اجتماعیاخلاقی - تربیتیمعارف قرآنی

عواقب لغزش عالم

120جايگاه عالم فقيه

هر كسي اگر در زندگي خصوصي اش بلغزد، دودش به چشم خود مي رود؛ اما اگر در زندگي اجتماعي بلغزد، ديگران هم آسيب مي بينند.

اعتبار و شخصيت هر كسي دايره اين تأثيرات را بسته و باز مي كند. به اين معنا كه اگر شخص، داراي شخصيت اجتماعي بيش تري باشد، به همان اندازه دايره تأثيرات آن بيش تر مي شود.

 

سعدي در گلستان خود آورده است:

صاحبدلي به مدرسه آمد زخانقاه

بشكست عهد صحبت اهل طريق ر ا

گفتم ميان عالم و عابد چه فرق بود

تا اختيار كردي از آن اين فريق را

گفت آن گليم خويش بدر مي برد ز موج

وين جهد مي كند كه بگيرد غريق را

دامنه تأثيرگذاري رفتارهاي خصوصي و اجتماعي و نيز اشخاص با اعتبارات كم و زياد را بايد اين گونه ارزيابي و داوري كرد. از اين رو هر چه آدمي از نظر اجتماعي از جايگاه برتر و دايره نفوذ بيش تري برخوردار باشد، آثار تأثير خوب و بد كارهايش نيز اين گونه متفاوت مي شود.

از پيامبر گرامي اسلامي(ص) درباره جايگاه نفوذ و تأثيرگذاري عالم آمده است: اذامات العالم الفقيه ثلم في الاسلام ثلمه لايسدها شيء؛ وقتي عالمي فقيه، فوت كند در اسلام رخنه اي ايجاد مي شود كه هيچ چيزي نمي تواند جاي آن را پركند؛ زيرا انتساب وي به جهان فقاهت و دين، موجب مي شود تا تأثير دوگانه اي داشته باشد. مردم به اين شخص به دو دليل احترام مي گذارند: يكي از آن جهت كه دانشمند است و ديگر از آن رو كه فقيه و عالم دين است. از اين رو دايره نفوذ و تأثيرگذاري اش بيش تر از كسي است كه تنها عالم و دانشمند باشد و كاري به دين مردم نداشته باشد. كساني كه با دين و دنياي مردم سروكار دارند، تأثيرات ايشان بسيار قوي تر و از نظر دامنه و گستره نيز وسيع تر است.

البته در برخي از منابع اين حديث چنين نقل شده است: «اذا مات المومن الفقيه ثلم في الاسلام ثلمه لايسدها شيء» در همين عبارت نيز قيد ايمان به شكلي همان كار را انجام مي دهد؛ زيرا اين فقيه و دانشمند را از ديگر دانشمندان جدا مي كند. به اين معنا كه مؤمني كه دانشمند است مرگش چنين تأثيرگذار مي باشد؛ زيرا فقيه در اصل به معناي دانشمند ژرف انديش است كه داراي فهم و درك و بصيرت ژرف مي باشد و ژرف نگري وي موجب شده تا از ديگران جدا شود و محل احترام و اعتبار مردم قرارگيرد. اين فقه و دانش وي در كنار ايمان، مسئوليت دو چنداني براي او پديد مي آورد؛ زيرا همان اندازه كه اعتبار و احترام او افزايش مي يابد به همان اندازه بر مسئوليت و تكاليف وي افزوده مي شود؛ چرا كه ارتباط ميان حقوق و تكاليف به تناسب است. به اين معنا كه هر حقي تكليف در خور شأن خود را مي طلبد؛ چنان كه هر تكليفي نيز حقوق شايسته آن تكليف را اقتضا مي كند؛ چه آن كه «من له الغنم فعليه الغرم؛ هر كسي كه سود برد زيان را نيز مي بايست متقبل شود.»

وظيفه سنگين منسوبين به پيامبر وائمه(ع)

خداوند در قرآن مي فرمايد كساني كه به پيامبر(ص) منتسب هستند بايد خود را براي پاداش هاي مضاعف آماده كنند؛ يعني اگر كارهاي نيك كردند پاداش هاي نيك مضاعفي نيز دريافت مي كنند و اگر كارهاي زشتي انجام دادند خود را براي مجازات هاي سخت تر آماده كنند. (احزاب، آيات30و 31)

براين اساس در روايات به مومنان شيعي هشدار داده مي شود كه انتساب آنان به معصومان (ع) مسئوليت ايشان را دوچندان مي كند چنان كه سود و بهره ايشان نيز به سبب همين ارتباط و انتساب ايماني بسيار فزون تر است؛ زيرا از شفاعت آن حضرات بهره مند شده و در دنيا نيز از عنايات خداوندي سود مي برند.

درجامعه امروز كساني كه به دولتمردان وابسته هستند و منسوب به شخص و شخصيت مي باشند، هم از اعتبار آنان سود مي برند و هم به سادگي مي توانند آنان را بد نام كنند از جمله زنان و فرزندان شخصيت هاي اجتماعي كه از اعتبار و منزلت اجتماعي و سياسي بالايي برخوردارند مردم در رفتارهاي خويش به عقلا و علماي قوم خود مي نگرند و مي كوشند تا آنان را الگوهاي رفتاري خويش قرار دهند. همين ويژگي تقليدپذيري و الگوبرداري از رفتارهاي بزرگان قوم، موجب مي شود تا خواسته و ناخواسته فرزندان و زنان و ديگر منسوبين و منتسبان به آنان نيز در دايره الگوبرداري قرار گيرند. اين گونه است كه آثار رفتارهاي درست و نادرست آنان درگستره وسيعي برجا مي ماند.

عواقب خطرناك لغزش عالم

در روايت از اميرمومنان علي (ع) آمده است: زله العالم كانكسار السفينه تغرق و يغرق معها غيرها؛ لغزش عالم مانند شكسته شدن كشتي است كه باعث غرق كشتي وسرنشينان است. (غررالحكم، ص 426).

همچنين آن حضرت گفت:زله العالم كبيره الجنايه؛ لغزش عالم آن جنايتي بس بزرگ است (همان، ص 427) زيرا اين جنايت، محدود به حوزه شخصي يا دايره بسته اي نيست بلكه؛ زله العالم تفسد العوالم؛ لغزش دانشمند جهانيان و عوالم را تباه و فاسد مي كند. (همان، ص 426).

از اين رو دايره عمل دانشمندان محدود به خود يا گروه خاصي نمي شود بلكه جهان و جهانيان را تخريب و تباه مي كند و مردم را در دنيا و آخرتشان زيان مي رساند و بازتاب آن حتي در عوالم و جهان هاي ديگر و نيز نسل ها و اقوام بعد از آنان نيز خواهند ماند؛ زيرا رفتار عالم به شكل يك فرهنگ درمي آيد و همانند سنت بد و خوب ماندگار مي شود و آثار آن هم چنان درجهان ها و نسل ها مي ماند.

از نظر اميرمومنان علي (ع) اين لغزش عالم مي تواند حتي به شكل غفلت باشد و دمي از حق غافل گردد و رفتاري را ناغافل انجام داد ولي همين غفلت وي تاثيرات شگرفي دارد و مي پرسد: كيف يهتدي الضليل مع غفله الدليل؛ چگونه با غفلت راهنما گمراه مي تواند هدايت يابد. (همان، ص 553)

براين اساس از عالم مي خواهد تا درهمه حالات مواظب خود باشد و پيش از اين كه به كاري بپردازد نخست خود را اصلاح كند؛ زيرا «كيف يصلح غيره من لم يصلح نفسه؛ كسي كه خود را اصلاح نكرد چگونه مي تواند ديگران را اصلاح كند.» (همان، ص 555) چرا كه «من لم يصلح نفسه لم يصلح غيره؛ كسي كه خود را اصلاح نكرد ديگران را اصلاح نخواهد كرد. (همان ، ص 702).

درحديث قدسي آمده است كه مي توان از خطاهاي فردي گذشت ولي نمي توان از خطاهاي اجتماعي گذشت. از آن جايي كه خطاهاي عالمان، خطاهاي شخصي به شمار نمي آيد نمي توان به سادگي از آن گذشت و لغزش ايشان را همانند لغزش يك فرد معمولي و عادي دانست؛ زيرا حتي اگر خطاهاي مردم عادي خطايي اجتماعي باشد، دريك دايره بسته، تاثيرگذاري دارد ولي خطاهاي عالمان و دانشمندان و مسئولان دايره وسيعي اجتماعي و طبقات و جوامع و اقشار مختلف را در برمي گيرد. بنابر اين نمي توان به سادگي از كنار آن گذشت.

لغزش در اصول و فروع

درحوزه عمل سياسي نيز اين گونه است كه بايد همواره ميان اصول و فروع تفكيك كرد؛ يعني همان گونه كه ميان رفتارهاي انسان هاي معمولي با انسان هاي عالم و داراي مسئوليت هاي اجتماعي و اعتبار تفاوت قايل مي شويم هم چنين مي بايست ميان اصول و فروع، اين گونه تفكيك كنيم. بنابر اين گاه اين لغزش ها در اصول است و گاه در فروع اگر در فروع باشد مي توان اغماض كرد وتساهل نمود ولي لغزش در اصول تاثير بد شگرفي دارد.

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا