عوامل و آثار ولایت طاغوت

آموزه های قرآنی، ولایت را تنها برای خداوند ثابت و مشروع می داند(شوری، آیات 9 و 28)؛ و ولایت های دیگر را باطل و غیر مشروع می شمارد. البته خداوند در آیات قرآنی به این نکته توجه می دهد که ولایت های دیگر می تواند به عنوان مظاهری از ولایت الهی مشروع باشد؛ و آن زمانی است که شخص در مسیر عبودیت به مظهریت در ربوبیت برسد و شانیت خلیفه الله قرار گیرد که دراین صورت نه تنها شخص از ولایت تشریعی برخوردار خواهد بود، بلکه ولایت تکوینی نیز در وجودش تحقق می یابد(مائده، آیه 55؛ آل عمران، آیه 79 و آیات دیگر). این همان مرتبه عالی از مظهریت از ولایت الهی است؛ زیرا مراتب دیگر از مظهریت از ولایت الهی تکوینی یا تشریعی، تنها در محدوده و مواردی خاص است. به عنوان نمونه ولایت پدر بر فرزند که یک ولایت تکوینی است؛ یا ولایت شوهر بر همسر و ولایت متقابل مومنان که یک ولایت تشریعی و محدود و در چارچوب خاصی است، از مصادیق مظهریت از ولایت الهی است.

اما اگر این موارد و موارد دیگر مشابه را کنار بگذاریم که همه در حوزه مظهریت از ولایت الهی معنا می یابد، دیگر اقسام ولایت از مصادیق ولایت طاغوت شمرده می شود.

از نظر قرآنی طاغوت کسی است که در طغیان به مراتب عالی رسیده است؛ زیرا طاغوت، بر وزن فعلوت، همانند ملكوت، ولى در طاغوت، لام الفعل بر عين الفعل مقدّم شده است و چون مصدر است بر مبالغه بسيار دلالت دارد. البته این مبالغه به سبب آن است که طغیان در شخص به شکل ملکه یا مقوم ذات شده است.

طغيان مصدر از مادّه «طغى» به معناى تجاوز از حدّ متعارف، و عدم تأثّر از مقام ربوبيّت به سبب استكبار و خروج از زىّ عبوديّت است. در قرآن برای بیان این مفهوم واژه هاى دیگری نیز از جمله «عتو» و «بطر» استفاده شده که اختلاف و فرق جزیی در کلیت با مفهوم طغیان مشترک است.(التحقيق، ج 8 ، ص 81 ، «طغى»؛ الميزان، ج 20، ص 192.) پس طاغوت در فرهنگ قرآنی، هر متجاوز و معبودی غير از خداوند است.( مفردات، ص 520 – 521، «طغى».) از همین رو در آیات قرآنی «طاغوت» به شیطان، حاکم طاغی چون فرعون، جادوگر، كافر، كاهن و جنيّان سركش و بازدارنده از حق اطلاق شده است.

خداوند حکومت و سلطه حاکمان طاغوتی و مراجعه به آنان برای رسیدن به آرامش و امنیت و آسایش و دادرسی بدیشان را نامشروع دانسته و از مومنان خواسته به جای پذیرش ولایت طاغوت، تحت ولایت الهی قرار گیرند و به مظاهر ولایت الهی؛ یعنی رهبران الهی مراجعه کنند: أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِمَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحَاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ وَقَدْ أُمِرُوا أَنْ يَكْفُرُوا بِهِ وَيُرِيدُ الشَّيْطَانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلَالًا بَعِيدًا ؛ آيا نديده‏ اى كسانى را كه مى ‏پندارند به آنچه به سوى تو نازل شده و به آنچه پيش از تو نازل گرديده ايمان آورده‏ اند با اين همه مى‏ خواهند داورى ميان خود را به سوى طاغوت ببرند با آنكه قطعا فرمان يافته‏ اند كه بدان كفر ورزند؛ ولى شيطان مى‏ خواهد آنان را به گمراهى دورى دراندازد.(نساء، آیه 60)

نگاهی به ویژگی ها و آثار حکومت طاغوتی

در آیات قرآنی ویژگی ها و نیز آثاری برای حکومت طاغوتی بیان شده که بررسی آن، نقش مخرب حکومت طاغوتی در زندگی انسان را تبیین می کند. از جمله ویژگی ها و آثار حکومت طاغوتی عبارتند از:

1. ضلالت و گمراهی: از نظر قرآن، کسانی که تحت ولایت و حاکمیت طاغوت قرار می گیرند، دچار گمراهی و ضلالت می شوند. ولایت طاغوتی زمینه ساز گرایش اندک اندک انسان به هنجارشکنی، قانون گریزی، قانون ستیزی و مانند آن شده و انسان را از مسیر راست دور می سازد و به گمراهی کامل می کشاند.(نساء، آیه 60؛ مائده، آیه 60؛ نحل، آیه 36)

2. مسخ: هر چند که مراد از این مسخ، مسخ فیزیکی است که برخی از یهودیان و مسیحیان از اهل کتاب، به سبب اطاعت از طاغوت بدان گرفتار شده و به بوزینه و خوک مسخ شده اند(مائده، آیه 60)؛ ولی می تواند مسخ فکری و فرهنگی نیز مد نظر قرار گیرد؛ زیرا کسانی که تحت ولایت طاغوت می روند، نخست از نظر فکری و فرهنگی، تهی از مبانی و کرامت و شرافت انسانی می شوند و با گناهان خود، عقل و قلب و فطرت الهی خود را دسیسه و دفن کرده(شمس، آیات 7 تا 10) و در نهایت به موجوداتی انسان سنگ، انسان چوب، انسان خوک، انسان بوزینه، انسان چارپا و مانند آن ها تغییر ماهیت می دهند.(جن، آیه 15؛ اعراف، آیه 179 و آیات دیگر)

3. سرنوشت شوم: کسانی که تحت ولایت طاغوت قرار می گیرند، به عنوان تکذیب کنندگان آیات الهی و شرایع اسلامی، گرفتار سرنوشت شوم و بدی می شوند که عبرت دیگران است.(نحل، آیه 36)

4. تکذیب آیات الهی: چنان که گفته شد، ولایت طاغوت موجب می شود تا افراد به تکذیب آیات الهی بپردازند و آموزه های وحیانی را نپذیرند و به قوانین و احکام شرعی پای بند نباشند.(همان)

5. غضب و خشم الهی: از دیگر آثار پذیرش ولایت طاغوت می توان به غضب و خشم الهی اشاره کرد. خداوند همان طوری که علیه طاغوت خشم می گیرد، بر پیروان و مطیعان طاغوت نیز خشم می گیرد و آنان را عذاب می کند.(مائده، آیه 60)

6. لعنت پروردگار: طاغوت و طاغوتیان، از سوی خداوند ملعون هستند و گرفتار لعنت الهی می شوند.(مائده، آیه 60) از نظر قرآن، هر کسی حتی اهل ایمان از مسلمان و غیر مسلمان اگر ولایت طاغوت را بپذیرند ملعون خواهند شد؛ چنان که اهل کتاب از مسیحیان و یهودیان به این سرنوشت شوم دچار شده و ملعون خداوند شدند.(نساء، آیات 51 و 52)

7. جنگ علیه مومنان: از آثار ولایت طاغوت و پذیرش آن، جنگ طاغوتیان علیه مومنان و آموزه های وحیانی و شرایع اسلامی است. کسانی که تحت ولایت طاغوت می روند، ضمن تکذیب آموزه های وحیانی و آیات الهی، علیه کسانی که به آن عمل می کنند اعلان جنگ می کنند و به کشتار مومنان می پردازند. آنان در راه طاغوت جنگ می کنند، چنان که مومنان در راه خدا و ولایت الهی جهاد می کنند.(همان؛ نساء، آیه 67)

8. مکر شیطانی: طاغوت و پیروان آن، گرفتار مکر شیطانی هستند؛ زیرا همانند شیطان فکر و عمل می کنند؛ هر چند که کید و مکر شیطان ضعیف و سست است، ولی تلاش خودشان را می کنند تا با مکر و کید به اهداف شوم و پلید خودشان برسند.(نساء، آیه 67)

9. ولایت شیطان: از نظر قرآن ، کسانی که طاغوتی هستند، تحت ولایت شیطان قرار گرفته و از ولایت خدا خارج شده اند.(همان)

10. بدمقام و منزلت: اهل طاغوت از مقامات الهی و انسانی خارج شده و در بدترین مکان و مکانت قرار می گیرند.(همان)

11. بندگی و عبادت غیر خدا: همان طوری که اهل ولایت الهی، بنده و عبد خداوند بوده و خدا را معبود خویش قرار می دهند، اهل طاغوت و طاغوتیان، غیر خدا را معبود خویش قرار می دهند.(مائده، آیه 60؛ نساء، آیه 51)

12. سرزنش و نکوهش الهی: طاغوت و طاغوتیان از سوی خداوند مورد سرزنش و نکوهش قرار دارند.(نساء، ایه 51)

13. دوری از خدا: ایمان و ولایت الهی موجب تقرب انسان به خدا و ولایت طاغوت موجب دوری از خداوند و قرار گرفتن در بدترین جایگاه و منزلت می شود.(مائده، آیه 60)

14. محرومیت از نصرت الهی: از دیگر آثار پذیرش ولایت طاغوت، محرومیت شخص و جامعه از نصرت الهی است. خداوند در آیات 51 و 52 سوره نساء به مومنان هشدار می دهد که اگر ولایت طاغوت را بپذیرند، از نصرت های الهی محروم خواهند شد؛ چنان که اهل کتاب از یهود و مسیحی به سبب پذیرش ولایت طاغوت از نصرت الهی محروم شدند.

15. تقویت طاغوت: از دیگر آثار پذیرش ولایت طاغوت، تقویت طاغوت و بنیان های آن از سوی طاغوتیان است. کسانی که ولایت طاغوت را می پذیرند چه از اهل کتاب یا اسلام باشند و چه از کافران، با این کار به تقویت طاغوت کمک می کنند. البته از نظر قرآن، هدف کافران از پذیرش ولایت طاغوت انسانی و جنی هم چون ابلیس، تقویت طاغوت است؛ زیرا آنان به دفاع از آرمان های طاغوت پرداخته و در راه طاغوت به جنگ می روند و خودشان را نیز به کشتن می دهند تا این گونه طاغوت تقویت و آرمان و راهش حفظ شود.(نساء، آیه 67)

16. ترفندهای شیطانی: از دیگر آثار طاغوت و پذیرش آن می بایست به ترفندهایی اشاره کرد که به کار می گیرند تا راه را بر حق و اهل ولایت الهی ببندند. آنان هماره در حال نقشه کشی و توطئه و مکر و کید هستند؛ هر چند که مکر ایشان سست و ضعیف است؛ چنان که مکر شیطان سست است.(همان)

17. ابزار شیطان: از نظر قرآن، طاغوت و طاغوتیان ابزار ابلیس و شیطان هستند و شیطان از طریق آنان اهداف خویش را پیش می برد.(نساء، آیه 60)

18. خواسته شیطان: از نظر قرآن ولایت طاغوت از خواسته های شیطان و ابلیس است. بنابراین کسانی به طاغوت مراجعه و حاکمیت و حکومت و قضاوت او را می پذیرند که تحت ولایت شیطان رفته و خواسته های شیطان را برآورده می سازند.(همان)

19. مقابله حکومت پیامبران: کسانی که ولایت طاغوت را می پذیرند به تقابل ولایت الهی رفته و به طور طبیعی ولایت و حکومت پیامبران را نمی پذیرند و به مقابله با آن بر می خیزند؛ زیرا آن را مظهری از مظاهر ولایت الهی می یابند که با آن در جنگ هستند.(همان)

20. عذاب الهی: خداوند به طاغوتیان هشدار می دهد عبادت طاغوت و خوددارى از عبادت خداوند، موجب قطعى شدن عذاب الهى در دوزخ می شود.(زمر، آیات 17 تا 19)

21. عدم گرایش به اسلام: کسانی که گرفتار طاغوت و پیروی از آن هستند، قابلیت گرایش به اسلام را از دست می دهند و تنها خداست که می توانند آنان را به اسلام گرایش دهد و حتی پیامبر(ص) نیز توانایی و قدرتی برای تحقق این هدف نخواهد داشت.(همان)

22. اعراض : از وظایف پیامبر(ص) و امت ، اعراض از کسانی است که به طاغوت مراجعه می کنند و داوری آن را می پذیرند.(نساء، آیات 60 و 63)

23. توبیخ: هم چنین لازم است کسانی که به طاغوت مراجعه می کنند، توبیخ شوند، چنان که خداوند ایشان را توبیخ کرده است.(همان)

24. بیماردل و منافق: از نظر قرآن کسانی که به طاغوت به عنوان داور وحاکم مراجعه می کنند، بیماردل و منافق هستند.(همان)

25. توجیه گری: از دیگر آثار و ویژگی های مراجعه به طاغوت توجيه گری است؛ چنان که منافقان به توجیه مراجعه خود به طاغوت براى داورى می پرداختند و مدعی بودند که این مراجعه به قصد ايجاد الفت ميان طاغوت و پيامبر(صلى الله عليه وآله) بوده است.(همان)

26. فقدان ایمان: از نظر قرآن مراجعه به طاغوت براى داورى و حل اختلاف، نشانه بى ايمانى اشخاص مراجعه کننده است.(نساء، آیات 60 تا 65)

27. سیطره شیطان: رجوع كنندگان به طاغوت براى داورى، تحت سيطره و نفوذ شيطان هستند و از ولایت او خارج نیستند.(نساء، آیه 60)

28. ظلم به خویشتن: مراجعه به طاغوت (دادگاه نا صالح) براى داورى، موجب ظلم به خويشتن است.(نساء، آیات 60 تا 65)

29. گرفتاری و مصبیت: ارجاع داورى به طاغوت، موجب ابتلاى جامعه به مصائب و مشكلات خواهد بود.(همان)

30. تظاهر به ندامت: کسانی که گرایش به ولایت طاغوت و حاکمیت او دارند، در صورت قرار گرفتن تحت فشار به جای توبه واقعی، تنها تظاهر به ندامت و پشیمانی می کنند.(همان)

31. انحراف جامعه: حاكميّت و ولايت طاغوت، موجب انحراف جامعه، و خروج از نور به سوی ظلمتها و تباهيها می شود.(بقره، آیات 256 و 257)

32. خلود در دوزخ: پذيرش ولايت طاغوت، موجب جاودانگى در جهنّم است.(همان)

عوامل گرایش به طاغوت از نظر قرآن

علل و عواملی موجب می شود تا شخص طاغوتی یا گرایش به طاغوت پیدا کند. از جمله عوامل گرایش به طاغوت می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. بهره مندی ناقص از شرایع الهی: از نظر قرآن، بهره مندى ناقص و غير جامع از كتاب آسمانى، موجب انحراف اهل كتاب و ايمان آوردن آنان به طاغوت می شود.(نساء، آیه 51)

2. ارجاع قضاوت به طاغوت: ارجاع داورى به حاكمان طاغوت، به منزله پذيرش حاكميّت آنان و قرار گرفتن در زمره آنان خواهد شد. کسانی که در مسایل زندگی خود به طاغوت به عنوان داور مراجعه می کنند در نهایت تحت حاکمیت و سلطه آن می روند.(نساء، آیه 60) از این روست که پیامبران مامورند تا مردم را از چنین مراجعه ای باز دارند.(نساء، آیات 60 و 63)

3. کفر: از نظر قرآن کریم، كفر، زمينه ساز پذيرش سرپرستى و حكومت طاغوت در افراد و جوامع بشری می شود.(بقره، آیه 257) 4. عدم پذیرش ولایت الهی: بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، عدم پذيرش ولايت الهى، منجرّ به انحراف از آن و در نتیجه پذيرش ولايت طاغوت می شود.(همان)

آثار مقابله و اجتناب از ولایت طاغوت

از نظر قرآن، وظیفه هر انسانی آن است که تحت ولایت الهی باقی بماند؛ یعنی همان طوری که ولایت تکوینی خداوند همه هستی از جمله انسان را در بر می گیرد، خود انسان نیز باید به اختیار و اراده آزاد خویش ولایت تشریعی خداوند را پذیرفته و از آن اطاعت و پیروی کند. بنابراین، مقابله و مبارزه و نیز اجتناب از ولایت طاغوت به هرشکلی و نوعی ضروری و لازم است.

البته خداوند در آیه 36 سوره نحل به صراحت از اجتناب ولایت طاغوت سخن به میان آورده است. خداوند هم چنین نه تنها خواستار ایمان به ولایت الهی است، بلکه خواهان کفر به ولایت طاغوت است. به سخن دیگر، شخص باید تولی و تبری داشته باشد و تنها تولی کفایت نمی کنند. از این روست که در آیات قرآنی از مومنان خواسته شده تا به ولایت طاغوت کفر ورزند.(نساء، آیه 60)

بر پایه آیه 256 سوره بقره باید این اعلان كفر به طاغوت با زبان، همراه با تصديق قلبى باشد. این برائت جویی و کفر نسبت به ولایت طاغوت و تولی جویی به ولایت الهی یک امر اختیاری و ارادی است و شخص باید با اراده و اختیار این گونه ایمان و عمل کند.(بقره، آیه 256)

از نظر قرآن توجّه به عاقبت و عقوبت اهل كفر، زمينه ساز اجتناب از كفر و پذيرش ولايت طاغوت می شود.(بقره، آیه 257) از این روست که در آیات قرآنی به عاقبت شوم و بد اهل طاغوت و طاغوتیان توجه داده است تا دیگران پند و عبرت گیرند و به طاغوت گرایش نیابند. کسانی که از ولایت طاغوت اجتناب کرده و حتی به مقابله با آن بر می خیزند، در حقیقت مومنانی هستند که خود را تحت ولایت الهی قرار داده و از مظاهر ولایت الهی پیروی و اطاعت می کنند. چنین حرکتی از سوی انسان موجب آثار و پیامدهایی است که برخی از آنان در این جا مطرح می شود:

1. بشارت الهی: اجتناب از عبادت طاغوت و روى آوردن به خداوند و ولایت الهی، موجب شايستگى براى دريافت بشارت الهى است.(زمر، آیه 17)

2. پیروی از بهترین ها: پذيرش دعوت پيامبران براى عبادت خدا و اجتناب از عبادت طاغوت، به مثابه پيروى از بهترين عقاید و افکار است که در قالب سخن بیان می شود.(زمر، آیات 17 و 18)

3. هدایت خاص الهی: پذيرش دعوت پيامبران براى عبادت خدا و اجتناب از عبادت طاغوت، موجب بهره مندى از هدايت خاص الهى می شود.(همان؛ نحل، آیه 36)

4. تقوای الهی: عبادت خالصانه خدا و اجتناب از عبادت طاغوت، از اوصاف تقواپيشگان است و کسانی که از آن ولایت طاغوتی پرهیز و به ولایت الهی گرایش می یابند، به مقام تقوای الهی می رسند و از آثار آن بهره مند می شوند.(زمر، آیات 16 تا 20)

5. عمل به ارکان آموزه های وحیانی: عبادت خدا و اجتناب از عبادت طاغوت، دو ركن اساسى تعاليم انبيا و پیامبران است و کسانی که این گونه عمل می کنند، به مهم ترین ارکان آموزه های الهی عمل کرده و از آثار آن بهره مند خواهند شد.(نحل، آیه 36)

6. نشانه خردمندی: از نظر قرآن اجتناب از ولایت طاغوت نشانه خردمندی و از صفات اولوالالباب است.(زمر، آیات 16 تا 18)

7. استواری و تمسک به آویزه محکم الهی: كفر به طاغوت و ايمان به خداوند، راهى استوار، محكم و مطمئن برای انسان است ؛ زیرا این گونه به عروه الوثقی تسمک جسته و از دستاویزی استوار و محکم و مطمئن سود می برد.(بقره، آیه 256)

8. بهره مندی از ولایت الهی: ايمان به خدا و كفر به طاغوت، موجب نيل به ولايت خاص الهى و بهره مندی از آثار آن است.(بقره، آیات 256 و 257)

9. تمسک به ریسمان الهی: كفر ورزيدن به طاغوت و ايمان به خدا، باعث چنگ زدن به ريسمان محكم الهى است.(همان)

10. هدایت خاص و پاداشی الهی: كفر به طاغوت، همراه با ايمان به خداوند، موجب رشد و هدايت خاص و پاداشی الهی برای انسان می شود.(همان)