اجتماعیاخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیتاریخیمعارف قرآنیمقالاتمناسبت ها

غدیر، گفتمان تاریخی اسلام

samamosبسم الله الرحمن الرحیم

ولایت به معنای سرپرستی و پیشوایی انسان معصوم(ع) بر انسان ها در راستای رسیدن به عبودیت و خلافت الهی انسان بر ما سوی الله ، اصیل ترین و مهم ترین گفتمان اسلام از آدم(ع) تا خاتم (ص) است. از این روست که عید غدیر و ولایت امیرمومنان امام علی(ع) به عنوان نماد ولایت الهی، عهد و پیمانی است که خداوند از همه پیامبران و انسان ها در عالم ذر و روز الست و هنگام نصب برای پیامبری و رسالت گرفته است. نویسنده از همین دیدگاه به تحلیل و تبیین آموزه های قرآنی و نقش ولایت امام علی(ع) در اکمال دین و اتمام نعمت پرداخته است. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

ولایت الهی، امامت برترین های انسانی

ولایت به معنای نزدیکی، پیاپی و پس یک دیگر آمدن و روان شدن است. عرب مثلا می گوید: وَلَى یَلِی وَلْياً و وَلِيَ فلاناً : به فلانى نزديك شد. بدنبال او روان شد ؛ یا می گوید:« جلستُ مِمَّا يَلِيهِ » : نزديك او نشستيم . از همین روست که دوستان بسیار نزدیک به کار رفته و از آن معنای محبت فهمیده می شود؛ زیرا دو دوست هر چه به هم نزدیک تر باشند، نشانه ای از محبت بیش تر دارد. هم چنین کسی که به دیگری در دوستی و محبت بسیار نزدیک باشد، هماره پیرو و تابع اوست و هر جا محبوب برود او نیز می رود. از همین روست که نوعی سرپرستی و رهبری از آن فهمیده می شود ، چون می بیند آن دیگری هماره پیرو او بوده و در پی وی به شکل پیاپی و بسیار نزدیک حرکت می کند. این گونه است که چنین برداشت شده که آن که مقدم است برای تابع در حکم قیّم و سرپرست و رهبر را دارد. بر همین اساس نسبت آنان را قیمومیت و امامت و رهبری و پیشوایی گرفته اند.

از این تحلیل واژه به خوبی به دست می آید که محبت و سرپرستی و خویشاوندی، حکومت، سلطنت و مانند آن ها در اصل لغت ولایت نیست، بلکه به شکل مجازی در این معانی به کار رفته است؛ زیرا وقتی نسبت دو چیز را با هم سنجیده اند که بسیار نزدیک و پیاپی و در پس یک دیگر می آیند، نسبت میان آنان را دوستی و محبت، قیمومت و سرپرستی، خویشاوندی همانند ابوت، بنوت، زوجیت و مانند آن دانسته اند.

در حقیقت نوعی ملازمت و التزام میان دو چیز موجب شد تا مواردی که این ملازمت همیشگی است به عنوان مصادیق ولایت گرفته و در فرآیندی به عنوان معانی آن در نظر گرفته شود.

از آن جایی که نسبت میان خالق و خلق نوعی ملازمت و التزام دایمی است به طوری که اگر خالق نباشد خلقی نیست، ارتباط میان آن دو ارتباط ولایتی دانسته شده است؛ زیرا اگر دمی این تلازم و ملازمت برداشته شود از خلق نام و نشانی نخواهد بود؛ یعنی ارتباط دایمی در ایجاد و بقای مخلوقات موجب می شود تا ولایت لزومی برداشت شود. از همین روست که خداوند تنها ولیّ حقیقی و واقعی همه هستی است و خداوند نیز ولایت انحصاری خویش را در آیات بسیاری اثبات می کند؛ زیرا بدون ولایت خداوند خلقی نیست. این ولایت بر خاسته از خالقیت و مالکیت حقیقی خداوند بر هستی است. در آیات قرآنی بیان شده که تنها ولایت از آن خداوند است و فقط او ولیّ انحصاری است. پس منشا و خاستگاه هر ولایتی نیز اوست. خداوند در آیه 9 سوره شوری می فرماید: فَاللَّهُ هُوَ الْوَلِیُّ وَ هُوَ یُحْیِ الْمَوْتی وَ هُوَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدیرٌ؛ پس خداوند او ولی است و او کسی است که مردگان را زنده می کند و بر هر چیزی قدیر است؛ زیرا ضمیر فصل و معرفه بودن خبر مفید حصر است. در این آیه و آیات پس از آن چند دلیل بر انحصار ولایت خداوند بیان شده است:1. خداوند قدیر محض است. پس کسی که قدیر محض است تنها او ولیّ است(شوری، آیه 9)؛2. حیات بخش مردگان است و کسی که چنین است، تنها او ولیّ است (همان) ؛ 3. حاکم مطلق است و کسی که حاکم مطلق است او تنها ولیّ است (شوری، آیه 10)؛ 4. حَکَم مطلق اوست و اختلافات را حل می کند، و کسی که چنین است، تنها او ولیّ است (شوری، آیه 10) ؛ 5. وکیل مطلق است و باید تنها به او توکل داشت و مشکلات را حل کند و کسی چنین است او تنها ولیّ است(همان)؛ 6. مرجع انابه است و کسی که چنین است ، ولیّ مطلق و منحصر تنها اوست (شوری، آیه 11) ؛ 7. فاطر سموات و زمین و نوآور است؛ و کسی که این چنین است، او تنها ولیّ منحصر است (شوری، آیه 11) ؛ 8. شنوا و بینای مطلق اوست و کسی که چنین است ولیّ مطلق و منحصر است (همان) ؛ 9. مقالید و کلیدهای آسمان تنها در دست اوست، و کسی که چنین است ولی مطلق و منحصر است(شوری، ایه 12)؛ 10. بسط و قبض روزی به دست اوست؛ و کسی که چنین است، تنها او ولی است (همان) ؛ 11. علیم و دانای کل به جزئیات و کلیات اوست و کسی که چنین است، تنها او ولی مطلق و منحصر است.(همان)

آن گاه که دانسته شد که ولایت انحصاری خداوند به علل و عواملی است که برخی در این آیات بیان شده می توان دریافت که کسی که مظهر ولایت الهی می شود باید از چنین عوامل و عللی به شکل مظهر الهی برخوردار باشد؛ زیرا ولایت دیگری ولایتی در قالب خلافت و جانشینی و مظهریت است و باید خلیفه همان صفات مستخلف عنه را دارا بوده و در همان چارچوب رفتار و عمل کند تا به عنوان خلیفه و مظهر ولایت الهی قرار گیرد.

اگر به ولایت های دیگر چون ولایت قیمومتی پدر بر فرزند توجه کنیم برخی از علل و عوامل اصلی یا تمام آن ها را می توان در پدر سراغ گرفت. به نظر می رسد که هر چه علل و عوامل بیش تر و سطح ومرتبه آن قوی تر باشد، به همان میزان اثبات ولایت برای آن شخص آسان تر و دایره و گستره آن نیز بیش تر خواهد بود. سطح و مرتبه و گستره ولایت شخص بر دیگری به وجود و سطح علل و عوامل پیش گفته و مانند آن ها بستگی دارد. از همین رو می توان میزان و سطح و درجه و گستره ولایت شوهر بر همسر و هم چنین ولایت متقابل امت و مومنان بر یک دیگر و مانند آن ها را به دست آورد.

از آن جایی که ولایت انحصاری برای خدا است، منشا و خاستگاه هر ولایتی باید از آن جا باشد و کسی بر کسی ولایت نخواهد داشت. این اصل اولی است که در صورت شک و تردید در ولایت کسی می توان به آن ارجاع و استناد داد و از نفی ولایت سخن گفت.

خداوند مظهریت در ولایت را برای کسانی اثبات کرده است که از جمله آن ها ولایت پیامبران و اولیای الهی است. وسعت و دایره و سطح و درجه ولایت هر کدام با دیگری با توجه به میزان مظهریت و افضلیت و مانند آن ها متفاوت و فرق دارد.

از آیاتی چون آیه 124 سوره بقره به دست می آید که دست یابی به برخی از مراتب عالی ولایت الهی همانند مرتبه امامت نیازمند آزمون های سخت و بسیاری است تا ظرفیت ظهوری و مظهریت شخص در صفات و اسمای الهی دانسته شود؛ چرا که در این مرتبه از ولایت الهی، همه هستی تحت ولایت تکوینی افزون بر ولایت تشریعی قرار خواهند گرفت و دست تصرف امام بازتر از دیگر مراتب ولایت است. در این مرتبه از ولایت الهی شرط است که هیچ گونه ستم و ظلمی به خود و دیگران روا نداشته باشد و از هر گونه شرک از جلی و خفی و اخفی در تمام عمرش مبرا و پاک باشد؛ زیرا شرک از نظر قرآن ظلم عظیم است.(لقمان، آیه 13)

خداوند درباره اهمیت مرتبه امامت از ولایت الهی می فرماید: وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِن ذُرِّيَّتِي قَالَ لاَ يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ؛ و چون ابراهيم را پروردگارش با كلماتى بيازمود، و وى آن همه را به انجام رسانيد، خدا به او فرمود: «من تو را امام و پيشواى مردم قرار دادم.» ابراهيم‏ پرسيد: «از دودمانم چطور؟» فرمود: «پيمان من به بيدادگران و ستمگران نمى‏رسد.»(بقره، آیه 124)

البته باید توجه داشت که کسی که از ولایت الهی خارج می شود و تحت ولایت طاغوت و شیطان وارد می شود(بقره، آیه 256؛ نساء، آیه 60) امام و پیشوایی از جنس طاغوت و شیطان او را رهبری و امامت می کند(هود، آیه 98 و آیات دیگر) و از آن جایی که ولایت بر خلاف رسالت و نبوت، اختصاص به دنیا ندارد و بلکه در آخرت نیز استمرار و بقا می یابد(یوسف، آیه 101)، امت ها به امام خویش از امام کافر(توبه، آیه 12) و امام مومن، شناخته و محاکمه و مجازات می شوند.(اسراء، آیه 71)

بر اساس آموزه های وحیانی قرآن و روایات تفسیری در ذیل آیات، امام که در مرتبه عالی و درجه برتر ولایت است دارای فضایل و مقاماتی است که شامل امانت دار الهی(نساء، آیه 58، احزاب، آیه 72)، بندگان برگزيده خداوند(فاطر، آیات 31 و 32)، پیشگام در کارهای خیر(همان)، مورد حسادت توده های مردم(نساء، آیه 54)، وجوب محبت و مودت نسبت به آنان(شوری، آیه 23)، معصوم(نساء، آیه 59، احزاب، آیه 33)، عالم حقايق و معارف قرآن (رعد، آیه 43)، شاهد اعمال انسانها (بقره، آیه 143؛ توبه، آیه 105)، مرجع علمی (نحل، آیه 43؛ انبیاء، آیه 7)، اولو الامر و دارنده ولایت الهی(نساء، آیه 59) و مانند آن ها است.

از آیات قرآنی به دست می آید که میان امامت و نبوت و رسالت تلازمی نیست(بقره، آیه 124) و تنها برخی ازپیامبران از آن مقام و منزلت برخوردار بوده اند.(همان، انبیاء، آیات 72 و 73؛ سجده، آیه 24) بنابراین لازم نیست که امام دارای رسالت و نبوت باشد، همان طوری که هر رسول و نبی دارای مقام امامت نیست.

اما از آیات قرآنی این معنا به دست می آید که امام می بایست از نظر منزلت و مقامات و تفضیل الهی، برترین های بشر باشد. پس هر چند که امام ممکن است دارای رسالت و نبوت نباشد، ولی باید جزو برترین ها باشد؛ از همین روست که تنها برخی از پیامبران به این مقام رسیده اند. پس ولایت الهی در سطح و درجه عالی و گسترده تنها برای برترین های انسانی اثبات می شود.

امامت، مرتبه اکمال دین و اتمام نعمت

با توجه به مطالب گذشته می توان دریافت امامت شانی از شئون ولایت و مظهر اتم و اکمل آن است. در حقیقت ولایت الهی در درجه برتر و عالی اش در قالب امامت خودنمایی می کند، و امامت، مظهر اتم و اکمل ولایت است. بنابراین، امام انسانی است که دارنده همه صفات و اسمای الهی در عالی ترین درجه و مرتبه مظهریت است. بر همین اساس است که تنها شماری از پیامبران و اولیای الهی به این درجه از مظهریت رسیده و مقام امامت را دارا شده اند.(بقره، آیه 124؛ انبیاء، آیات 72 و 73؛ سجده، آیه 24)

این بدان معنا خواهد بود که مسیر کمالی انسان در مظهریت و خلافت الهی رسیدن به مقام امامت است. از همین روست که یکی از نیایش های مورد تاکید این نیایش قرآنی است: رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّيَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْيُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِينَ إِمَامًا؛ «پروردگارا، به ما از همسران و فرزندانمان آن ده كه مايه روشنىِ چشمان ما باشد، و ما را امام و پيشواى پرهيزگاران گردان.»(فرقان، آیه 74)

پس هر کسی باید در مسیر کمالی تلاش کند تا به عنوان امام المتقین قرار گیرد و از منصب اکتسابی امامت در مرتبه امام المتقین برخوردار شود. البته این مرتبه غیر از منصب تفضیلی و کرامتی الهی است که به افراد خاص به نصب الهی داده می شود. اما این نیز خود مرتبه کمالی است که باید مقصود و مقصد همه رهروان باشد.

به سخن دیگر، هدف اصلی هدایت الهی دست یابی بشر به چنین مقامی از درجات و مراتب عالی ولایت الهی است که البته تحت رهبری و پیشوایی امامانی تحقق می یابد که از سوی خداوند به عنوان معصوم و امام معرفی شده اند.

آیه 3 سوره مائده بیان می کند اسلام زمانی به کمال خود رسید و نعمت ولایت الهی اتمام یافت که امامت علوی(ع) ابلاغ شد؛ زیرا همان طوری که پیامبر(ص) خاتم الانبیاء و المرسلین(احزاب، آیه 40) و دارای ولایت و امامت مطلق الهی است(احزاب، آیه 36) و حکم پیامبر حکم الهی (حشر، آیه 7) و اطاعتش اطاعت خداوندی(آل عمران، آیات 31 و 32 و 132 و آیات دیگر) است، هم چنین نفس و جان آن حضرت یعنی امیرمومنان امام علی(ع) بر اساس آیه 61 سوره آل عمران، نیز خاتم الاوصیاء و الاولیاء و گل سر سبد هستی است و از چنین ولایت و امامتی برخوردار است.

به سخن دیگر، همان طوری که اسلام از آدم آغاز شد و به خاتم(ص) به کمال رسید و همه شرایع و منهاج الهی بر آن بودند(آل عمران، آیه 19؛ شوری، آیه 13) تا حقیقت هدایت را بیان کرده و مسیر درست بازگشت و صیرورت وانقلاب الی الله را تبیین کنند و با کتاب قانون و راهنمای انسانیت، با شاخص و میزان انسان های سرمشق و الگو ، مردم را در عدالت قسطی به کمال برسانند(حدید، آیه 25)، پیامبر مصطفی(ص) و علی مرتضی(ع) هم شاخص اکمال محتوای قوانین و کتاب آسمانی با قرآن صامت و ناطق بودند و هم شاخص اتمام نعمت الهی در قالب انسانی ها کامل در مظهریت الهی بودند.

خداوند در قرآن بیان می کند که با قرآن و تفسیرگری پیامبر(ص) دین به کمال خود رسید و با وجود پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت وطهارت(ع) شاخص های وجودی انسان های مظهر کامل الهی به تمامیت خویش دست یافت.

می دانیم که انسان هایی منعم علیه که همه خواهان آن هستیم تا در صراط مستقیم اسلام به آن مقام دست یابیم و خودمان نیز مظهری از آن انسان ها شویم(فاتحه، آیات 6 و7) کسانی هستند که خداوند آنان را انسان های موفق در مظهریت خود معرفی کرده و آنان را به عناوین ارزشی این گونه معرفی می کند: وَمَن يُطِعِ اللّهَ وَالرَّسُولَ فَأُوْلَـئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم مِّنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَدَاء وَالصَّالِحِينَ وَحَسُنَ أُولَـئِكَ رَفِيقًا؛ و كسانى كه از خدا و پيامبر اطاعت كنند، در زمره كسانى خواهند بود كه خدا ايشان را گرامى داشته يعنى‏ با پيامبران و راستان و شهيدان و شايستگانند و آنان چه نيكو همدمانند.(نساء، آیه 69)

پس شاخص هدایت از نظر دین همان اسلام و صراط مستقیمی است که از آدم(ع) تا خاتم(ص) بیان شده و در اسلام محمدی(ص) به کمال خود رسید و شاخص هدایت از نظر میزان و الگوهای عینی و مظاهر خداوندی از میان پيامبران و راستان و شهيدان و شايستگان، پیامبر(ص) و اهل بیت ایشان (ع) است. ازهمین روست که خداوند در آیه 3 سوره مائده می فرماید: الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الإِسْلاَمَ دِينًا؛ امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم، و اسلام را براى شما به عنوان آيينى برگزيدم.

از آن جایی که در این آیه به مساله نصب امام امیرمومنان علی بن ابی طالب(ع) در مقام امامت اشاره دارد، می توان دریافت که اکمال اسلام و اتمام نعمت ولایت الهی به امامت آن حضرت(ع) است. پس نصب امام و تعیین امامت الهی به شخص امام علی(ع) حقیقت اکمال اسلام و اتمام نعمت است.

ابو سعيد گويد: لَمّا كانَ يَوْمُ غَديرِ خُمٍّ اَمَرَ رَسُولُ اللّهِ صلي الله عليه و آله مُناديا فَنادى: اَلصَّلوةُ جامِعَةٌ، فَاَخَذَ بِيَدِ عَلِىٍّ عليه السلام وَ قالَ: اَللّهُمَّ مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِىٌّ مَوْلاهُ، اَللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ، وَعادِ مَنْ عاداهُ؛ در روز غدير خم رسول خدا صلي الله عليه و آله دستور داد: منادى ندا دهد كه: براى نماز جمع شويد. بعد دست على عليه السلام را گرفت و بلند كرد و فرمود: خدايا كسى كه من مولاى اويم پس على هم مولاى اوست، خدايا دوست بدار كسى را كه على را دوست بدارد و دشمن بدار كسى را كه با على دشمنى كند.(بحارالانوار، ج 37، ص 112، حدیث 4)

وقتی چنین شاخصی در روز عید غدیر از سوی خداوند برای انسان نصب شد، انسانیت به کمال خود دست یافت؛ زیرا نفس پیامبر(ص) از لیله القدر هستی بیرون آمد و ظهور و بروز یافت. همان جان و نفسی که همه پیامبران به ولایت و امامت او شهادت دادند تا اسلام آنان پذیرفته شد. امام كاظم عليه السلام فرمود: وِلايَةُ عَلِىٍّ عليه السلام مَكْتُوبَةٌ فى صُحُفِ جَميعِ الاَنْبياءِ وَلَنْ يَبْعَثَ اللّهُ رَسُولاً اِلاّ بِنُبُوَّةِ مُحَمَّدٍ وَوَصِيَّةِ عَلىٍّ عليه السلام؛ ولايت على عليه السلام در كتابهاى همه پيامبران ثبت شده است وهيچ پيامبرى مبعوث نشد، مگر با ميثاق نبوت محمد صلي الله عليه و آله و امامت على عليه السلام.(سفینه البحار، ج 2، ص 691)

در حقیقت روز عید غدیر، روز اظهار حقیقت هستی است که در باطن پیامبر نهان و مخفی بود تا ظهوری کرد و میزان حق و باطل آشکار شد.

از همین روست که پیامبر(ص) در تبیین منزلت و مقام نفس خویش می فرماید: مَنْ يُريدُ اَنْ يَحْيى حَياتِى، وَ يَمُوتَ مَماتِى، وَ يَسْكُنَ جَنَّةَ الْخُلْدِ الَّتى وَعَدَنى رَبّى فَلْيَتَوَلِّ عَلِىَّ ابْنَ اَبِى طالِبٍ، عليه السلام فَاِنَّهُ لَنْ يُخْرِجَكُمْ مِنْ هُدىً، وَلَنْ يُدْخِلَكُمْ فى ضَلالَةٍ؛ كسى كه مى خواهد زندگى ومرگش همانند من باشد و در بهشت جاودانه اى كه پروردگارم به من وعده كرده، ساكن شود، ولايت على بن ابى طالب عليه السلامرا انتخاب كند، زيرا او هرگز شما را از راه هدايت بيرون نبرده، به گمراهى نمى كشاند.(الغدیر، ج 10، ص 278)

و در جایی دیگر جابربن عبداللّه انصارى نقل می کند: سَمِعْتُ رَسُولَ اللّهِ صلي الله عليه و آله يَقُولُ لِعَلىِّ بْنِ اَبى طالِبٍ عليه السلام: يا عَلىُّ! اَنْتَ اَخى وَوَصيّى وَ وارِثى وَخَليفَتى عَلى اُمَّتى فىحَيوتى وَ بَعْدَ وَفاتى مُحِبُّكَ مُحِبّى وَ مُبْغِضُكَ مُبْغِضِى وَعَدُوُّكَ عَدُوِّى؛ از رسول خدا صلي الله عليه و آله شنيدم كه به على بن ابى طالب عليه السلامفـرمـود: اى على، تو برادر و وصى و وارث و جانشين من در ميان امت من در زمان حيات و بعد از مرگ منى. دوستدار تو دوستدار من و دشمن و كينه توز تو دشمن من است.(امالی ، صدوق، ص 124، حدیث 5)

غدیر گفتمان تاریخی اسلام از آدم تا خاتم(ص)

با نگاهی به آن چه گفته شد به ویژه روایت امام موسی کاظم(ع) می توان دریافت که امامتی که در غدیر مطرح شده است، گفتمان تاریخی اسلام از آدم(ع) تا خاتم(ص) بوده است. به این معنا که اساس و اصل اسلام حقیقی همان امامتی است درجه عالی و برتر ولایت است.

اسلام از آغاز تا پایان در این مسیر حرکت کرده و می کند تا انسان را به مقام ولایتی برساند که اوج آن امامت است. از همین رو از همه مومنان خواسته شده تا مقام امامت متقین را در دستور کار خویش قرار دهند و با بهره گیری از امامت انسان های معصوم چون پیامبر(ص) و دیگر معصومان(ع) از اهل بیت عصمت و طهارت(ع) به این مقام دست یابند.

اگر اسلام از آدم تا خاتم(ص) بر مدار ولایت و اوج آن امامت سامان یافته است، به طور طبیعی اسلام در مرحله کمالی و نهایی خویش باید این ولایت و امامت را در اصول خود در اوج بپذیرد و بر آن تاکید کند. از همین روست که امام باقر عليه السلام فرموده است: بُنِىَ الاِسْلامُ عَلى خَمْسٍ: اَلصَّلوةِ والزَّكوةِ وَالصَّوْمِ وَالْحَجِّ وَالْوِلايَةِ وَلَمْ يُنادَ بِشَىء مانُودِىَ بِالْوِلايَةِ يَوْمَ الْغَديرِ؛ اسلام بر پنج پايه استوار شده است: نماز، زكات، روزه، حجّ و ولايت و به هيچ چيز به اندازه آنچه در روز غدير به ولايت تأكيد شده، ندا نشده است. (کافی، ج 2، ص 21، حدیث 8)

امام صادق عليه السلام نیز فرمود: اَثافِىُّ الاِسْلامِ ثَلاثَةٌ: الصَّلوةُ وَالزَّكوةُ وَالْوِلايَةُ، لاتَصِحُّ واحِدَةٌ مِنْهُنَّ اِلاّ بِصاحِبَتَيْها؛ سنگهاى زيربناى اسلام سه چيز است: نماز، زكات و ولايت كه هيچ يك از آنها بدون ديگرى درست نمى شود. (کافی، ج 2، ص 18)

رسول خدا صلي الله عليه و آله در بیان ارزش و جایگاه چنین ولایتی یعنی ولایت امامتی فرموده است: وِلايَةُ عَلِىِّ بْنِ اَبىطالِبٍ وِلايَةُ اللّهِ وَ حُبُّهُ عِبادَةُ اللّهِ وَاتِّباعُهُ فَرِيضَةُ اللّهِ وَ اَوْلياؤُهُ اَوْلِياءُ اللّهِ وَ اَعْداؤُهُ اَعْداءُ اللّهِ وَ حَرْبُهُ حَرْبُ اللّهِ وَ سِلْمُهُ سِلْمُ اللّهِ ؛ ولايت على بن ابيطالب عليه السلام ولايت خداست، دوست داشتن او عبادت خداست، پيروى كردن او واجب الهى است و دوستان او دوستان خدا و دشمنان او دشمنان خدايند، جنگ با او، جنگ با خدا و صلح با او، صلح با خداى متعال است. (امالی، صدوق، ص 32)

همین مساله چنان که خداوند در آیه 3 سوره مائده فرموده موجب نومیدی دشمنان اسلام و ایمان به ویژه ابلیس لعین شده است. امام باقر عليه السلام از پدر بزرگوارش امام صادق عليه السلامنقل كرد كه فرمـود: اِنَّ اِبْليسَ عَدُوُّاللّهِ رَنَّ اَرْبَعَ رَنّاتٍ: يَوْمَ لُعِنَ، وَ يَوْمَ اُهْبِطَ اِلَى الاَرْضِ، وَ يَوْمَ بُعِثَ النَّبِىُّ صلي الله عليه و آله وَ يَوْمَ الْغَديرِ؛ شيطان دشمن خدا چهار بار ناله كرد: روزى كه مورد لعن خدا واقع شد و روزى كه به زمين هُبوط كرد و روزى كه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله مبعوث شد و روز عيد غدير.(قرب الاسناد، ص 10)

چرا که این ولایت امامتی امام علی(ع)، ولایتی است که دژ محکم الهی است و شیطان را از ورود به آن باز می دارد. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله فرمود: خداوند مى فرمايد: يَقُولُ اللّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى: وِلايَةُ عَلِىِّ بْنِ اَبى طالِبٍ حِصْنى، فَمَنْ دَخَلَ حِصْنى أَمِنَ مِنْ نارى؛ ولايت علىّ بن ابى طالب دژ محكم من است، پس هر كس داخل قلعه من گردد، از آتش دوزخم محفوظ خواهد بود. (جامع الاخبار، ص 52، حدیث 7)

رسول خدا صلي الله عليه و آله فرمود: يا عَلىُّ اَنَا مَدينَةُ الْعِلْمِ وَ اَنْتَ بابُها وَ لَنْ تُؤتَى الْمَدينَةَ اِلاّ مِنْ قِبَلِ الْباب… اَنْتَ اِمامُ اُمَّتى وَ خَليفَتى عَلَيْها بَعْدى، سَعَدَ مَنْ اَطاعَكَ وَ شَقِىَ مَنْ عَصاكَ، وَ رَبِحَ مَنْ تَوَلاّكَ وَ خَسِرَ مَنْ عاداكَ؛ اى على من شهر علمم و تو درب آن هستى، به شهر جز از راه درب آن وارد نشوند. … تو پيشواى امّت من و جانشين من در اين شهرى، كسى كه اطاعت تو كند سعادتمند است، و كسى كه تو را نافرمانى كند، بدبخت است، و دوستدار تو سود برده و دشمن تو زيان كرده است. (جامع الاخبار، ص 52، حدیث 9)

امام صادق عليه السلام فرمود: اَلْعَجَبُ يا حَفْصُ لِما لَقِىَ عَلىُّ بْنُ اَبىطالِبٍ!! اِنَّـهُ كانَ لَهُ عَشْـرَةَ الآفِ شاهِـدٍ لَمْ يَقْـدِرْ عَلى اَخْـذِ حَقّهِ وَالرَّجُـلُ يَأْخُذُ حَقَّـهُ بِشاهِـدَيْنِ؛ اى حفص! شگفتا از آنچه على بن ابى طالب عليه السلام با آن مواجه شد! او با ده هزار شاهد وگواه (در روز غدير) نتوانست حق خود را بگيرد، در حالى كه شخص با دو شاهد حقّ خود را مى گيرد.(بحارالانوار، ج 37، ص140)

به هر حال، آن چه از آموزه های وحیانی قرآن و آیات و روایات به دست می آید این است که گفتمان امامت یک گفتمان تاریخی اسلام از آدم (ع) تا خاتم(ص) است و اساس و بنیاد اسلام و نیز مقصد و مقصود هدایت های تکوینی و تشریعی خداوندی است. در حقیقت پاسداشت غدیر به معنای پاسداشت انسان کامل و معصومی است که به عنوان مظهر اتم و اکمل الهی ظهور کرده و انسان را بر همه کائنات تفضیل و برتری داده است.(اسراء، آیه 70؛ روایات تفسیری)

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا