتَةِ؛ بدانيد غيبت كردن شما از مؤمنى از شيعه آل محمد صلي الله عليه و آله از مرده خوارى بدتر و حرامتر است. (بحارالانوار، ج 75، ص 285)
  5. گناه کبیره : خداوند به گناهان کبیره وعده عذاب دوزخ داده است. از جمله آن ها اشاعه فاحشه است که غیبت از جمله آن هاست. امام صادق عليه السلام فرمود: مَن قالَ فى مُؤمِنٍ مارَأَتهُ عَيناهُ وَ سَمِعَتهُ اُذُناهُ فَهُوَ مِن الّذينَ قالَ اللّهُ عَزَّ وَ جَلَّ: إنَّ الّذينَ يُحِبُّونَ أنْ تَشيعَ الفاحِشَةُ فِى الَّذينَ آمَنُوا لَهُم عَذابٌ أليمٌ؛ كسى كه آنچه را از مؤمنى ديده يا شنيده بگويد، او از كسانى است كه خدا درباره آنان فرمود: كسانى كه دوست دارند گناه و فساد در بين مؤمنان پخش شود عذاب دردناكى براى آنان خواهد بود. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 598)
  6. زشت‏تر از زنا: پیامبر(ص) غیبت را زشت تر از زنا و مول دانسته است. بنابراین آثار زناکاری برای غیبت کننده نوشته خواهد شد که در آیات قرآنی بیان شده است.پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: يا أباذَرَ إيّاكَ وَ الغَيبَةَ فَإنَّ الغَيبَةَ أشَدُّ مِنَ الزِّنا قُلتُ: وَلِمَ ذلِكَ يا رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله؟ قالَ: لاِنَّ الرَّجُلَ يَزنى فَيَتُوبُ إلَى اللّهِ فَيَتُوبُ اللّهُ عَلَيهِ، وَالغَيبَةُ لاتُغفَرُ حَتّى يَغفِرُها صاحِبُها؛ اى اباذر! بپرهيز از غيبت، زيرا غيبت از زنا سخت تر وبدتر است. اباذر مى گويد گفتم: چرا يا رسول اللّه ؟ فرمود: چون مرد زنا مى كند و توبه مى كند، خدا هم مى پذيرد، ولى غيبت بخشوده نمى شود تا اينكه صاحبش ببخشيد. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 598)
  7. نشانه حرام زادگی: مومن غیبت نمی کند؛ زیرا حلال زاده است و حلال زاده جز سراغ کار خیر و ایمان نمی رود. پس کسی که غیبت می کند نشان می دهد که حرام زاده است. اميرالمؤمنين عليه السلام به نوف بكّالى فرمود: يا نُوفُ! كَذِبَ مَن زَعَمَ أنِّهُ وُلِدَ مِن حَلالٍ وَ هُوَ يَأكُلَ لُحُومَ النّاسِ بِالغَيبَةِ؛: دروغ مى گويد كسى كه فكر مى كند حلال زاده است، درحالى كه گوشت مردم را با غيبت كردن مى خورد. (مشکاه الانوار، ص 88)
  8. شريك شيطان: امام صادق عليه السلام در این باره فرمود: مِنِ اغتابَ أخاهُ المُؤمِنَ مِن غَيرِ تِرَةٍ بَينَهُما فَهُوَ شَرَكَ الشَّيطانَ؛ كسى بدون اينكه برادر مؤمنش به او ظلمى كرده باشد غيبت او را بكند شريك شيطان است. (بحارالانوار، ج 75، ص 25) از این حدیث هم چنین به دست می آید که در صورت آن که مظلوم باشد غیبت از ظالم برای شخص مظلوم روا است و جزو مصادیق غیبت حرام شمرده نمی شود.
  9. معصيت الهى: غیبت از مومن معصیت خداوند بوده و آثار عصیان بر آن بار می شود. رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرموده است: سِبابُ المُؤمِنِ فُسُوقٌ وَ قَتالُهُ كُفرٌ وَ أَكلُ لَحمِهِ مِن مَعصِيَةِ اللّهِ؛ فحش دادن به مؤمن فسق و فجور است و كشتن او كفر است و خوردن گوشت او (با غيبت كردن) گناه و نافرمانى خداست. (بحارالانوار، ج 75، ص 255)
  10. دشمنى با خـدا و احباط عمل خیر: امام على عليه السلام فرمود: إيّاكَ وَالغَيبَةَ فَإنَّها تَمقِتُكَ إلَى اللّهِ وَ النّاسُ وَتحَبِطُ أجرَكَ؛ از غيبت بپرهيز، كه آن تو را با خدا و مردم دشمن مى كند و اجر و پاداش كارهاى تو را از بين مى برد. (غرر الحکم، ج 2، ص 287، حدیث 2632)
  11. خوره جان و روان آدمی : غیبت پیش از آن که به دیگری صدمه بزند به خود شخص زیان می رساند و چون خوره روح و روانش را می خورد. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: ألغَيبَةُ أَسرَعُ فى دينِ الرَّجُلِ المُسلِمِ مِن الأكلَةِ في جَوفِهِ؛ غيبت كردن در دين مرد مسلمان از خوره داخلى زودتر كارگر خواهد بود. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 598)
  12. محروميت از بهشت: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: تَحرُمُ الجَنَّةُ عَلى ثَلاثَةٍ: عَلَى المَنّانِ، وَ عَلَى المُغتابِ، وَ عَلى مُدمِنِ الخَمرِ؛ بهشت بر سه گروه حرام است، بر منّت گذار، غيبت كننده و دائم الخمر. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 599)
  13. ابطال اعمال و بوی متعفن : از دیگر آثار غیبت آن است که اعمالش باطل و احباط می شود و در روز قیامت بوی تعفن گناه از دهانش همگان را آزار می دهد رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: مَنِ اغتابَ إمرَءً مُسلِماً بَطَلَ صَومُهُ، وَ نَقَضَ وُضُوئَهُ وَ جاءَ يَومَ القِيامَةِ يَفُوحُ مِن فيهِ رائِحَةٌ أنتَنُ مِنَ الجيفَةِ يَتَأَذى بِهِ أَهلُ المَوقِفِ؛ كسى كه غيبت مسلمانى را بكند، روزه اش باطل مى شود، وضويش مى شكند، و روز قيامت درحالى مى آيد كه از دهانش بويى متعفن تر از مردار بيرون مى آيد كه اهل قيامت از آن بو رنج مى برند. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 599)
  14. خلود در دوزخ: برخی از اقسام غیبت موجب خلود در دوزخ و جاودانگی آن می شود. رسول اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: مَنِ اغتابَ مُؤمِناً بِما فيهِ لَم يَجمَعِ اللّهُ بَينَهُما فِى الجَنَّةِ أَبَدا وَ مَنِ اغتابَ مُؤمِناً بِما لَيسَ فيهِ فَقَدِ انقَطَعَتِ العِصمَةُ بَينَهُما، وَ كانَ المُغتابُ فِى النّارِ خالِداً فيها وَ بِئسَ المَصيرُ؛ كسى كه از مؤمن به آنچه در او هست غيبت كند، خداوند آن دو را در بهشت جمع نمى كند و كسى كه مؤمنى را به چيزى كه در او نيست غيبت كند عصمت بين آن دو قطع مى گردد و غيبت كننده براى هميشه در جهنم خواهد بود و جهنم بدفرجامى است. (جامع الاخبار، ص 412، حدیث 9)
  15. افتادن در چاه غیبت خود: انسانی که غیبت می کند برای دیگری چاه می کند ولی خودش در آن می افتد. امام صادق عليه السلام فرمود: لاتَغتَب فَتُغتَب، وَلاتَحفِر لاِخيكَ حُفرَةً فَتَقَعُ فيها، فَإنَّكَ كَما تُدينُ تُدانُ؛ غيبت نكن كه غيبتت مى كنند، براى برادرت چاه مكن كه در آن مى افتى، چون همانطور كه برخورد مى كنى با تو برخورد مى شود. (بحارالانوار، ج 75، ص 248)
  16. عدم قبولی اعمال: براساس آیه 27 سوره مائده قبولی اعمال به داشتن ملکه و مقوم تقوا و متقین بودن است. کسی که غیبت می کند این ملکه را از دست می دهد و دیگر اعمال صالح اش مقبول نخواهد بود. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: مَنِ اغتابَ مُسلِماً أَو مُسلِمَةً لَم يَقبَلِ اللّهُ صَلاتَهُ وَلاصِيامَةُ أربَعينَ يَوماً وَ لَيلَةً إلاّ أنْ يَغفِرَ لَهُ صاحِبُهُ؛ كسى كه غيبت زن يا مرد مسلمانى را بكند خداوند تا چهل شبانه روز نماز و روزه او را نمى پذيرد، مگر اينكه صاحب غيبت او را ببخشد. (جامع الاخبار، ص 412، حدیث 7)
  17. نابودى حسنات: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: يُؤتى بِأَحَدٍ يَومَ القِيامَةِ يُوقِفُ بَينَ يَدَىِ اللّهِ وَ يُدفَعُ إلَيهِ كِتابَهُ فَلايُرى حَسَناتِهِ، فَيَقُولُ: إلهى لَيسَ هذا كِتابى، فَأنى لا أرى فيها طاعَتى، فَيُقالُ لَهُ: إنَّ رَبَّكَ لايَضِلُّ وَ لايَنسى، ذَهَبَ عَمَلُكَ بِاغتِيابِ النّاسِ؛ روز قيامت فرد را مى آورند و در پيشگاه خدا نگاه مى دارند و نامه علمش را به او مى دهند و او حسنات خود را در آن نمى بيند، مى گويد: خدايا اين نامه عمل من نيست، زيرا طاعات من در آن نيست، به او گفته مى شود پروردگار تو فراموش نمى كند و جا نمى گذارد، عمل تو با غيبت مردم كردن از بين رفته است. (جامع الاخبار، ص 412، حدیث 10)
  18. نخستين جهنّمى: چنان که گفته شد غیبت موجب می شود که اعمال احباط شود و با حبط عمل دیگر چیزی برای او از حسنات نمی ماند و همین مساله موجب خفت و سبکی موازین قیامتی او شده و در قیامت با خفت باید وارد دوزخ شود. امام صادق عليه السلام فرمود: وَالغَيبَةُ تَأكُلُ الحَسَناتُ كَما تَأكُلَ النّارُالحَطَبَ؛ أوحَى اللّهُ تَعالى عَزَّوَجَلَّ إلى مُوسَى بنِ عِمران عليه السلام:ألمُغتابُ إن تابَ فَهُوَ آخِرُ مَن يَدخُلُ الجَّنَةَ وَإنْ لَم يَتُب فَهُوَ أوَّلُ مَنْ يَدخُلُ النّارَ؛ غيبت، حسنات را مى خورد همانطور كه آتش هيزم را مى خورد، خداوند بزرگ به موسى وحى مى فرمود: غيبت كننده اگر توبه كند آخرين كسى است كه وارد بهشت مى شود، و اگر توبه نكند نخستين كسى است كه وارد آتش مى گردد. (بحارالانوار، ج 75، ص 257)
  19. چنگال های مسی و خود آزاری : کسی که دیگری را با غیبت می آزارد در حقیقت به خودش و روح و روانش صدمه می زند و مانند بیماران خود آزار به خودش خراش وارد می کند و روحش خراشیدگی می شود. این امر در قیامت خودش را نشان می دهد؛ زیرا قیامت مکان و زمان تجسم اعمال دنیوی ما است. رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: لَمّا عَرَجَ بى رَبّى عَزَّ وَ جَلَّ ، مَرَرتُ بِقُومٍ لَهُم أَظفارٌ مِن نُحاسٍ يَخمِشُونَ وُجُوهَهُم، وَ صُدُورَهُم، فَقُلتُ مَن هؤُلاءِ يا جَبرَئيلُ؟ فَقالَ: هؤُلاءِ الّذينَ يَأكُلُونَ لُحُومَ النّاسِ، وَ يَقَعُونَ فى أعراضِهِم؛ هنگامى كه پروردگارم مرا به معراج برد به گروهى برخوردم كه ناخنهايى از مس داشتند، صورت و سينه خود را با آنها مى تراشيدند گفتم: جبرئيل اينها چه كسانى اند؟ گفت: اينان كسانى اند كه گوشت مردم را مى خوردند، وآبروى آنان را مى برند. (کنزالعمال، ج 3، ص 587، حدیث 8029)

وظایف و آثار ترک غیبت

برای آن که درک درستی از غیبت داشته باشیم و ارزش ترک آن را بدانیم به برخی از وظایف مومن در هنگام شنیدن غیبت و نیز آثار ترک این گناه بیان می شود.

در ورایت است کسی که غیبت را ترک کند کاری عظیم انجام داده است و ثواب این عملش برابر با ده هزار نماز مستحباست. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: تَركُ الغَيبَةِ أَحَبُّ إلَى اللّهِ عَزَّ وَجَلَّ مِن عَشرَةِ آلاف رَكعَةٍ تَطَوُّعاً؛ ترك غيبت از ده هزار ركعت نماز مستحبى پيش خدا محبوبتر است. (بحارالانوار، ج 75، ص 261)

اما اگر مجلسی بودیم و کسی غیبت کرد، باید واکنش هایی داشته باشیم که در روایات به آن نیز اشاره شده است. واکنش هنگام شنیدن غیبت می تواند هم جلوی غیبت را بگیرد و هم انسان را از آثار زیانبار آن در امان نگه دارد. توضیح این که هماره غیبت سه طرفه است: 1. غیبت کننده؛ 2. غیبت شونده؛ 3. شنونده غیبت. همان طوری که بر غیبت کننده حرام است که غیبت کند، بر غیب شنونده نیز است که از آن تبری جوید و شریک غیبت کننده نشود. از نظر اسلام، شنونده غیبت نیز شريك جـرم است. امام على عليه السلام فرموده است: سامِعُ الغَيبَةِ شَريكُ المُغتابِ؛ شنونده غيبت شريك غيبت كننده است. (غررالحکم، ج 4، ص 142، حدیث 2617)

رسول اكرم صلي الله عليه و آله نیز در تبیین گناه شنيدن در يكى از خطبه هايش فرمود: وَ مَن رَدَّ عَن أخيهِ غَيبَةً سَمِعَها فى مَجلِسٍ رَدَّاللّهُ عُنهُ ألفَ بابٍ مِنَ الشَّرِ فِى الدُّنيا وَ الاخِرَةِ فَإنْ لَم يُرَدَّ عَنهُ وَأعجَبَهُ كانَ عَلَيهِ كَوِزرُ مَنِ اغتابَ؛ كسى كه غيبتى را از برادرش در مجلسى بشنود و ردّ كند، خداوند درب هزار شر دنيوى واخروى را بروى او مى بندد، واگر ردنكند وخوشش بيايد، گناه اوهمانند گناه غيبت كننده است. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 607)

از نظر آموزه های وحیانی اسلام شرط ايمان ترک مجلس غیبت است. امام صادق عليه السلام فرمود: مَن كانَ يُؤمِنُ بِاللّهِ وَاليَومِ الاخِرِ فَلايَجلِس مَجلِساً يَنتَقِص فيهِ إمامٌ أو يُعابُ فيهِ مُؤمِنٌ؛ كسى كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد در مجلسى كه از امام و حاكم اسلامى يا مؤمنى عيب گوئى شود ننشيند. (وسایل الشیعه، ج 11، ص 504)

زیرا از حقوق برادرى آن است که از غیبت کردن و شنیدن پرهیز شود؛ چنان امام صادق عليه السلام فرمود: ألمُسلِم أَخُو المُسلِم لايَظلِمُهُ وَ لايَخذُلُهُ، وَ لايَغتابُهُ وَ لايَغِشُّهُ وَ لايَحرِمُهُ؛ مسلمان برادر مسلمان است به او ستم نمى كند و او را خوار نمى سازد و غيبت او را نمى كند و او را فريب نمى دهد و محروم نمى كند. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 597)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله نیز فرموده است: لِلمُؤمِنِ عَلَى المُؤمِنِ سَبعَةُ حُقُوقٍ واجِبَةٍ مِنَ اللّه عَزَّ وَ جَلَّ: ألإجلالُ لَهُ فى غَيبَتِهِ وَالوَدُّ لَهُ فى صَدرِهِ، وَ المُواساةُ لَهُ فى مالِهِ، وَ أنْ يَحرُمَ غَيبَتَهُ، وَ أنْ يَعُودُهُ فى مَرَضِهِ وَ أنْ يُشَيِّعَ جَنازَتَهُ، وَ أنْ لايَقُولَ فيهِ بَعدَ مَوتِهِ إلاّ خَيراً؛ مؤمن بر مؤمن هفت حق واجب الهى دارد: 1 ـ احترام او در هنگامى كه حضور ندارد؛ 2 ـ دوستى قلبى با او؛ 3 ـ شريك ساختن او در ثروتش؛ 4 ـ غيبت او را حرام بداند؛ 5 ـ در بيمارى او را عيادت كند؛ 6 ـ جنازه او را تشيع كند؛ 7 ـ بعد از مرگ درباره او جز به نيكى سخن نگويد. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 546)

پس اگر دید در جایی غیبتی می شود باید به یاری غیبت شده بشتابد و با هر کاری شده جلوی غیبت را بگیرد. در وصيت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به على عليه السلام چنين آمده است: يا عَلِىُّ مَنِ اغتَيبَ عِندَهُ أَخُوهُ المُسلِمُ فَاستَطاعَ نَصرَهُ فَلَم يَنصُرَهُ خَذَلَهُ اللّهُ فِى الدُّنيا وَالاخِرَةِ؛ يا على اگر پيش كسى غيبت برادر مؤمنش بشود و او توان يارى او را داشته باشد ولى او را يارى نكند (يعنى جلوى غيبت را نگيرد) خداوند او را در دنيا و آخرت خوار و ذليل خواهد كرد. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 606)

با این کار خویش او حجابی برای خود در برابر آتش می سازد؛ چنان که پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: مَن رَدَّ عَن عِرضِ أَخيهِ كانَ لَهُ حِجاباً مِنَ النّارِ؛ كسى كه از آبروى برادر دينى اش دفاع كند اين كار حجاب و مانع او از آتش مى شود. (بحارالانوار، ج 75، ص 253)

در بیان آثار جلوگيرى از غيبت آمده که ثواب و پاداش آن بهشت است. رسول اكرم عليه السلام فرمود: مَن رَدَّ عَن عِرضِ أَخيهِ المُسلِمِ، وَجَبَت لَهُ الجَنَّةَ ألبَتَةَ؛ كسى كه مانع آبروريزى برادر مسلمانش بشود بهشت براى او واجب خواهد شد. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 606)

پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در جایی دیگر نتیجه دفاع از مومن که از حقوق اوست را برابر با رهایی از دوزخ دانسته و فرموده است: يا أباذَر مَن ذَبَّ عَن أخيهِ المُؤمِن الغَيبَةَ كانَ حَقاً عَلَى اللّهِ أنْ يَعتِقَهُ مِنَ النّارِ؛ اى اباذر كسى كه از غيبت برادر مؤمنش جلوگيرى و دفاع كند بر خداوند است كه او را از آتش جهنم آزاد كند. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 608)

كفّاره غيبت از مسایلی است که به دلیل ارتکاب این گناه به سبب گوش دادن و یا گفتن پدید می آید. امام صادق عليه السلام فرمود: سُئِلَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله ما كَفّارَةُ الإغتِيابِ قالَ: تَستَغفِرُاللّهَ لِمَن اغتَبتَهُ كُلَّما ذَكَرتَهُ؛ از پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله سؤال شد: كفّاره غيبت كردن چيست؟فرمود: هرگاه او را ياد كردى براى او از خدا طلب مغفرت كنى. (وسایل الشیعه، ج 8، ص 605)

 

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا