اجتماعیاخلاقی - تربیتیاعتقادی - کلامیفرهنگیمعارف قرآنیمقالات

زنان شایسته از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

زن خوب و شایسته از نظر قرآن، کسی است که بتواند با بهره گیری از نعمت ها و زیبایی های خداداد خویش بهترین دستاوردها را برای تعالی خویش و دیگران از جمله همسر و فرزندان به دنبال داشته باشد و در عمل اجتماعی با بهره گیری از همه توان و استعداد خویش جریانی از صلاح و صلح و مودت و آرامش و آسایش را ایجاد کند و ارزش های انسانی را تقویت کرده و از نابهنجاری های پرهیز داده و در مقام خلافت الهی کمالات را به دیگران برساند و در مظهریت ربوبیت، تاثیرگذار بر جان و جامعه و جهان باشد.

بی گمان دست یابی به چنین مقام و منزلتی نیازمند تحقق بخشی به فضایل و کرامت های انسانی است که نفس انسانی به دور از زن و مرد بودن آن را دارا است و خواهان فعلیت و اظهار آن در خود و جامعه است.

حرکت کمال جویی در زنان می بایست تا جایی باشد که بتوانند به عنوان اسوه ها و سرمشق برای هر مرد و زنی قرار گیرند و به عنوان «امام المتقین» مسئولیت های اجتماعی بلکه جهانی خویش را در قبال همه موجودات به جا آورند؛ چنان که حضرت آسیه همسر فرعون و حضرت مریم دختر عمران و مادر حضرت عیسی بن مریم (ع) به چنین جایگاهی دست یافتند.(تحریم، آیات 11 و 12)

این در حالی است که برخی از زنان با خروج از صراط مستقیم الهی در گمراهی و بیراهی دچار شده و از مقام انسانیت سقوط کرده و به عنوان اسوه ها وسرمشق زنان دوزخی معرفی می شوند؛ چنان که زنان حضرت لوط وحضرت نوح به چنین سرنوشتی شوم دچار شده اند و حضور در زندگی پیامبران و محیط سالم آن نیز نتوانست کمکی به آنان کند(تحریم، آیه 10)؛ زیرا خیانت ورزی به خویش و پیامبران و رفتارهای به دور از اصول اخلاق انسانی سرنوشت بدی را برای آنان رقم زد و آنان به دست خویش خود را در دوزخ تباهی و فراق انداختند؛ چرا که به جای امانت داری، خیانت ورزیدند و اصول ابتدایی اخلاق انسانی را مراعات نکردند.(همان) بی گمان، نتیجه چنین رفتاری جز کفر و کیفر آن در دوزخ خواری و عذاب نیست.(همان)

از این آیات به دست می آید که همسر افراد شاخص و کامل مکمل بودن به تنهایی نمی تواند سرنوشت نیکی را برای انسان رقم بزند و خوشبختی را به دنبال داشته باشد، بلکه آن چه انسان را به سعادت می رساند داشتن عناصر اعتقادی و اخلاقی نیک است که مسیر از خدا به سوی خدا را با امنیت آموزه های وحیانی اسلام همراه می سازد و خوشبختی را موجب می شود.(همان)

ویژگی زنان شایسته

در آیات قرآنی همان طوری که به صفات و ویژگی های مردان شایسته اشاره شده، به صفات زنان شایسته نیز توجه داده است؛ البته بسیاری از این صفات مشترک میان زن و مرد است؛ زیرا این صفات در نفس انسانی تحقق می یابد که تفاوتی میان زن و مرد از این جهت و حیثیت نیست؛ چرا که نفس انسانی از یک حقیقت مشترک بهره می برد و تفاوتی از این حیثیت ندارد و تفاوت های کالبدی تنها در یک محدوده معدود و اندک تاثیراتی را در بردارد که می توان حتی آن را به دلایلی نادیده گرفت. به هر حال، آن چه حقیقت انسان از مرد و زن را می سازد، همان نفس واحده(نساء، آیه 1) است که هیچ تفاوتی میان مرد و زن از این جهت و حیثیت نیست.

البته ناگفته نماند، جنبه کالبدی زن و مرد با توجه به مسئولیت هایی که برای آنان از سوی خدا در حکمت و مشیت الهی وضع شده، تاثیراتی دارد که بیش تر ناظر به مسایل ظاهری و دنیوی است. به عنوان نمونه کالبد زنانگی در دنیا عامل مهمی برای این است که مردان، زنان را به عنوان یکی از ابزارهای زینت قرار می دهند و محبت زنان را برای تحقق این آراستگی خویش دنبال می کنند؛ به این معنا که مردان برای این که خود را در دنیا بیارایند و آراسته جلوه دهند، به زنان گرایش داشته ومحبت آنان را در دل خواهند داشت. بر این اساس، زنان به عنوان یکی از آرایه های دنیوی و ظاهری برای مردان مطرح است و مردان زنان را چون یکی از آرایه ها و زیورهای آراستن خویش به کار می گیرند و آنان علاقه مند بوده و به ایشان محبت می ورزند.(آل عمران، آیه 14) در حالی که اگر کالبد زنانگی زنان نبود، هیچ تفاوتی در این زمینه میان مرد و زن نخواهد بود؛ چرا که نفس زن و مرد «نفس واحده» است و هیچ تفاوتی از این حیث ندارد.(نساء، آیه 1؛ فاطر، آیه 11؛ زمر، آیه 6؛ حجرات، آیه 13) پس مردان در دنیا زنان را به عنوان یکی از ابزارهای آراستگی خویش می شناسند و بدان محبت و گرایش و علاقه دارند.

البته از نظر قرآن، زینت هایی از این دست، زینت ها و آرایه های دنیا است، نه زینت ها و آرایه های انسان؛ زیرا هر چیزی که در روی زمین است، آرایه زمین است نه انسان؛ چنان که مال و ثروت و زر و سیم و گاو و گوسفند و جانوران و گیاهان و مانند آن ها، زیورها و آرایه های زمین است؛ خدا می فرماید: إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَهَا؛ در حقيقت ما آنچه را كه بر زمين است زيورى براى آن قرار داديم.(کهف، آیه 7) البته همین زیورهای زمین، ابزاری برای آزمون انسان است.(همان) این گونه است که انسان در شرایط آزمونی گمان می کنند که زیورها و آرایه های زمین، آرایه های نفس انسانی است، در حالی که چنین نیست، بلکه آرایه های نفس انسانی اموری چون ایمان است؛ چنان که خدا می فرماید: وَلَكِنَّ اللَّهَ حَبَّبَ إِلَيْكُمُ الْإِيمَانَ وَزَيَّنَهُ فِي قُلُوبِكُمْ وَكَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْيَانَ أُولَئِكَ هُمُ الرَّاشِدُونَ؛ ليكن خدا ايمان را براى شما دوست‏ داشتنى گردانيد و آن را در دلهاى شما بياراست و كفر و پليدكارى و سركشى را در نظرتان ناخوشايند ساخت، آنان كه چنين‏اند رشد یافته و ره‏يافتگان هستند. (حجرات، آیه ۷)

پس کالبد زن یک آرایه حقیقی برای مردان نیست تا با گرایش شدید محبتی آن را برای خود بخواهند و این گونه گمان کنند با زنی زیبا خود را آراسته اند.

از نظر قرآن، شخصیت زن به اعتبار نفس و روان وی است و همین عامل موجب می شود تا زن و مرد از نظر شخصیت حقیقی در یک سطح و همسان باشند و هیچ تفاوتی از این حیث مطرح نباشد.(نساء، آیه 19؛ توبه، آیات 71 و 72؛ نمل، آیه 19)

به هر حال، زنان به عنوان انسان می بایست دنبال شایستگی هایی باشند که مربوط به نفس اوست، نه مربوط به کالبدش تا این گونه در مسیرکمالات باشند و کمالات و فضایلی را تحصیل کنند.

در آیات قرآنی برای زنان صفات شایسته ای مطرح شده که از جمله مهم ترین آن ها عبارتند از:

  1. حیا و عفت: از نظر قرآن، مساله نگه داشت و حبس هواهای نفسانی بسیار مهم و اساسی است؛ زیرا هواهای نفسانی چون غضب و شهوت آدمی را به سمتی سوق می دهد که مانع کمال یابی و فعلیت و ظهور کمالات در نفس انسانی است. بر این اساس، مردان و زنان می بایست به مساله عفت و حیا به عنوان دو عامل در این ظهور یابی توجه کنند، تا به عنوان زن و مرد شایسته در ساحت قداست انسانی و الهی شناخته شوند. بر همین اساس، در آیات قرآنی بر اموری که تامین کننده عفت و حیا است تاکید فراوانی شده که از جمله آن ها چشم فروهشتن نسبت به نامحرم و نگاه نکردن هیز و تیز در چشم طرف مقابل(نور، آیات 30 و 31)، حفاظت خویش از هر گونه روابط جنسی خارج از شریعت(همان؛ معارج، آیات 29 و 30؛ مومنون، آیات 5 تا 7)، روابط دوستانه نامشروع با نامحرم و تماس با آنان(مائده، آیه 5)، رابطه دوستانه و عاشقانه با مردان و زنان همسر دار(یوسف، آیه 30؛ نساء، آیه 25)، رفتارهای جنسی تحریک آمیز در شیوه راه رفتن(قصص، آیه 25) یا سخن و گفتار(احزاب، آیه 32) و مانند آن ها اشاره کرد که موجب می شود تا حیا و عفت در روابط اجتماعی از میان برود و بستری برای فسق و فجور و فحشاء و منکرات فراهم آید. از نظر قرآن زنان نباید صدای خویش را نازک کرده و با ناز و کرشمه سخن و رفتار داشته باشند(همان)؛ زیرا این گونه رفتار موجب تحریک جنسی دیگران می شود و حرام است.(همان)
  2. خشوع در برابر خدا: زنان شایسته زنانی هستند که در برابر خدا اهل خشوع هستند(احزاب، آیه 35) و به نماز می پردازند.(بقره، آیات 45 و 46)
  3. امانت: اصولا اموری چون عدالت، صداقت، وفاداری و امانت داری از جمله مهم ترین اصول اخلاق جهانی است که فطرت همه بشریت بدان گرایش و از ضد آنها گریزش دارد. از نظر آموزه های وحیانی، مردان و زنان شایسته کسانی هستند که اهل امانت داری بوده و از هر گونه خیانت پرهیز می کنند. البته زنان به دلایلی می بایست بیش تر در امر امانت داری نسبت به همسر اهتمام ورزند و به همسر خویش خیانت نکنند و در هنگام غیبت شوهر را نامحرمان ارتباط جنسی کلامی و غیر کلامی و مراوده نداشته باشند.(یوسف، آیات 51 و 52)
  4. حفاظت در روابط جنسی: مساله روابط جنسی میان زن و مرد چنان مساله ساز و موضوع مهم و با اهمیتی است که خدا بارها از مردان و زنان خواسته تا با حفظ فروج خویش از هر گونه روابط جنسی ناسالم و بیرون از دایره شریعت و عرف و ارزش های اجتماعی خودداری ورزند و محدودیت های ارتباط جنسی را بپذیرند و آن را مراعات کنند. پس زنان و مردان شایسته کسانی هستند که به این اصل مهم توجه داشته و اهتمام ورزند.(احزاب، آیه 35؛ نور، آیات 30 و 31؛ معارج، آیات 29 و 30؛ مومنون، آیات 5 تا 7)
  5. ذاکر خدا: انسان با ذکر الله هماره جهت گیری زندگی خویش را سامان می دهد و از افتادن در ورطه دنیا و فراموشی آخرت رهایی می یابد. از همین روست که شایسته بر زن و مرد است که هماره ذاکر خدا باشند.(احزاب، آیه 35)
  6. صداقت و راستگویی: چنان که گفته شد از مهم ترین اصول اخلاق جهانی، صداقت و راستی است که شایسته است هر زن و مردی بدان خود را بیاراید.(احزاب، آیه 35)
  7. روزه داری: نماز و روزه از مهم ترین عبادت خلق در برابر خالق است که شایسته است تا آن را به شیوه شایسته به جا آورند و هماره اهل صوم و صلوات باشند.(احزاب، آیه 35) زن شایسته زن با روزه است که در برابر خدا به این عبادت اشاره می کنند.(همان) از نظر قرآن، روزه داری موجب بهره مندی از مغفرت الهی و پاداش بزرگ الهی برای آنان می شود.(همان)
  8. اطاعت از شوهر: از ویژگی های زن شایسته آن است که مطیع خدا و شوهر باشند(نساء، آیه 34؛ تحریم، آیه 5)؛ زیرا بنا بر احتمالى «قانتات» به معناى اطاعت كنندگان از خدا و همسران شان است.(مجمع البيان، ج 3 – 4، ص 69) هم چنین در آیات قرآنی رعایت حقوق شوهران و حفظ عفت در غیاب همسران، از اوصاف زنان شایسته دانسته شده است(نساء، آیه 34)؛ زیرا مقصود از «حافظات للغيب» اين است كه زن در غيبت شوهر، حافظ عفّت و حقوق او باشد.(الميزان، ج 4، ص 344)
  9. صبر: زنان صابر و خویشتندار، در اطاعت از خداوند، برخوردار از مغفرت و اجر بزرگ الهى می شوند. پس از نظر قرآن، صبر از نشانه های زنان شایسته است.(احزاب، آیه 35)
  10. صالح: انسان صالح که اعمال صالح انجام می دهد در مسیر هدایت است. بنابراین، زن شایسته زنی است که صالح و عامل به اعمال صالح باشد.(احزاب، آیه 35؛ آل عمران، آیه 159)
  11. اهل صدقه: زنان شایسته اهل صدقه هستند و هماره از اموال خویش در راه خدا به نیازمندان و سائلان صدقه می دهند.(احزاب، آیه 35)
  12. احسان: زنان شایسته زنانی هستند که نسبت به دیگران اهل احسان و نیکوکاری هستند. بنابراین، در سطح محاسن ومکارم اخلاقی با دیگران در اجتماع مواجه و تعامل بر قرار می کنند و این گونه از اجر و پاداش عظیم سود می برند.(احزاب، آیه 29)
  13. حضور در نماز جماعت: حضور زنان در نماز جماعت از امور شایسته است. هر چند که این حضور از امور مجاز است، ولی اگر شرایط به طور کامل از سوی زنان مراعات شود، امری شایسته خواهد بود(آل عمران، آیه 43)؛ زیرا بنا بر احتمالى معناى «اركعى مع الرّاكعين» حضور در نماز جماعت است.(التّبيان، ج 2، ص 458)
  14. لطافت: زنان شایسته کسانی هستند که با توجه به کالبد خویش، رفتاری لطیف و به دور از خشونت داشته باشد. هر گونه رفتار مردانه و خشونت آمیز به دور از شان و شئون زنانگی است که باید از آن ها پرهیز شود.(زخرف، آیه 18)
  15. آراستگی: زنان به سبب این که جنس لطیف هستند(زخرف، آیه 18) به آراستگی و زینت گرایش دارند و شایسته است که خود را به زیور و زینت ها بیارایند مشروط به این که این آرایش و آراستگی برای نامحرمان نباشد. خدا در قرآن بیان می کند که زنان علاقه شدید و وافری به تزیین و تجمل و آراستن دارند(زخرف، آیه 18)؛ زیرا تعبير «ينشؤُا فى الحلية» كه به معناى پرورش يافتن در زينت است، اشاره به علاقه طبيعى و وابستگى زنان به آرايش و زينت دارد.(الميزان، ج 18، ص 90)
  16. عفو و گذشت: زن شایسته زنی است که اهل عفو و گذشت است و این گونه خود را در سطح مکارم اخلاقی بالا می برند.(بقره، آیات 237)

مشاهده بیشتر

خلیل منصوری

آیت الله خلیل منصوری رامسری به مدت ده سال در مرکزفرهنگ و معارف قرآن به تحقیق و پژوهش در علوم و معارف قرآن پرداخته و در همین سال ها آثار چندی نگاشته که در مطبوعات علمی و پژوهشی چاپ و منتشر شده است. آیت الله هم چنین در مدت بیست سال همکاری با مرکز جهانی علوم اسلامی، سازمان حوزه های علمیه خارج از کشور و جامعه المصطفی مقالات و کتب بسیاری را در باره کشورهای جهان و اوضاع آن به شکل تحلیلی نگارش کرده است. لازم به ذکر است تمامی مقالات منتشر شده در این وبسایت تألیف ایشان است.

نوشته های مشابه

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا