شیوه های مکر و حیله دشمنان از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

نیرنگبازان با مکر و حیله های گوناگون تلاش می کنند تا انسان از مقصود نیک و خیرش باز ماند و بدان دست نیابد؛ بنابراین از هر گونه کید و مکر و خدع استفاده می کنند تا بتوانند به هدف ناپاک و خبیث خویش دست یابند.

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، مکر و نیرنگی که انسان را از اهداف الهی و نیک و خیرخواهانه باز می دارد، امری ناپسند و مذموم است و حرام است تا کسی با مکر و نیرنگ بخواهد مانع از تحقق خیر یا نیکی از سوی کسی شود یا اجاده ندهند شخص به مقصود نیک و خیرخواهانه ای دست یابد. البته شکی نیست که چنین مکر و نیرنگی از مصادیق افساد در زمین و اذیت و آزار دیگران است که عقل سلیم و نقل وحیانی از آن باز می دارد و آن را عملی زشت و گناهی نابخشودنی می داند.

لزوم آشنایی با شیوه های نیرنگ برای دفع آن

شکی نیست که انسان از سوی دشمنانی سوگند خورده هم چون ابلیس این شیطان جنی مواجه است که با بهره گیری از شیاطین دیگر جنی و انسی تلاش می کند تا با «مکر» خویش، هرگز هیچ فرد انسانی به «مقصد و مقصود الهی»؛ یعنی دست یابی به خلافت در سایه عبودیت و مظهریت در ربوبیت نرسد. ابلیس خود در این باره گفته است: قَالَ فَبِمَا أَغْوَيْتَنِي لَأَقْعُدَنَّ لَهُمْ صِرَاطَكَ الْمُسْتَقِيمَ ثُمَّ لَآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلَا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ ؛ گفت: پس به سبب آنكه مرا اغوا کردی و به بيراهه افكندى! من هم براى فريفتن آنان حتما بر سر راه راست تو خواهم نشست؛ آنگاه از پيش رو و از پشت‏ سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آنها مى‏ تازم و بيشترشان را شكرگزار نخواهى يافت. (اعراف، آیات ۱۶ و ۱۷)

هم چنین گفته است: الَ أَرَأَيْتَكَ هَذَا الَّذِي كَرَّمْتَ عَلَيَّ لَئِنْ أَخَّرْتَنِ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ لَأَحْتَنِكَنَّ ذُرِّيَّتَهُ إِلَّا قَلِيلًا ؛ سپس گفت: به من بگو اين كسى را كه بر من برترى دادى براى چه بود؟ اگر تا روز قيامت مهلتم دهى قطعا فرزندانش را جز اندكى از آنها با ریسمان انداختن در گردنشان به تباهی کشیده و ريشه‏ كن خواهم كرد. (اسراء، آیه ۶۲)

خدا نیز فرمود: قَالَ اذْهَبْ فَمَنْ تَبِعَكَ مِنْهُمْ فَإِنَّ جَهَنَّمَ جَزَاؤُكُمْ جَزَاءً مَوْفُورًا وَاسْتَفْزِزْ مَنِ اسْتَطَعْتَ مِنْهُمْ بِصَوْتِكَ وَأَجْلِبْ عَلَيْهِمْ بِخَيْلِكَ وَرَجِلِكَ وَشَارِكْهُمْ فِي الْأَمْوَالِ وَالْأَوْلَادِ وَعِدْهُمْ وَمَا يَعِدُهُمُ الشَّيْطَانُ إِلَّا غُرُورًا ؛ فرمود: برو كه هر كس از آنان تو را پيروى كند، مسلما جهنم سزايتان خواهد بود كه كيفرى تمام است؛ و از ايشان هر كه را توانستى با آواى خود تحريك كن! و با سواران و پيادگانت بر آنها بتاز! و با آنان در اموال و اولاد شركت كن! و به ايشان وعده بده! و شيطان جز فريب به آنها وعده نمى‏ دهد.(اسراء، آیات ۶۳ و ۶۴)

از آن جایی که هر فرد انسانی با چنین دشمن نادیدنی(اعراف، آیه 27) مواجه است که در پیرامونش طواف می کند(اسراء، آیه 201) تا با فتنه گری(اعراف، آیه 27) وسوسه گری(اعراف، آیه 20؛ طه، آیه 120) ، دادن وعده های دروغین (ابراهیم، آیه 22) و مانند آن ها او را از هدف اصلی آفرینش یعنی عبودیت و بندگی خدا و دست یابی به مظهریت ربوبیت و قرار گیری در جایگاه خلافت الهی باز دارد، لازم است تا انسان به دشمن شناسی پرداخته و شیوه ها و روش های فریب و نیرنگ بازی او را بداند تا این گونه امکان دفاع و مقابله فراهم آید.

مهم ترین شیوه ها و روش هایی که مکاران و نیرنگبازانی چون شیطان برای دست یابی به اهداف شؤم و مانع تراشی در راه رسیدن دیگران به مقصود خویش به کار می گیرند، شامل موارد زیر است:

1. اغواگری: اغواگری به این معنا است که شخص را در موقعیت قرار دهی که گمان می کند که در جایگاه مهم و برتری قرار دارد یا می تواند قرار گیرد. از مصادیق این روش می توان به «ادلاء» اشاره کرد که بر گرفته از «دلو» است. ادلاء کننده دلوی را فراهم می آورد تا انسان را برای دست یابی به آبی که سراب است به درون گودالی می فرستد که شخص گمان می کند، چاه است. وقتی انسان به قصد آب به درون گودالی در آید که این گونه وانمود شده که چاه است، آن گاه ریسمان را می کشند تا در آن گودال بماند. ابلیس و شیطان با انسان این گونه رفتار می کند، او را به چیزی دروغ وعده می دهد که برای انسان امری مهم و ارزشی است، ولی وقتی انسان به ریسمان پوسیده ابلیس درون می رود می بیند که گودالی است پر از هیچ نه چاهی پر از آب. سراب نشان دادن و آب نمودن از دیگر مصادیق همین روش و رویه ابلیس است. خدا بیان می کند که ابلیس با چنین روشی والدین نخستین بشریت را فریب داده است؛ زیرا ابلیس با بیان این که فرشته شدن یا شاهی جاودان در چشیدن میوه درخت ممنوع است، آدم و حوا(علیهما السلام) را به عریانی و هبوط کشاند. (اعراف، آیات 20 تا 22)
2. تبلیغات فریبنده: از دیگر روش های شیوه های ابلیسی نیرنگبازان بهره گیری از تبلیغات فریبنده است. اینان برای دست یابی به مقصود پلید خویش، گنجشک را رنگ کرده و به جای قناری می فروشند. محتوای باطل را در زر ورق می پیچند و با کلمات زیبا و دلنشین و شیوا و رسا سخنان شیطانی را بیان می کنند. با بهره گیری از ابزارهای گوناگون و اشکال زیبا در قالب انواع هنرها و فیلم ها و نمایش ها، رفتارهای شیطانی و منکرات و نابهنجارهای ضد ارزشی و ضد فرهنگی را به خورد مخاطبان خویش می دهند. این گونه است که مستکبران و ظالمان شیطانی صفت با بهره گیری از عناوینی چون حقوق بشر و رهایی زن و آزادی بشر و مانند آن ها، بیش ترین موانع را در سر راه انسان های ارزشی و مصلحان واقعی ایجاد می کنند و با روان گردان فرهنگی، ذهن و قلب مخاطبان را تسخیر می کنند و آنان را به عنوان بردگان فرهنگی به کار می گیرند.(انعام، آیه 112)
3. تحریک عواطف و احساسات: انسان سلیم کسی است که عقل و قلب او در یک حالت توازنی فعالیت می کند. بنابراین، عواطف و هیجانات و احساسات چنین شخصی بر اساس معیارها و ملاکات و مناطاتی عمل می کند که عقل سلیم آن را توصیه کرده است. چنین انسانی نه خشک و خالی از عواطف است و نه گرفتار فرحناکی هیجان زدگی. اما شیاطین انسی و جنی برای این که انسان را از حالت سلامت حقیقی خارج کنند و تعادل میان عقل و قلب را از میان بردارند، با بهره گیری از هر چیزی و با آمیختگی حلال و حرام یا همان حق و باطل تلاش می کنند تا عواطف و احساسات بر عقل غلبه کرده و چیره شود؛ زیرا در یک حالت هیجانی مثبت یا منفی مانند هیجان حزن و اندوه شدید، یا هیجان فرحناکی بهتر می توان بر رفتار و کنش و واکنش افراد چیره شد و آنان را به سمت و سوی برد که اهداف شیطانی بدان تحقق می یابد. بر اساس آموزه های وحیانی ایجاد خوف شدید در مخاطب با فرحناکی موجب می شود تا شخص به دور از عقلانیت رفتار کند و تصمیماتی اتخاذ نماید که بر خلاف اهداف و مقاصد اصلی انسان است.(طه، آیات 60 تا 63؛ اعراف، آیات 109 و 110 و 123)
4. ترور: از دیگر روش ها و شیوه های پلید شیاطین جنی و انسی برای مانع تراشی بر سر راه انسان های خوب، بهره گیری از روش های ناجوانمردانه چون ترور فیزیکی و ترور شخصیت است. دشمن اگر نتواند از طریق ترور شخصیت به اهداف خویش برسد از ترور فیزیکی و حذف افراد موثر بهره می گیرد تا دیگرانی که از این افراد پیروی می کنند در شرایطی قرار گیرند که نتوانند تصمیم درستی اتخاذ کنند و به ناچار رویه و منش و کنش خویش را تغییر دهند و در مسیر باطل گام بردارند.(نمل، آیه 50؛ انفال، آیات 30؛ توبه، آیات 63 و 64)
5. همراهی دروغین: همراهی یکی از روش هایی است که در روان شناسی پیام بسیار مورد تاکید است؛ زیرا اگر کسی بخواهد پیامی را به ویژه به مخاطبی برساند که اصل را بر مخالفت و مخالف خوانی گذاشته است، چاره ای جز این نیست که انسان با همراهی این حالت دفاعی را از شخص سلب کند. این گونه است که حضرت ابراهیم(ع) برای برداشتن سد دفاعی بت پرستان، با آنان همراهی می کند تا سپس با بیان نواقص و کمبودهای بت پرستی آنان را به سوی دین حنیف اسلام رهنمون سازد.(انعام، آیات 76 تا 79) شیاطین نیز از این روش برای حذف سد دفاعی مومنان بهره می گیرند. البته آنان این همراهی را با بهره گیری از ابزارهای باطل و دروغین ایجاد می کنند. آنان برای شکست مقاومت مومنان، مدعی اسلام و دوستی و مانند آن می شوند و با ابراز و اظهار دروغین همدردی و همدلی و همراهی می کوشند تا مقاومت و سد دفاعی شکسته شود و بتوانند اهداف و مقاصد پلید خویش را جامه عمل بپوشانند. بر همین اساس می بیینم که دشمنان اسلام به یک دیگر سفارش می کنند که با اظهار اسلام و سپس ارتداد موجبات سست کردن ایمان مسلمانان را فراهم سازند.(آل عمران، آیه 72؛ نساء، آیه 137؛ مجمع‌البيان، ج 3 – 4، ص 193) خدا در قرآن می فرماید که برخی از مردم از جمله منافقان به ادعای همراهى با مؤمنان، بهره می گیرند تا این گونه با چنین شیوه ای خود را در دل مومنان خوب و نیک جلوه دهند و به اهداف پلید خویش برسند.(توبه، آیه 56)
6. تقیه: تقیه معنای عدم اظهار حقیقت به سبب حاکمیت واقتدار ظالمان و مستکبران، شیوه ای است که اسلام برای حفظ جان مومنان تجویز کرده است. هم چنین برای حفظ حق و یا دست یابی به اهداف حقی می توان از تقیه استفاده کرد؛ چنان که حضرت یوسف(ع) از همین شیوه مکارانه مثبت تقیه برای نگه داشت برادر خویش بهره برد(یوسف، آیات 70 و 76)؛ زیرا در روايتى از امام صادق (علیه السلام) آيات مزبور به تقيّه تفسير شده است. (تفسير نورالثقلين، ج 2، ص443، ح 127) باید توجه داشت که شیاطین از این شیوه حق برای مکر و فریب استفاده می کنند تا این گونه مقاصد باطل خویش را تحقق بخشند.
7. مراوده: یکی از روش های که در مکر و کید از آن سود برده می شود، مرادوه است؛ زیرا رفت و آمد بسیار موجب می شود تا شخص در حالتی از انس و الفت قرار گیرد که هر گونه سد دفاعی شکسته شود. مرادوه های شیطانی که مردان و زنان نامحرم با هم دارند، بستری برای تجاوزگری و خیانت در امر زناشویی است. از آیات قرآنی به دست می آید که زنان در این امر کید بسیار ماهر هستند و کید آنان از شیطان نیز قوی تر و عظیم تر است.(یوسف، آیات 50 و 51 و 52) البته در مسایل سیاسی و اجتماعی نیز این شیوه و روش به کار گرفته می شود تا با ایجاد مرادوه فضا برای سوء استفاده فراهم آید. بنابراین لازم است تا در مراوده های اجتماعی و سیاسی مواظب باشیم تا در دام مکر و حیله دشمنان نیافتیم.
8. اظهار دروغین نصحیت: یکی از دیگر از روش های مکاران این است که در جامه دروغین نصحیت و پند وارد می شوند و با اظهار دروغین خیرخواهی، این امکان را فراهم می آورند تا سد دفاعی شکسته شود و شخص خود را برای پذیرش حرف و عمل باطل آماده سازد. اظهار خیرخواهى و نصیحت‌خواهى، شیوه مکر فرزندان یعقوب در ربودن یوسف (علیه السلام) از جمله این موارد است که در قرآن بیان شده است.(یوسف، آیات 11 و 12) امروز نیز در دنیای اجتماعی و سیاست دشمنان در قالب نصحیت و خیرخواهانه بودن مواضع باطل خویش را پیش می برند و مخالفان را به موافقان خویش تبدیل می کنند. همین نصحیت خواهی و خیرخواهی را ابلیس برای به دام کشیدن حضرت آدم(ع) به کار گرفته است. (اعراف، آیات 20 تا 22)
9. سحر و جادو: سحر از دانش ها و علوم اکتسابی است که می توان آن را تعلیم و آموزش داد و تعلم دید؛ یعنی قابلیت یاددهی و یادگیری دارد. از همین روست که آن را به عنوان علوم «غریبه» دسته بندی کرده اند که علم و دانش قابل یادگیری است هر چند که نسبت به دیگر علوم قریبه این علوم غریبه است؛ یعنی تعلیم و تعلم آن سخت تر و دشوارتر است؛ ولی به هر حال قابل یادگیری است. از نظر قرآن، برخی از مردمان از این علوم برای دست یابی به اهداف پلید خویش سود می برند؛ زیرا انجام کید و مکر در این گونه علوم و تاثیرگذاری بر دیگران آسان تر است؛ یعنی کسی که این علوم سخت را بتواند بیاموزد به آسانی می تواند دیگران را تحت تاثیر قرار دهد. از این روست که در اسلام حرام است. از نظر قرآن دشمنان برای دست یابی به اهداف پلید خویش ممکن است از این علوم غریبه از جمله سحر بهره گیرند تا با کید و مکر خویش امکان جلوگیری از راه حق فراهم آید و مومنان نتواند به مقاصد عالی و متعالی خویش دست یابند.(طه، آیات 60 تا 69)
10. اظهار دروغین صلح خواهی: دشمنان از هر چیز مثبت و خوب و زیبا برای دست یابی به اهداف پلید خویش استفاده می کند. بنابراین در مکر و کید تنها به ابزارهای باطل اهتمام ندارد، بلکه از ابزارهای حق و باطل نیز بهره می گیرد تا بتواند با اظهار دروغین خویش سد دفاعی را بشکند و مقاومت را کاهش یا از میان بردارد. این گونه است که از صلح خواهی و صلح طلبی به عنوان ابزاری برای کید و نیرنگ خویش بهره می گیرد.(انفال، آیات 61 و 62) بنابراین می بایست انسان عاقل مومن مواظب باشد تا در دام اظهار دروغین صلح خواهی دشمنان نیافتد و در شرایط تسلیم قرار گیرد.
11. اظهار عشق ، محبت و معاشقه: یکی از روش های مکر و کید دشمنان، بهره گیری از اسباب عشق و محبت و معاشقه برای شکست سد دفاعی فرد مقابل است. همان طوری که زنان مصری برای شکست سد تقوای الهی یوسف(ع) از این ابزار استفاده کردند، امکان استفاده از سوی دیگر زنان وجود دارد(یوسف، آیات 32 و 33)؛ زیرا در روايتى از امام سجّاد (علیه السلام) آمده كه زنان مصرى هر يك مخفيانه پيام عشق خود را به سوى يوسف (علیه السلام)فرستادند و از او درخواست ديدار كردند تا این گونه ایشان را در دام اندازند و به زنا بکشانند.( تفسير نورالثقلين، ج 2، ص 415، ح 17) امروز ارسال پیامک ها یا تصاویر عاشقانه و لطیفه های جنسی به عنوان یک ابزار مراوده و اظهار عشق در شبکه ها و رسانه های اجتماعی تبدیل شده است که بسیاری از مردان و زنان پاکدامن را به سوی شهوت جنسی خیانت آمیز دعوت می کند. البته همین اظهار دروغین در عرصه های سیاسی و اجتماعی نیز به کار گرفته می شود تا اشخاص در دام محبت دروغین دشمن افتاده و این گونه گرایش به مقاصدی پیدا کنند که دشمنان استکباری و ظالم برای مسلمانان برنامه ریزی کرده اند.
12. استفاده ابزاری از مقدسات: یکی دیگر از روش های مکاران و نیرنگ بازان بهره گیری از مقدسات برای دست یابی به اهداف و مقاصد باطل و پلید است. بنابراین، اگر دشمن احساس کند که امری مقدس است، می کوشد تا آن را به عنوان ابزاری برای تقرب بهره گیرد و این گونه با ایجاد نوعی همدلی و همراهی دروغین در بلند مدت اهداف خویش را جامه عمل می پوشاند. ابلیس با علم به تقدس اسمای الهی در نزد حضرت آدم(ع) به سوگند دروغ متوسل می شود تا این گونه حرف خویش را به کرسی بنشاند. بسیاری از مردم نیز با سوگند دروغ بر آن هستند تا در خرید و فروش یا امور دیگر اهداف پلید و ناپاک خویش را به سرانجام برسانند.(نحل، آیه 94؛ اعراف، آیات 21 تا 22؛ منافقون، آیات 1 تا 2)
13. نفاق: از نظر قرآن، کید و مکر نیرنگبازان در قالب نفاق و دورویی نیز ظاهر می شود و انسان مومن عاقل می بایست مواظب چنین مکاری و نیرنگبازی باشد. این نفاق در حوزه سیاسی و اجتماعی بیش تر از دیگر حوزه ها خودنمایی می کند و خطر آنان برای اجتماع و امت اسلام بسیار است.(نساء، آیه 142) از رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله از چگونگى خدعه با خدا سؤال شد. ايشان فرمود: به دستورهای الهى عمل مى‌كند ، امّا قصد وى غير خداست. (تفسير عيّاشى، ج 1، ص 283، ح 295)