جامعه موجودي زنده و پوياست و در باطن از يك شخصيت پايدار و ثابتي هم برخوردار است. در حقيقت مي توان جامعه را همانند فرد انساني دانست كه با حفظ هويت از كودكي تا پيري در حال تغيير و تحول است ولي ثبات هويتي و شخصيتي يا همان «من» را داراست.
پويايي و زنده واربودن جامعه بدان معناست كه هر روز مقتضيات و شرايط تازه اي كه تجربه مي كند كه با شرايط و مقتضيات ديروز تفاوت دارد. از اين رو گفته اند هر انساني بايد فرد زمانه خودش باشد و با شناخت از شرايط زيستي خودش، رفتارهاي زيستي خودش را سامان دهد.
اين پويايي و زنده بودن جامعه و شرايط متغير سبب مي شود تا سنت هاي تازه اي پديد آيد كه پيشينه اي براي آن نبوده است. به عنوان مثال شرايط زيستي و سنت هاي اجتماعي دوره حمل و نقل با چارپايان با عصر اتومبيل فرق مي كند. با اختراع تلفن، تلفن همراه، تلفن هاي تصويري، رايانه و اينترنت و مانند آن نوع ارتباط نيز متفاوت شده است. هريك از اين ابزارها سنت هايي را مي طلبد.
در اينجاست كه انتخاب يك سنت و سيره عقلاني و عقلايي مي تواند به بهبود ترابري و حمل و نقل و نيز ارتباطات اجتماعي بينجامد. اگر در گذشته سنت حمل و نقل با چارپايان، در بهترين حالت مقتضي اين بود كه زنان مثلا در كجاوه بنشينند، امروز در عصر اتومبيل نيز مي بايست با بهره گيري از ابزارهاي مناسب نوعي امنيت اخلاقي و حجاب براي زنان فراهم آيد تا كمتر در معرض ديد باشند. چنين سنتي مثلا با تيره كردن برخي از شيشه هاي اطراف امكان پذير مي شود.
در مسئله عبور از چهارراه ها و ميادين نيز قوانين و سنت هاي عقلايي ابداع شده كه مرتبط به رانندگي است. يكي از سنت هاي خوب عقلايي، چراغ راهنمايي و رانندگي يا خط كشي ممتد و غيرممتد براي مكان هايي است كه احتمال برخورد و تصادف از رو به رو وجود دارد و سبقت در آن نقطه، خطرناك يا بي خطر است.
وجود ابزارهاي ارتباطي نيز شرايط و مقتضيات خودش را دارد كه اگر به خوبي در چارچوب سنت هاي عقل و عقلاء و شريعت عمل شود، موجب بهبود زندگي و كاهش مشكلات رواني و اجتماعي جامعه مي شود. اين ابزارهاي ارتباطي مي تواند سنت حسنه و نيك صله رحم را تقويت كند و ارتباط خانوادگي را در شرايط بسيار متفاوت و سخت حتي بهبود بخشد.
اما اگر در جرياني برخلاف عقل و شرع و عقلاء، اين سنت ها سامان داده شود نه تنها اين ابزارها مفيد نخواهدبود بلكه زيانباربوده و مي تواند موجب مثلا فروپاشي اخلاقي يا خانوادگي شود و جامعه را با بحران هاي متعدد و نابهنجاري هاي خطرناك بسياري مواجه سازد. سوءاستفاده از سرعت اتومبيل و عبور از چراغ قرمز و ايجاد سنت هاي زشت و ناروا در حوزه رانندگي يا استفاده از ابزارهاي ارتباطي و گسترش فرهنگ برهنگي و دريدگي و پرده دري و مانند آن سنت هاي بدي است كه مي تواند جامعه را با مشكلات عديده اي مواجه سازد.
به سخن ديگر، هر اختراع و ابزاري كه وارد جامعه مي شود مي تواند همراه با فرهنگ درست و سنت هاي اخلاقي و عقلايي و شرعي باشد؛ چنان كه مي تواند همراه با فرهنگ نادرست ضداخلاقي باشد. برخي از انسان ها به سبب تقواي عقلاني حتي اگر از تقواي هدايت وحياني بي بهره باشند و از اهل كتاب و دين نباشند، دنبال سنت هاي خوب هستند و نيكوترين شيوه بهره برداري از ابزارها را ايجاد و يا تقويت مي كنند، اما برخي ديگر به سبب بي تقوايي فقط دنبال بدترين ها هستند و شيوه هاي زشت و ناپسندي را ابداع مي كنند.
سوءاستفاده از فضاي اينترنت و ورود به حريم خصوصي افراد و سركشي از چون و چراي روابط زناشويي و مانند آن، برخي از سنت هايي است كه بيماران در فضاي مجازي در پيش گرفته اند كه آثار آن تنها در همان فضاي مجازي باقي نمي ماند بلكه به فضاي زندگي واقعي كشيده شده و همين نيز عامل بسياري از بيماري هاي روحي و رواني و نيز مشكلات خانوادگي و مانند آن در جوامع بشري مي شود.
بهره مندي سنت گذاران از آثار خوب و بد عمل خود
از نظر اسلام هر كسي در زمان عمر كوتاه خود در دنيا مي تواند سنت هاي نيك يا بدي را به جا گذارد كه ديگران نيز از آن پيروي مي كنند. اين سنت ها اگر نيك و خوب باشد، آثار آن نه تنها در دنيا بلكه در آخرت نيز براي شخص باقي خواهد ماند ولي اگر سنت ها زشتي را در جامعه پايه گذاري كند و نابهنجاري ها و بي تقوايي را موجب شود، چنين شخصي نه تنها بايد پاسخگوي مستقيم خيانت خود به انسانيت باشد، بلكه بايد پاسخگوي اعمال زشت ديگراني باشد كه براساس سنت او عمل كرده و رويه و شيوه او را در فضاهاي زيستي جديد در پيش گرفته اند.
پيامبر(ص) در اين باره به سنت گذاران هشدار مي دهد و مي فرمايد: من سن سنه حسنه فله أجر من عمل بها الي يوم القيامه من غير أن ينقص من اجورهم شيء؛ هر كس سنت نيكويي را بنا نهد، اجري برابر اجر همه عمل كنندگان به آن عمل تا روز قيامت براي اوست، بدون اينكه از اجر آنان كم گردد. (كافي، ج 5، ص 9)
در حقيقت سنت گذاران، هر سنت خوب و بدي را كه از خود در جامعه به يادگار مي گذارند، از آثار و پيامدهاي آن تا زماني كه آن سنت خوب يا بد رواج دارد، بهره مي برند و در روز قيامت خود را با انبوهي از كارهاي خوب يا بد مواجه مي بينند و ممكن است كه نسبت به انبوه گناهاني كه به نام ايشان ثبت و ضبط شده، اعتراض كنند كه اين كارها را ما انجام نداده ايم، ولي به سبب آنكه بنيانگذار سنتي بد و زشت بودند، بايد پاسخگوي اعمال ديگران باشند.
بنابراين، مواظب باشيم كه سنتي بد و زشت از خود به جا نگذاريم بلكه بايد بنيانگذار سنت هاي نيك و خوبي در فضاهاي جديد باشيم و از شرايط جديدي كه فراهم آمده به بهترين وجه براي خوب كردن زندگي خود و ديگران بهره گيريم.
