اجتماعیاخلاقی - تربیتیروان شناسیمعارف قرآنیمقالات

سبک زندگی اسلامی ؛ مهارتهای ارتباطی

samamosارتباط مؤثر با دیگران یکی از مهم ترین مهارت ها در زندگی اجتماعی است. این توانایی به فرد کمک می کند تا بتواند کلامی و غیر کلامی و مناسب با فرهنگ ، جامعه و موقعیت، خود را بیان کند؛ بدین معنی که فرد بتواند نظرها ، عقاید ، خواسته ها ، نیازها و هیجان های خود را ابراز و به هنگام نیاز بتواند از دیگران درخواست کمک و راهنمایی نماید. مهارت تقاضای کمک و راهنمایی از دیگران ، در مواقع ضروری، از عوامل مهم یک رابطه سالم است. نویسنده در این مطلب بر اساس آموزه های وحیانی اسلام بر آن است تا راهکارهای ایجاد و تقویت این مهارت را تبیین نماید. با هم این مطلب را از نظر می گذرانیم.

ضرورت های یک ارتباط دو سویه

اصولا ارتباط میان افراد یک ارتباط دو سویه است؛ بنابراین نمی توان انتظار داشت با اصلاح یک طرف، حتما این ارتباط دو سویه به شکل درست و مناسب برقرار خواهد شد.

در آیات قرآنی و آموزه های روایی اسلامی اصول و قواعدی برای ارتباط سالم دوسویه بیان شده است که باید از آن به عنوان ضرورت های ارتباط یاد کرد. از جمله این اصول و قواعد می توان به موارد زیر اشاره کرد.

  1. شناخت دیگری: اصولا بدون شناخت دیگری نمی توان ارتباط سازنده و موثری را برقرار کرد. در آیات قرآنی به این مهم توجه شده است. به نظر می رسد که حتی برای ارتباط با دیگری از غیر جنس انسان مانند پرندگان و حشرات نیز نیاز است تا انسان شناختی داشته باشد تا بتواند ارتباطی سازنده ای داشته باشد. درک شرایط و موقعیت حساس دیگری ، قدرت فهم و استنباط، و ماننند آن ها که همان شخصیت شناسی است باید مد نظر قرار گیرد؛ زیرا هر کسی بر اساس شخصیت خود عمل می کند و کنش و واکنش هایی ارتباطی او در همین مدار و محور قابل تحلیل و توصیف و توصیه است.(اسراء، آیه 84) حضرت سلیمان(ع) برای ارتباط با هدهد و ملکه مورچگان از شناخت ها بهره گرفته است.(نمل، آیات 18تا 21) هم چنین حضرت سلیمان برای ارتباط گیری درست با ملکه سبا از همین روش استفاده کرده در ادامه همین آیات آمده است. خداوند در آیات قرآنی بر آن است تا زمینه شناخت پیامبر(ص) را با گروه ها و افراد جامعه از مشرک، منافق و یهود و مسیحی را تبیین کند تا نحوه ارتباط گیری با آنان درچارچوب این شناخت باشد.
  2. گوینده و شنونده خوب بودن: از دیگر اصول موثر در ارتباط گیری گوینده و شنونده خوب بودن است. یعنی همان طوری که انتظار است سخنان شما درشت و تند نباشد و از قواعد فصاحت و بلاغت برخوردار بوده و از استدلال و برهان و معقولات و مقبولات بهره مند باشد که در آیات قرآنی به آن توجه داده شده است(نحل، آیه 125؛ هود، آیه 69؛ احزاب، آیه 70؛ آل عمران، آیه 159 و آیات بسیار دیگر) هم چنین شنونده خوب بودن نیز در ایجاد این ارتباط سالم و سازنده بسیار مهم و اساسی است.(فرقان، آیه 63) از همین روست که در آیات قرآنی به نقش شنونده خوب بودن پیامبر(ص) در جامعه اشاره شده به طوری که وی را «اذن= حرف شنو» دانسته اند و خداوند نیز این حرف شنوی پیامبر(ص) را برای جامعه و مخاطبان آن خیر و سازنده معرفی می کند.(توبه، ایه 61)
  3. حس همدلی و همدردی: احساس مشترک داشتن با مخاطب که شرایط آن با شناخت از او به دست می آید، حس همدلی را بر می انگیزد به گونه ای که موقعیت و شرایط دیگری را درک کرده و بر اساس آن تلاش می کند تا مشکل آنان را برطرف کرده و در شرایطی که نیاز است با همدردی و تسلای خاطر و دلداری آنان را برای تغییر موقعیت و عبور از مشکل و بحران یاری رساند. چنین کنش و واکنش هایی در ایجاد یک ارتباط سازنده و مثبت بسیار مهم و اساسی است. در آیات قرآنی ، به این اصل نیز توجه داده شده است. پیامبر گرامی(ص) خود بر اساس حس همدلی بر آن بود تا دیگران را در مسیر درست و سازنده قرار دهد و ارتباط سازنده ای برقرار کند. همین امر موجب می شد تا دشمنان و منافقان گمان کنند که ایشان از اصول و قواعد دین توحید دست برداشته و یا زمینه ای برای آن فراهم است؛ در حالی که تمام تلاش پیامبر(ص) در چارچوب همدلی و همدردی و مانند آن بوده است.(نگاه کنید: کهف، آیه 6؛ شعراء، آیه 3؛ آل عمران، آیه 61؛ بقره، آیات 120و 145؛ یوسف، آیه 103؛ اسراء، آیه 174)
  4. مختصر و مفید گویی: در ارتباط سازنده و مفید باید از هر گونه عاملی که موجب دلخوری و گریز طرف دیگر شود پرهیز کرد. در ارتباط کلامی بهتر است که سخن مختصر و مفید باشد؛ به طوری که هم مخاطب مطلب را به درستی درک کند وهم دارای ابهام نباشد.(نساء، آیه 9؛ احزاب، آیه 70؛ آیات دیگر)
  5. توجه و اهتمام نسبت به دیگری: در ارتباط با دیگری به ویژه ارتباط کلامی باید چهره به چهره با او بود و برای این که ارزش و اعتبار گوینده را مورد تاکید قرار دهیم به او بنگریم و پشت به او نکنیم و کاری که نشان بی توجهی ما باشد انجام ندهیم.(انفال، آیات 20 و 23
  6. طرح سوال و انتظار پاسخ: از دیگر اصول در ارتباط گیری طرح سوال و انتظار پاسخ از مخاطب است. این روش بارها در آیات قرآنی به کار گرفته شده است.(توبه، آیه 65؛ عنکبوت، آیات 63 و 65؛ لقمان، آیه 25؛ زمر، ایه 36)
  7. استفاده از همه سطوح تماس زبانی و کلامی: از آن جایی که مخاطبان و کسانی که با آنان می خواهیم ارتباط برقرار کنیم از نظر سطح ادراکی و فهم و شعور و نیز ارتباط متفاوت هستند ، می بایست به این تفاوت ها توجه داشت و از همه ابزارهای کلامی و غیر کلامی با توجه به سطح قابل تماس استفاده کرد. برخی مثلا به جهت عقلانیت ، به حکمت و برهان علاقه مند هستند و برخی دیگر به قصه و مقبولات و برخی دیگر به امور دیگر. شناخت شخصیت مخاطب در این زمینه بسیار موثر است.(نحل، آیه 125 و آیات دیگر)
  8. پرهیز از لغوگویی و تمسخر: در ارتباط با دیگران بهتر آن است که از سخنان بیهوده و شوخی بی جا و یا زیاده روی در آن پرهیز شود؛ زیرا هم شخصیت آدمی را زیر سوال می برد و هم ممکن است سخنی گفته شود که موجب رنجش شود. تمسخر و سخریه گرفتن دیگری به هر شکل موجب رنجش خاطر خواهد شد و نباید سرزنش و توبیخ نیز در جمع یا زیاد باشد که همه این ها زیانبار در ارتباط گیری است. آیات قرآنی و روایات بسیاری به این نکته ها توجه داده است.
  9. استفاده از زبان بدن: انسان همان طوری که با کلام و زبان ارتباط برقرار می کند، با زبان بدن نیز ارتباط برقرار می کند. اصولا محبت و خشم و مانند آن در چهره خودش را نشان می دهد. تبسم و لبخند در مواجه به دیگران نقش سازنده ای در ایجاد و تقویت ارتباطات دارد. از این روست که حضرت سلیمان (ع) با لبخند و تبسم به استقبال انتقاد ملکه مورچگان رفت(نمل، آیه 19) و پیامبر(ص) نیز هماره با مردم با تبسم و لبخند مواجه می شد و هرگز تندخویی و تندی نمی کرد.

در آموزه های اسلامی اساس و محور ارتباطات در دین بر مهربانی و خوش خلقی سامان یافته است و از مردم خواسته شده تا در چهار محور با دیگران تعامل داشته باشند که شامل موارد زیر است: 1- آزار نرساندن که برای تحقق آن باید خشم و زبان خود را کنترل نمود و 2- برخورد نیک با همه انسانها که برای آن باید فضایل اخلاقی را در خود نهادینه ساخت و 3- تعاملی متعالی با مؤمن که در این مورد باید حقوق خاص مؤمن را رعایت نمود.4- دوستی، که قبل از انتخاب باید افراد را آزمود؛ و عوامل ایجاد و تقویت آن را فراگرفت.

مهارت خوش اخلاقی

یکی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار در روابط اجتماعی ، خوش اخلاقی است که در رفتارهای فرد همانند خوش رویی خودش را نشان می دهد. انسان خوشخو و خوش اخلاق، به سبب اخلاقی نیک و پسندیده ای که دارد، در جامعه به گونه ای رفتار می کند که هم خودش از آن بهره مند می شود و هم دیگران. خوشخویی مهم ترین عامل جذب دیگران به خود است به طوری که دیگران ناخواسته خود را در خدمت فرد قرار می دهند و خواسته هایش را برآورده می سازند. منش شخص خوشخو در کنش ها و واکنش هایش خودنمایی می کند و مردم از افعال و اعمال پسندیده و نیکش خشنود می شوند و به سمتش می آیند.

اصولا اسلام دین محبت و صلح و صفا است. از این روست که نام آن اسلام به معنای صلح و صفا و تسلیم در برابر خوبی ها و نیکی ها و خیر و حق است.

در روایات به مساله خوش اخلاقی بسیار توجه داده شده به طوری که گفته شده غیر از خوش خویان کسی به بهشت نمی رود. این بدان معناست که خوش خلقی و خوشخویی عامل اصلی بهشت رفتن آدمی و کسب سعادت ابدی است. پیامبر اسلام(ص) در این باره فرموده است:« أَكْثَرُ مَا تَلِجُ بِهِ أُمَّتِيَ الْجَنَّةَ تَقْوَى اللَّهِ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ؛ بیشترین چیزی که سبب بهشتی شدن امت من می‌شود، پارسایی و نیک‌‌خویی است». (اصول كافي، ج2،ص 103)

اصولا انسان با پول و قدرت و ثروت نمی توانند قلب ها را به خود جلب و جذب کند؛ زیرا اگر کسی پولی بدهد تنها زمانی که پول می دهد دیگران را به خود جلب می کند، ولی قلب و عقل وی اسیر او نیست؛ اما اگر قلب و عقل کسی را اسیر خود کند، آن زمان می تواند امید داشته باشد که پیرو و مطیع اش باشد. پیامبر اکرم(ص) در این زمینه فرموده است:« يَا بَنِي عَبْدِ الْمُطَّلِبِ إِنَّكُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِكُمْ فَالْقَوْهُمْ بِطَلَاقَةِ الْوَجْهِ وَ حُسْنِ الْبِشْرِ؛ ای فرزندان عبدالمطلب! شما با دارایی‌هایتان نمی‌توانید به همه مردم رسیدگی کنید(و آنها را پوشش دهید). پس با رویی گشاده و نیکو آنها را ملاقات کنید». (اصول كافي، ج2، ص104)

انسان اگر بخواهد گنجی داشته باشد؛ هیچ گنجی بهتر از محبت دل ها نیست؛ زیرا کسی که دیگران را گرفتار محبت خود کرده است در همه چیز آنان شریک خواهد بود و قدرت و ثروت آنان برای او نیز خواهد بود؛ زیرا دیگران به سادگی قدرت و ثروت خود را در اختیار او می گذارند. از همین رو گفته شده که خوش خلق شریک مال مردم است. امیرمومنان امام علی(ع) می فرماید: «اَنْفَعُ الْکُنوزِ مَحَبّةُ الْقُلوبِ؛ سودمندترین گنج‌ها، به دست آوردن محبت دل‌هاست».(غررالحکم و دررالکلم، ح 9419)

انسان می بایست برای رسیدن به هر کمالی از همه ابزارها و نعمت های الهی بهره مند شود؛ افزایش ظرفیت و بهره مندی از امکانات هستی با افزایش ارتباطات شدنی است؛ زیرا این گونه است که شریک دیگران در قدرت و ثروت و امکانات و نعمت های آنان می شود. امام علی(ع) در جایی دیگر می فرماید: المؤمنُ مألوفٌ و لاخیرَ فی من لایألَفُ و لایؤْلَفُ؛ مومن اهل معاشرت و الفت است و در کسی که الفت نگیرد و با او الفت نگیرند، خیری نیست.( اصول کافی، ج4، ص312)

خوش رویی مهم ترین جلوه ای برترین جلوه های خوشخویی است؛ در حقیقت خوشخویی را می توان در رفتار خوشرویی انسان ها جست. کسی که در همه حال با انبساط و تبسم و لبخند با دیگران مواجه می شود و سرور خویش را نشان می دهد و حتی گاه خشم و غضب خویش را نهان و درد و رنج خویش را پنهان می کند، در حقیقت نشان می دهد که از نظر خلق و خوی در اوج خوش خلقی و حسن خلق قرار دارد. از این روست که در اسلام بر خوشرویی در مواجه با دیگران به عنوان نماد خوش خلقی تاکید شده است. در همین رابطه امام باقر (ع) می فرماید:« قَالَ أَتَى رَسُولَ اللَّهِ (ص) رَجُلٌ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ أَوْصِنِي فَكَانَ فِيمَا أَوْصَاهُ أَنْ قَالَ الْقَ أَخَاكَ بِوَجْهٍ مُنْبَسِطٍ؛ مردی نزد رسول خدا(ص) آمد و از ایشان توصیه‌ای خواست. حضرت فرمود: برادر(دینی‌ات) را با رویی باز دیدار کن». (اصول كافي، ج2، ص 104)

به هر حال، از نظر اسلام کمالات انسانی در شخصیت فرد خودش را نشان می دهد و کمال ایمان در همان خوشخویی است. امام باقر(ع) می فرماید:« إِنَّ أَكْمَلَ الْمُؤْمِنِينَ إِيمَاناً أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً؛ کاملترین مؤمنان کسی است که خویش نکوتر باشد». (اصول كافي، ج2 ،ص100)

ارتباط اجتماعی میان افراد جامعه نقش تعیین کننده در رسیدن به آرامش و سکون دارد. این که خداوند در آیه 21 سوره روم ارتباط میان همسران را بر پایه مودت و رسیدن به آرامش می داند، از آن روست که اصولا سعادت در دو عنصر آرامش و آسایش خود را نشان می دهد. پس اگر کسی می خواهد به سعادت دست یابد و آرامش را تجربه کند، نیازمند ارتباط سالم اجتماعی و سازنده با دیگرانی است که از جنس او هستند. یعنی کبوتر با کبوتر می تواند به یک ارامشی دست یابد که در ارتباط کبوتر با باز شدنی نیست؛ زیرا تضادهای فکری و فرهنگی و مانند آن به جایی آن که موجب آرامش شود، موجب درگیری و افزایش اضطراب و مانند آن خواهد شد. امام صادق(ع) می فرماید: «المؤمنُ لَیَسْکُنُ الی المؤمنِ کما یَسْکُنُ الظَمْآنُ الی الماءِ الباردِ؛ مؤمن با مؤمن آرامش می‌یابد همانگونه که تشنه با آب تسکین می‌یابد».(اصول کافی، ج5، ص66)

هم چنین خوشخویی موجب می شود که ارتباط اجتماعی افزایش یافته و قدرت و ثروت مردم در اختیار یک دیگر قرار گرفته و موجب آرامش و به طور طبیعی افزایش عمر مردم شده و اقتصاد نیز رشد و شکوفا شده و جامعه آباد گردد. امام صادق(ع) می فرماید: «الْبِرُّ وَ حُسْنُ الْخُلُقِ يَعْمُرَانِ الدِّيَارَ وَ يَزِيدَانِ فِي الْأَعْمَارِ؛ نیکی کردن و خوش‌خلقی شهرها را آباد و عمرها را زیاد می‌کند». (اصول كافي، ج2،ص 104)

راهکارهایی ایجاد و تقویت مهارت ارتباطی

ممکن است این پرسش مطرح شود که ارزش و اهمیت مهارت ارتباطی را برای رسیدن به کمالات و سعادت و آرامش و حتی آسایش دانسته ایم، اما چگونه می توانیم این مهارت را در خود ایجاد یا تقویت کنیم.

در آموزه های وحیانی اسلام چنان که مطرح شد، سازوکارها و راهکارهایی متعدد و متنوعی بیان شده که برخی از آن ها را می توان از لابه لای مطالب گذشته به دست آورد.

از جمله سازوکارها و راهکارهایی که اسلام برای ایجاد و تقویت مهارت ارتباطی بیان کرده شامل اموری چند است که عبارتند از:

  1. ابراز علاقه با دیگری: از جمله روش هایی ایجاد و تقویت ارتباط با دیگران، ابراز علاقه و احساسات نسبت به دیگری است. امام صادق(ع) می فرماید : «التَوَدُّدُ الی الناسِ نصفُ العقلِ؛ مهرورزی با مردم نیمی از خرد است».(اصول کافی، ج6، ص504)
  2. اکرام: از دیگر سازوکارهای ایجاد و افزایش ارتباط با دیگران ، اکرام دیگران است. این که انسان بی منت با دیگران ارتباط برقرار کند. اصولا انسان ها نسبت به کسانی که بده و بستان دارند و منت می گذارند و یا منتظر اقدامات متقابل هستند در حد همان بازاری و تجارت با او رابطه برقرار می کنند و این ارتباط به شکل یک ارتباط دوستانه و اجتماعی و پایدار ظهور و بروز نمی کند. از این روست که پیامبران نخستین مطلبی را که اعلام می کردند، عدم دریافت مزد در ارتباط با نقش پیامبری است. (انعام، ایه 90؛ هود، آیه 29) هم چنین گذشت از خطا و خیر رسانی به هر شکل از جمله عوامل و سازوکارهایی است که در این امر نقش سازنده ای دارد. امام صادق(ع) می فرماید: «مَن اتاهُ اخوهُ المسلم فاکرمه فانّما اکرم الله عزوجل؛ هر کس برادر مسلمانش را که نزدش آمده تکریم کند، خدا را بزرگ داشته است».( اصول کافی، ج4، ص612)
  3. ترک جاسوسی و تجسس در زندگی دیگران: از جمله سازوکارهایی است که خداوند در قرآن در آیات سوره تحریم به آن اشاره کرده است. اصولا کسی که در زندگی دیگران تفتیش می کند و سرک می کشد مورد قبول افراد نیستند. اگر کسی بخواهد با دیگران ارتباط سازنده و مثبتی داشته باشد ، باید از سرک کشیدن در زندگی دیگران و فضولی دست بردارد. امام ‌صادق(ع) می فرماید:«لاتُفَتِّشِ الناسَ فَتَبْقی بلا صدیقٍ؛ از نهان مردمان بازرسی نکن تا بی‌دوست بمانی».( اصول کافی،ج6،ص530)
  4. گوش دادن: از دیگر سازوکارهای معروف مساله گوش دادن و استماع است که پیش از این در باره آن سخن گفته شد؛ زیرا کسی که خوب گوش می دهد و برای سخن و کلام دیگران ارزش قایل است، بهتر می تواند ارتباط برقرار کند و مطالب خویش را به دیگران منتقل سازد. همان طوری که انسان باید گوینده خوبی باشد باید شنونده خوبی نیز باشد.
  5. اعتماد به نفس: انسان باید با تکیه و اعتماد به خداوند و ولایت و نصرت الهی در هر مسیری که حق می داند گام بردارد. وقتی به حقانیت چیزی جزم پیدا کردی با توکل بر خدا با عزم وارد عمل شوید. این گونه است که دیگر از شکست نمی ترسید و حتی شکست را عین پیروزی می دانید؛ زیرا اگر خداوند می خواست و خیر بود حتما در آن کار موفق می شدید و عدم توفیق به معنای آن است که خیر در آن نبوده است. چنین نظر و رویه ای موجب می شود که انسان دیگر خجالت نکشد و با توکل عزم و همت عالی خود را به نمایش گذارد.(آل عمران، آیه 159)
  6. مذاکره : اصولا انسان با مذاکره می تواند مشکلات را برطرف کند. طرف مذاکره و عدم بیان شفاف مواضع می تواند به جای ایجاد ارتباط مانع جدی در ارتباط گیری انسان ها باشد. اگر با دیگری مشکلی دارید، با او مذاکره کنید و به صراحت و شفافیت مواضع خود را بگوید. اصولا انسان ها هر چند در ظاهر از دو پهلو سخن گفتن و ابهام و حتی دروغ در زمانی بهره می برند و حتی شاد می شوند، ولی در بلندمدت موجب سلب اعتماد می شود. از همین روست که حتی دروغگویان از انسان های که مواضع خود را شفاف بیان می کنند، استقبال می کنند. پیامبر(ص) هماره این گونه عمل می کرد و سوره کافرون و مانند آن دلایل روشنی بر شفافیت در اعلان مواضع است. هم چنین پیامبر(ص) چنان که در آیات قرآنی بیان شده بر اصل مذاکره و اتمام حجت توجه داشته و آیات قرآنی سرشار از اصول مذاکره چون وعده و وعید و تهدید است که در قالب مذاکره بیان می شود.
  7. اعتمادسازی: از جمله ابزارها و سازوکارهای مهم در ارتباطات اجتماعی، اعتمادسازی است. کسی که به دیگری اعتماد نداشته باشد و با ترس و دلهره با کسی مواجه شود نمی تواند ارتباط سازنده و مثبتی برقرار کند. در قرآن بیان می شود که ترس و خوفی که در حضرت ابراهیم(ع) از نخوردن مهمانان ایجاد شده بود، ایشان را از ادامه ارتباط منصرف کرده بود؛ اما فرشتگان با اعتمادسازی تلاش کردند تا این ارتباط در مسیر درست قرار گرفته و ادامه یابد.(هود، آیه 74)
  8. ابراز وجود و خودابرازی: هر چند که انسان نباید خودش را مدح و ستایش کند (نجم، آیه 32) ولی در ارتباط اجتماعی معرفی خود و شخصیت می تواند در ایجاد یا تقویت یک ارتباط سازنده و موثر مفید باشد. از این روست که پیامبران در گام نخست ارتباط گیری با دیگران به معرفی خود می پرداختند.(اعراف، آیه 158؛ صف، آیه 5 و آیات دیگر)
  9. شناخت و اهتمام به سطح مخاطبان: این مطلب پیش از این بیان شده و درادامه باید گفت که درک و شناخت از یک سو و توجه و اهتمام به تفاوت سطوح خیلی می تواند در بهبود ارتباط موثر فایده داشته باشد. گوينده بايستي به سطح فهم و خرد مخاطب توجه داشته باشد چه آن كه عدم توجه به اين اصل گوينده را از مقصود خويش كه همان رساندن پيام به مخاطب است بازمي‌دارد. مخاطب هنگامي تحمل شنيدن را در خود ايجاد مي‌كند كه مطالب متكلم به فراخور فهم و دانش او باشد و إلاّ احساس خستگي و بيگانگي از گفته‌هاي گوينده را در خود مشاهده مي‌كند. براساس همين اصل محوري، پيام‌آوران الهي در مرحلة نخست به زبان قوم خويش سخن مي‌گفتند: “وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ؛ ما هيچ پيامبري را، جز به زبان قومش، نفرستاديم تا (حقايق را) براي آن‌ها آشكار سازد”.(ابراهیم، ایه 5) تبيين حقايق زماني قابل تحقق است كه سطح فكري مخاطب رعايت شود. رسول خدا(ص) فرموده است: “إِنّا معاشِرَ الانبياءِ أُمِرْنا أن نُكَلِّمَ الناس علي قدر عقولِهِمْ؛ ما پيامبران مأموريم تا با مردم به اندازه درك و عقلشان سخن گوئيم. توجه به عنصر ياد شده، در گفتگو با كودكان از ضرورتي مضاعف برخوردار است. چه آن كه درك محدود و اطلاعات اندك آنان نيازمند گشودن زبان كودكي با آنان است.”( تحف العقول، ص60) رسول اكرم(ص) مي‌فرمايد: “من كان عِنْدَهُ صَبِيٌّ فليتصاب له؛ هركس كودكي نزد اوست، بايد كه برايش كودكي كند”.( محمد، محمدي ري‌شهري، حكمت‌نامه كودك، ترجمه عباس پسنديده، ص 266)
  10. نیک گویی و پسندیده گویی: انسان هم باید پاک و پاکیزه سخن بگوید و هم به معروف و پسندیده ها فرمان دهد. پس فصاحت و بلاغت از نظر ادبی و هم محتوایی می بایست در دستور قرار گیرد تا ارتباط سالم برقرار شود. از ديدگاه قرآن كريم، ارتباطي سالم است كه بر پايه تكريم شخصيت و عزت نفس و احترام متقابل افراد انساني صورت گيرد. بديهي است، زماني متكلم با الفاظ زشت و دشمني‌زا سخن بگويد، در مخاطب نه تنها تأثير نمي‌گذارد بلكه زمينه‌ساز اختلال در ارتباط را فراهم مي‌آورد. علي(ع) فرمود: “ايّاكَ و مُسْتَهْجَنَ الكَلامَ فَإِنَّهُ يَوغِرُ القلب؛ از سخن زشت بپرهيزيد كه دلها را به كينه آورد”.( غررالحكم،ص 192) چه آن كه طبع آدمي با الفاظ زشت، تنفر دارد و هيچ وقت گوش دل، به سخنان كسي كه در مورد او با واژه‌هاي زشت بهره گرفته مي‌شود، نمي‌دهد و آن را پذيرا نمي‌شود. براساس اين كه طبع آدمي به الفاظ نيك گرايش دارد خداوند دستور به سخن نيك مي‌دهد. “و قولوا للناس حُسناً؛ و به مردم نيك بگوييد”.(بقره، آیه 83) امام باقر(ع) فرمود: “قُولُوا لِلنّاسِ أَحْسَنَ ما تُحِبُّونَ اَنْ يقال لَكُمْ؛ با مردم به نيكوترين سخن كه دوست داريد آنان به شما بگويند، سخن بگوييد”.( تحف العقول، 534) قرآن به پيروان خويش دستور مي‌دهد از ناسزا گويي اجتناب كنند. “وَلا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ؛ كساني كه غير خدا را مي‌خوانند دشنام ندهيد، مبادا آن‌ها (نيز) از روي (ظلم و) جهل، خدا را دشنام دهند”.(انعام، آیه 108) كتاب زندگي، مؤمنين را از آشفته گويي و به كارگيري كلمات زشت پرهيز داده و فرموده است: “يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَقُولُوا قَوْلا سَدِيدًا؛ اي كساني كه ايمان آورده‌ايد! تقواي الهي پيشه كنيد و سخن حق بگوييد”.(احزاب، آیه 70) یا در جایی دیگر می فرماید: “وَقُولُوا لَهُمْ قَوْلا مَعْرُوفًا؛ و با آن‌ها سخن شايسته بگوئيد”.(نساء، آیه 5) هم چنین می فرماید “وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلإنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا؛ به بندگانم بگو: سخن بگوئيد كه بهترين باشد، چرا كه شيطان ميان آن‌ها فتنه و فساد مي‌كند، هميشه شيطان دشمن آشكاري براي انسان بوده است”.(اسراء، آیه 53) و همچنين مؤمنان را از صدازدن ديگران با القاب زشت بازداشته و فرموده است: “وَلا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلا تَنَابَزُوا بِالألْقَابِ؛ و با القاب زشت و ناپسند يكديگر را ياد نكنيد”.(حجرات، آیه 11)

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا