عوامل و آثار خیانت در بیت المال

بسم الله الرحمن الرحیم

از جمله قوانین فطری بشری، امانت داری است که در تقابل با خیانت قرار می گیرد؛ زیرا انسان ها به طور فطری آفریده های حق شناس، عادل، صادق، امین و وفاکننده هستند و به این امور گرایش داشته و از نقیض آن ها یعنی باطل، ظلم، کذب، خیانت و پیمان شکنی گریزش دارند؛ مگر آن که فطرت آنان به اموری چون هواهای نفسانی و وسوسه های شیطانی، دفن و دسیسه شده باشد که در این صورت بر خلاف فطرت رفتار کرده و نه تنها به دیگران ظلم روا می دارند، بلکه بر اساس آموزه های وحیانی قرآن، در گام اول به خودشان ظلم کرده و شقاوت ابدی را برای خویش رقم می زنند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، برخی از انواع خیانت ها از برخی دیگر بدتر هستند؛ زیرا نه تنها تاثیرات منفی بر جان فرد می گذارند، بلکه موجب فساد در زمین و تباهی اهداف آفرینش می شوند و جامعه بلکه جهان را با عمل خیانت بار خویش گرفتار فساد می کنند. این افراد به عنوان «مفسدان فی الارض» شناسایی و معرفی می شوند و عذاب های دنیوی به عنوان مجرم و اخروی به عنوان گناهکار برای آنان خواهد بود.

خیانت، پیمان شکنی مخفیانه امین

واژه خیانت از ریشه عربی «خ و ن» به شخصی گفته می شود که به عنوان امین چیزی در اختیارش قرار می گیرد، ولی او به شکل مخفیانه و نهانی به تعهدات خویش در قبال آن عمل نمی کند و با تصرفات خلاف امانت از جمله کم کردن، افساد کردن، اختلاس کردن ، کلک ، غدر ، غش ، عدم استرداد چیز و مانند آن ها در امانت، خیانت می ورزد.

پس واژه خیانت متضمن اموری چون «نقض در امانت به شکل نهانی و مخفی» مطرح است، به گونه ای که شخص امین به ظاهر همان کاری را انجام می دهد که به عنوان امین، مکلف و موظف به انجام آن است؛ اما در باطن بر خلاف تعهدات و تکالیف عمل کرده و بی آن که کسی متوجه باشد، نقض پیمان می کند.

آثار خیانت ورزی

خدا در قرآن برای خائنی که در امانت خیانت می کند، آثار زیانباری را بیان می کند تا شخص بداند در راهی گام بر می دارد که سرانجام آن بدفرجام خواهد بود و ممکن است حتی در دنیا بهره ای از خیانت خود نبرد. از جمله آثاری که خدا در قرآن برای خیانت بیان کرده عبارتند از:

1. خشم و غضب الهی: خدا در قرآن بیان می کند که خیانتکار با خیانت در امانت خشم و غضب و سخط الهی را به جان خریده است و خدا او را در دنیا و آخرت مجازات می کند و دوزخ را برایش به عنوان زیستگاه آتشین آماده می سازد.(آل عمران، آیات 161 و 162)
2. بازگشت خیانت به خویشتن: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، کسی که به دیگران خیانت می کند و مخفیانه و نهانی بر خلاف امانت داری عمل می کند، پیش از آن که به دیگران خیانت کرده باشد، به خودش خیانت ورزیده و آثار بد و زشت خیانت همانند بومرنگ به خود باز می گردد و به او ضربه می زند.(نساء، آیه 107)
3. رسوایی و شرمساری: امین به سبب احترام و ارزش اجتماعی که دارد، مورد اقبال مردم است. در حقیقت امانت بیانگر شخصیت اخلاقی و مثبت فرد در اجتماع است. خیانت امین به این معنا خواهد بود که عرض و آبروی اجتماعی خویش را تباه ساخته است. از نظر قرآن، خیانت امین موجب رسوایی و شرمساری او در دنیا و آخرت خواهد شد به طوری که کسی دیگر به او به عنوان امین توجه و اهتمامی نخواهد کرد و رسوای عام وخاص در دنیا و آخرت خواهد شد. به سخن دیگر، خدا او را در دنیا و آخرت رسوا می کند تا شرمسار در میان مردم زندگی کند.(نساء، آیات 107 و 108)
4. شکست: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، امین خیانتکار در زندگی شکست می خورد و هیچ کامیابی و موفقیتی برای خود رقم نمی زند؛ زیرا از سنت های الهی این است که خیانتکار در کارش موفق و پیروز نشود و شکست برای او باشد.(انفال، آیات 58 و 59 و 71؛ یوسف، آیه 52) بنابراین، خیانتکار گمان نکند که با مکر و کیدی که ورزیده می تواند موفقیت و پیروزی در کارها را برای خودش رقم بزند، بلکه سنت الهی بر این قرار گرفته است که مکر و کید خیانتکار را به خودش بازگرداند و موفقیتی نصیب وی نشود.(یوسف، آیه 52)
5. فقدان هدایت: انسان در زندگی برای رسیدن به اهداف نیازمند راهنمایی خدای حکیم وخبیر است؛ اما کسی که خیانت می کند، از هدایت الهی محروم می شود و خداوند خیانتکار را با همه مکر و کیدی که می ورزد راهنمایی نمی کند تا به اهداف خویش برسد.(یوسف، آیه 52)
6. محرومیت از دفاع الهی: خیانت بر خلاف سنت های الهی است؛ زیرا سنت الهی حرکت بر مدار و محور عدالتی است که حق هر چیزی چنان که هست ادا شود؛ در حالی که خیانت نوعی ظلم وخروج از دایره عدل و حق است. بنابراین، خدا هرگز کسی که خیانت ورزد مورد حمایت قرار نمی دهد و از وی در برابر دیگران دفاع نمی کند؛ چرا که چنین دفاعی، دفاع از ظالم و اهل باطل است. بنابراین، از آثار خیانت امین، محرومیت از حمایت و دفاع الهی خواهد بود(نساء، آیات 105 و 107؛ حج، آیه 38) و امت نیز می بایست همین شیوه را در پیش گیرد و به دفاع از خائن و خیانتکار نپردازد.
7. محرومیت از محبت خدا: از نظر آموزه های وحیانی قرآن، اطاعت از خدا و رسول الله(ص) عامل کسب محبت الهی است؛ بنابراین، کسی که بر خلاف آموزه های الهی که با عقل و نقل کشف شده، عمل کند، در حقیقت بغض الهی را به جان خریده است و هرگز محبوب خدا نخواهد بود.(نساء، آیه 107؛ انفال، آیه 58؛ حج، آیه 38)

زمینه ها و عوامل خیانت امین

اصولا انسان بر اساس نرم افزار فطری در مسیر هدایت الهی عمل می کند و گرایش به حق و حقیقت داشته و از باطل از جمله خیانت پرهیز می کند؛ اما عوامل به عنوان زمینه ساز و بستر تغییر رفتار انسانی وجود دارد که موجب دفن و دسیسه فطرت سالم شده و به جای گرایش به امانت داری، در نهان خیانت می ورزد وبر خلاف فطرت عمل می کند.(شمس، آیات 7 تا 10؛ رعد، آیه 11؛ انفال، آیه 53؛ روم، آیه 30) از نظر قرآن عوامل بسترساز چنین تغییری در فطرت اموری چندی است که از جمله آن ها عبارتند از:

1. نفس اماره: از نظر قرآن، نفس در حالت استواء و اعتدالی فطری خویش، نفس ملهمه است که حقیقت را می شناسد و بدان گرایش دارد؛ اما به سبب وسوسه های شیطانی بیرونی و خواسته های افراطی نفس، به سوی باطل گرایش می یابد و نفس ملهمه را دفن و دسیسه کرده و اجازه می دهد تا نفس اماره به بدی زمام امور را به عهده گیرد.(شمس، ایات 7 تا 10) این گونه است که شخص امین به جای امانت داری، در نهان و خفا خیانت پیشه می کند.(یوسف، آیات 52 و 53)
2. حزب پرستی: از دیگر اموری که زمینه ساز خیانت امین می شود تا مخفیانه و نهانی در امانت خیانت ورزد و بر خلاف تعهدات عمل کند، حزب پرستی، نژادپرستی، جناح گرایی و مانند آن ها است. از نظر قرآن یکی از عواملی که موجب می شود تا اهل کتاب بر خلاف امانت رفتار کرده و خیانت ورزند، گرایش به حزب اهل کتاب است؛ یعنی کاری ندارند که حق با دیگری است، بلکه به سبب این که کسی را جزو حزب و جناح و مذهب خویش می یابند، در امانت غیر خودی خیانت می ورزند. در حقیقت به جای آن که ملاک را حق و حقیقت قرار دهند و عدالت ورزند و در امانت خیانت نکنند که ظلم است، با معیار قرار دادن خودی و غیر خودی، در امانت خیانت می ورزند.(آل عمران، آیه 57)
3. مال دوستی: از جمله عواملی که موجب خیانت امین در امانت می شود، مال دوستی است. در حقیقت گرایش به مادیات و ثروت موجب می شود تا در امانت خیانت ورزند و مال دیگران را مخفیانه تصرف کنند.(انفال، آیات 27 و28)
4. فرزند دوستی: دوستی افراطی نسبت به فرزند موجب می شود تا افراد امین در امانت خیانت ورزند و حقوق دیگران را تضییع کنند.(انفال، آیات 27 و 28)
5. بی تقوایی: اصولا کسانی که خداترس هستند، با اطاعت از شریعتی که عقل و نقل بیان می کند، وقایه و سپری در برابر خشم و سخط الهی فراهم می آورند. ازهمین روست که پای بند شرایع هستند و از احکام خدا پیروی و اطاعت می کنند و مثلا در امانت خیانت نمی ورزند؛ اما کسی که خدا ترس نیست با بی تقوایی خویش، دست به هر خلاف شریعتی می زند و مثلا در امانت خیانت می ورزد.(آل عمران، آیات 75 و76)
6. بی حیایی نسبت به خدا: از نظر قرآن، افرادی که نسبت به خدا استخفاف می ورزند و به جای اکرام خدا، اهانت می ورزند، اهل خیانت در امانت هستند و مخفیانه در امانت خیانت می کنند؛ این افراد در برابر مردم به گونه ای رفتار می کنند که بیانگر تکریم و احترام گذاشتن نسبت به آنان است، اما با خیانت مخفیانه در امانت نشان می دهند که همان میزان که نسبت به مردم تکریم دارند، نسبت به خدا چنین موضعی ندارند. در حقیقت برای مردم ارزش قایل هستند و ظاهر امانت دار خویش را حفظ می کنند، اما با خیانت مخفی در امانت نشان می دهند که برای دیدن و نظارت خدا ارزشی قایل نیستند؛ زیرا اگر خدا را ناظر می دانستند و برای خدا و دیدنش ارزش قایل بودند، خیانت مخفی نمی کردند، همان طوری که در برابر چشم ناظر مردم از خیانت پرهیز می کنند. پس خیانت مخفی آنان نشان می دهد که برای مردم ارزش قایل بوده و از ایشان حیا می ورزند؛ اما برای خدا ارزشی قایل نبوده و حیا نمی ورزند.(نساء، آیات 107 و 108)
7. بی اعتقادی به علم الهی: از نظر قرآن، کسی که اعتقاد به احاطه علمی خدا بر همه هستی ندارد، دست به خیانت می زند که به ظاهر از چشم خلق و خالق دور است(نساء، آیات 107 و 108؛ غافر، آیه 19)، در حالی که خدا می بیند؛ زیرا وقتی می گوییم خدا علیم است یعنی خدا بصیر است و می بیند. کسی که معتقد به علیم و بصیر بودن داشته باشد، خیانت نمی ورزد. خدا می فرماید: أَلَمْ يَعْلَمْ بِأَنَّ اللَّهَ يَرَى؛ آیا انسان نمی داند که خدا می بیند؟(علق، آیه 14)

خیانت در بیت المال

بیت المال به عنوان اموال عمومی در اختیار نظام ولایی اسلامی قرار می گیرد تا جلوی گردش ناسالم و نادرست ثروت گرفته شود و توده های مردم نیز از مواهب و نعمت های الهی برخوردار شوند.(حشر، آیه 7؛ انفال، آیات 1 و 42)

از آن جایی که مساله اقتصاد به ویژه اقتصادی عمومی مهم ترین مایه قوام اجتماع است(نساء، آیه 5)، لازم است تا کسانی عهده دار این امور شوند که از شایستگی های لازم برخوردار باشند و افزون بر «تقوای عمومی» از تقوای «خاص» بلکه «اخص» برخوردار باشند. از همین روست که امانت داری و علم یعنی تعهد و تخصص در کنار هم به عنوان مهم ترین مولفه برای انتخاب مسئولان و مدیران به ویژه در عرصه اقتصادی عمومی مطرح است تا از هر گونه خیانت و «غل» اجتناب شود.(یوسف، آیه 55؛ قصص، آیه 27)

امام صادق(ع) در باره نقش بیت المال در بقای امت اسلام و ارزش و جایگاه آن فرمودند: « إِنَّ مِنْ بَقَاءِ الْمُسْلِمِینَ وَ بَقَاءِ الْإِسْلَامِ أَنْ تَصِیرَ الْأَمْوَالُ عِنْدَ مَنْ یَعْرِفُ فِیهَا الْحَقَّ وَ یَصْنَعُ فِیهَا الْمَعْرُوفَ فَإِنَّ مِنْ فَنَاءِ الْإِسْلَامِ وَ فَنَاءِ الْمُسْلِمِینَ أَنْ تَصِیرَ الْأَمْوَالُ فِی أَیْدِی مَنْ لَا یَعْرِفُ فِیهَا الْحَقَّ وَ لَا یَصْنَعُ فِیهَا الْمَعْرُوفَ ؛ اگر می‌خواهید دین باقی بماند، بیت المال را به دست عادل بسپارید كه حق بوده و طرف دار حق می‌باشد . »(كافى، ج‏4 ، ص‏25)

از نظر آموزه های وحیانی اسلام، هر گونه خیانتی مانند خیانت چشم و دیدن زدن زنان زیر چشمی امری زشت و گناه دانسته شده است؛ اما خیانت مالی به سبب آن که «قوام اجتماع» را آسیب می رساند، بدتر و گناه و بلکه جرم قانونی بزرگتری است که شخص می بایست در همین دنیا مجازات شود و آثار و تبعات خیانت خویش را بچشد.

در روایات است که خیانت کار در بیت المال، ملعون است؛ این لعن به معنای طرد اجتماعی نیز می بایست از سوی امت در دستور کار مجازات و کیفر خیانتکاران به بیت المال اعمال شود؛ زیرا اگر شخصی ملعون است، می بایست این لعن در اشکال رفتاری امت نسبت به ملعون به نمایش گذاشته شود که همان «طرد اجتماعی» است تا شخص در شرایط سختی قرار گیرد و دیگران نیز عبرت گیرند.

امام باقر(ع) از پیامبر(ص) نقل می کند که آن حضرت(ص) فرمود: خمسة لعنتهم و کل نبی مجاب الزائد فی کتاب الله، و التارک لسنتی، و المکذب بقدر الله و المستحل من عترتی ما حرم الله…، و المستأثر بالفی ء المستحل له؛ پنج کس اند که من و هر پیامبر مستجاب الدعوه ای، آنان را لعنت کرده است: آن کس که در کتاب خدا، آیه ای را زیاد گرداند، و کسی که سنت و روش مرا، رها کند و کسی که قضا و قدر خدا را تکذیب کند و کسی که حرمت اهل بیت مرا که خدا واجب فرموده نگه ندارد، و کسی که اموال عمومی را، به خود منحصر سازد و تصرف در آن را به نفع خود حلال شمارد.(الکافی، ج 2، ص 293)

البته خیانت در بیت المال تنها به این نیست که شخص خودش تصرفاتی به نفع خویش داشته باشد، بلکه هر گونه بخشش از بیت المال خارج از حدود الهی می تواند به عنوان خیانت تلقی شود. پس هیات امناء و مسئولانی که برای زیر دستان خویش، پاداش هایی آن چنانی از بیت المال وضع می کنند، خیانت در بیت المال می کنند. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: جود الولاة بفی ء المسلمین، جور و ختر؛ بخشش نا به جای حکمرانان از اموال عمومی مسلمانان، ستم و خیانت است.(میزان الحکمة، ج 10، ص 745)

بنابراین، توجیهی ندارد که شخص به عنوان مسئول یک سازمان یا نهادی بخواهد از کیسه بیت المال برای دیگران بخشش کند که این از مصادیق «جور» و ظلم و فساد و خباثت است. در حدیث است که اگر مردمی «ختر» کنند، زمینه سلطه دشمنان را بر جامعه فراهم آورده اند: مَا خَتَرَ قَوْمٌ بِالْعَهْدِ إِلاَّ سُلِّطَ عَلَيْهِمُ العَدُو. «ختر» به خیانتی گفته می شود که همراه با خباثت و فساد در کاری است. کسی که در امانت الهی و بیت المال خیانت می کند، به تعهدات خویش به عنوان امین عمل نکرده است. این گونه است که دشمنان بر این ملت و قوم مسلط خواهند شد؛ زیرا کسی که در بیت المال خیانت می کند، ملت خویش را می فروشد؛ چنان که عبیدالله بن عباس در زمان امام حسن(ع) این گونه با «ختر» خویش معاویه را بر امت اسلام مسلط کرد.

پس مسئولانی که بیت المال مسلمانان در اختیار آنان هستند باید توجه داشته باشند که خزانه دار خدا و اموال عمومی مردم هستند و نمی بایست در آن هیچ گونه دخل و تصرفی داشته باشند که شائبه خیانت از آن بر داشت می شود. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: لیس لک أن تفتات فی رعیة و لا تخاطر إلا بوثیقة و فی یدیک مال من مال الله عز و جل و أنت من خزانه حتی تسلمه إلی؛ حق نداری به دلخواه خویش، به مردم چیزی بگویی و بدون دستور، به کارهای دشوار اقدام ورزی! در دست تو، مالی از اموال خداوند عز و جل است و تو، یکی از خزانه داران اویی تا آن را، به دست من بسپاری.(نهج البلاغه، نامه 6)

آن حضرت(ع) درباره ملاک و معیار مسئولیت می فرماید: حضرت امیر فرمودند: دَخَلْتُ بِلَادَكُمْ بِأَشْمَالِی هَذِهِ وَ رِحْلَتِی وَ رَاحِلَتِی‌ها هِیَ فَإِنْ أَنَا خَرَجْتُ مِنْ بِلَادِكُمْ بِغَیْرِ مَا دَخَلْتُ فَإِنَّنِی مِنَ الْخَائِنِینَ ؛ با این لباسی كه بر دوش دارم و این مركبی كه بر آن سوار هستم ، داخل شهر شما شدم و فرمانده شما شدم. پس اگر من از شهرتان خارج شدم و به غیر از چیزهایی كه با آن وارد شدم ، چیز دیگری داشتم، همانا من از خیانت كاران هستم .( المناقب، ج‏2، ص‏98)

امام زین العابدین (ع) در رساله حقوق خویش به این نکته توجه می دهد که مال دارای حقی است که می بایست رعایت شود. ایشان می فرماید: و اما حق المال: فان لا تأخذه الا من حله و لا تنفقه الا فی حله.و لا تحرفه عن مواضعه و لا تصرفه عن حقائقه و لا تجعله اذا کان من الله إلا الیه و سببا إلی الله؛ باید اموال را، جز از راه حلال نگیری و جز به راه حلال صرف نکنی و از موضع اش منحرف نکنی و از واقعیت ماهوی اش دور نسازی و چون مال از او است، جز در مسیر او به کار نگیری و جز مایه ی حرکت بسوی او قرار ندهی.(تحف العقول، ص 191، الحیاة، ج 3، ص 178)

البته این حقوقی که ایشان برای هر مالی می گوید، در مساله بیت المال می بایست با شدت و حدت بیش تری مورد اهتمام قرار گیرد. مسئول بیت المال می بایست به گونه ای عمل کند که از جاده حق و حقیقت و عدالت خارج نشود.

اصولا هر مالی که از اموال الهی شمرده می شود، یعنی خمس و زکات و فی و انفال می بایست به گونه ای مورد اهتمام قرار گیرد که هیچ گونه تصرفی بیرون از دایره حدود الهی در آن صورت نگیرد. امام صادق(ع) درباره لزوم سخت گیری در مساله اموال عمومی و بیت المال می فرماید: ما بلی الله العباد بشی ء أشد علیهم من إخراج الدراهم؛ خداوند، بندگان را به چیزی سخت تر از پرداخت حقوق مالی شرعی، امتحان نکرده است.(بحار الانوار، ج 70، ص 139)

پس اگر کسی نمی تواند از آزمون های الهی سربلند بیرون آید و احتمال می دهد که شایستگی امانت داری بیت المال را ندارد، مسئولیت های اجرایی نگیرد و خود را در شرایط آزمون سخت الهی که با مال و بیت المال انجام می شود، قرار ندهد.

اصولا مسئولیت در نظام سیاسی ولایی، امانت الهی همانند ولایت الهی است که امانت خدا است(احزاب، آیه 72 و روایات تفسیری) بنابراین، هر گونه خیانت در امر مسئولیت ناروا است و می بایست از آن اجتناب کرد. امیرالمؤمنین(ع) به «اشعث بن قیس» كه استاندار آذربایجان بود ، می نویسد: «وَ إِنَّ عَمَلَكَ لَیْسَ لَكَ بِطُعْمَةٍ وَ لَكِنَّهُ فِی عُنُقِكَ أَمَانَةٌ وَ أَنْتَ مُسْتَرْعًى لِمَنْ فَوْقَكَ لَیْسَ لَكَ أَنْ تَفْتَاتَ فِی رَعِیَّةٍ وَ لَا تُخَاطِرَ إِلَّا بِوَثِیقَةٍ وَ فِی یَدَیْكَ مَالٌ مِنْ مَالِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَنْتَ مِنْ خُزَّانِهِ حَتَّى تُسَلِّمَهُ إِلَیَّ وَ لَعَلِّی أَلَّا أَكُونَ شَرَّ وُلَاتِكَ لَكَ ؛ این پست و حكومت تو طعمه نیست ، بلكه امانتی بر گردنت می‌باشد و باید آرام آن را برانی . تو نگهبانی بیش نیستی و حق نداری به رأی خود عمل كنی.» (نهج‏البلاغه، نامه 5)

برخی از مسئولان به خویشان که می رسند از دایره عدالت قسطی خارج می شوند و به جای آن که «قوامین بالقسط» و مجری «عدالت» باشند، خیانت می ورزند و خویشان را مقدم کرده و با انحصارطلبی دیگران را از مشارکت باز می دارند، در حقیقت به خودشان خیانت کرده اند.(نساء، آیه 135؛ مائده، آیه 8)

امیرمومنان امام علی(ع) در این باره هشدار می دهد و می فرماید: ایاک و الاستئثار بما الناس فیه أسوة؛ بپرهیز از ویژه سازی سازی در چیزهایی که همه مردم در آنها برابرند.(نهج البلاغه، نامه 53)

امام رضا(ع) نیز می فرماید: و البراءة من الذین ظلموا آل محمد علیهم السلام… و البراءة من الناکثین و القاسطین و المارقین…و البراءة من أهل الاستئثار؛ بیزاری از کسانی که به آل محمد علیهم السلام، ظلم روا داشتند… و برائت از پیمان شکنان ومنحرفان و مرتدان… و برائت از ویژه سازان اموال عمومی مسلمانان بر خود، …از شرایط اسلام راستین است.(عیون أخبار الرضا، ج 2، ص 126، مسند الامام الرضا علیه السلام، ج 2، ص 502)

حسابرسی از بیت المال و مسئولان و نظارت دقیق بر اعمال آنان امری لازم و بایسته و واجب است. امیرمومنان امام علی(ع) در این باره می فرماید: أما بعد. فقد بلغنی عنک أمر، ان کنت فعلته فقد اسخطت ربک و عصیت امامک، و اخزیت امانتک .بلغنی أنک جردت الارض فأخذت ما تحت قدمیک، و اکلت ما تحت یدیک. فارفع الی حسابک! و اعلم ان حساب الله اعظم من حساب الناس. و السلام؛ اما بعد. درباره ی تو به من خبری رسیده است. اگر چنین کرده باشی، همانا که خدای خویش را به خشم آورده و از فرمان پیشوای خود سرباز زده و در امانت، کار به رسوایی کشانده ای. مرا گفته اند که به ستم، زمین را از بار و بر، تهی ساخته ای و باغ و بستان مردمان گرفته ای و کیسه ها از اندوخته ها پرداخته ای. اینک، حساب خود را نزد من فرست و بدان که حساب خواهی خدا، از حساب رسی آدمیان، دشوارتر است.و السلام.(نهج البلاغه، نامه 40)

برخی از مسئولان گمان می کنند که وقتی به منصبی دست یافتند و مسئولیتی یافته اند، به چراگاهی درآمدند که هم چون چارپایان می بایست شبانه روز از آن بچرند و شکم خویش را به مال مردم پر سازند. این افراد چنان که در آیات قرآنی آمده در دنیا و آخرت خوار و ذلیل خواهند شد، چنان که امام علی(ع) می فرمایند: و من استهان بالأمانة، و رتع فی الخیانة و لم ینزه نفسه و دینه عنها، فقد أحل بنفسه الذل و الخزی فی الدنیا و هو فی الآخرة أذل و أخزی. و ان أعظم الخیانة، خیانة الامة، و أفظع الغش غش الأئمة.و السلام؛ آن کس که امانت داری را خوار انگارد ودر اموال مردم، به خیانت چرا کند و روان و آیین خویش را از خیانت کاری، پاکیزه نگرداند، همانا در این سرا، خواری و ذلت بر خود روا داشته است و در آن سرا، خوارتر و ذلیل تر از این سرا باشد.آری، بزرگ ترین خیانت، خیانت به ملت است و زشت ترین دغل کاری، دغل کاری با پیشوایان.و السلام.( نهج البلاغه، نامه 26)

ایشان درتوصیف چریدن از بیت المال می فرماید: یَخْضَمُونَ مَالَ اللَّهِ خِضْمَةَ الْإِبِلِ نِبْتَةَ الرَّبِیع ؛ بعضی از افراد مثل شتری كه به علف تازه‌ی بهاری رسیده است ، مال خدا و بیت المال را می‌خورند. (نهج‏البلاغه ، خطبه 3)

هر گاه کسی در بیت المال خیانت ورزید، می بایست نظام سیاسی ولایی آن را به بیت المال بازگرداند و شخص خائن را مجازات کند. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: و الله لو وجدته قد تزوج به النساء و ملک به الاماء لرددته، فان فی العدل سعة.و من ضاق علیه العدل، فالجور علیه أضیق؛به خدا سوگند! اگر ببینم آنچه را عثمان بیهوده از بیت المال، به این و آن بخشیده، به مهر زنان یا بهای کنیزان شده باشد، آن را باز می گردانم، زیرا، عدالت، گشایش می آورد.و آن کس که عدالت بر او گران آید، ظلم و ستم، بر او گران تر خواهد بود.(نهج البلاغه، خطبه .15)

البته در روایات است که خواری و ذلت دنیوی و اخروی نصیبت کسانی است که در بیت المال به ناحق تصرف می کنند. چنان که در روایت است که «مدعم» از خدمتکاران پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در یکی از جنگ ها، همراه وی بود .او، در آن جنگ، به تیر دشمن شهید گشت. مسلمانان، کنار پیکر او گرد آمده، می گفتند: بهشت بر تو گوارا باد! ولی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم سخنی نمی فرمود و خشمناک به نظر می رسید. حاضران، علت خشم را نمی دانستند که ناگهان پیامبر (ص) فرمود: کلا، و الذی نفس محمد بیده! ان شملته الآن لتحترق علیه فی النار، کان غلها من فی ء المسلمین یوم خیبر؛ نه هرگز، سوگند به خداوندی که جان محمد در دست اوست! روپوش او هم اکنون وی را در میان آتش شعله ور خود می سوزاند، چون، او، آن روپوش را از بیت المال مسلمانان بدون رعایت مقررات و از روی خیانت برداشته بود.(سیره ی ابن هشام، ج 3، ص .354)

امیرمومنان امام علی(ع) بعد از خیانت «منذر بن جارود» در ولایت فارس، به وی می نویسد: و لئن کان ما بلغنی عنک حقا، لجمل أهلک و شسع نعلک خیر منک؛ اگر آنچه که از خیانت تو، به من رسیده است، درست باشد، شتر اهل ات و بند کفش ات، با ارزش تر از تو است.(نهج البلاغه، نامه 71)

پیامبر(ص) نیز درباره خیانتکاران در بیت المال و وضعیت آنان در قیامت می فرماید: من استعملناه منکم علی عمل، فکتمنا مخیطا فما فوقه، کان غلولا یأتی به یوم القیامة؛ هر کس از شما را، بر کاری گماردیم و او، سوزنی یا چیز مهم تری را از ما پنهان دارد، آن خیانت گر را همراه با خیانت اش روز قیامت خواهند آورد.(صحیح مسلم، ج 2، ص 127)