در مطلب حاضر نویسنده با اشاره به تضمین رزق و روزی انسان از سوی خداوند، تلاش را لازمه رسیدن به این روزی می داند و بر ضرورت آبادانی زمین و تمدن سازی تأكید می كند.
تمدن سازی، ماموریت الهی انسان
انسان در زمین برای هدفی خاص مأموریت یافته و در آن سكنا داده شده است. مأموریت انسان افزون بر خودسازی، دیگرسازی به معنا عام آن است. به این معنا كه هم انسان های دیگر را یاری رساند تا به كمال دست یابند و هم موجودات هستی را به عنوان خلافت الهی و ربوبیت طولی پرورش داده و به مقام كمالی شایسته شان برساند.
از این رو افزون بر تزكیه و خودسازی، وظایفی چون امر به معروف و نهی از منكر و همچنین آبادانی زمین و كمال بخشی به آن به عنوان مأموریت كلی نوع انسان مطرح شده است؛ هر چند كه در این میان برخی از انسان ها به دلیل مقتضیات فردی و زیستی و شرایط درونی و بیرونی به مقامات خاصی رسیده و انسان كاملی شده و خلافت خاصه الهی را به عنوان حجت به عهده می گیرند. اینان با تلاش و كوشش خویش از نوع انسانی برتر می شوند و سرآمد همه موجودات و آفریده های الهی می گردند و حتی بر فرشتگان و آفریده های كمالی در نزد خدا از كروبین و عالین برتری یافته و استاد آنان می شوند.
از سوی دیگر از آنجایی كه خداوند هر موجودی را كه می آفریند روزی و رزق او را از پیش فراهم می آورد تا در تنگنا و مشقت قرار نگیرد برای انسان نیز این گونه عمل كرده است. شرایط برای همه موجودات به گونه ای است كه هر كس روزی خویش می خورد و پیش از آن كه آفریده شود شرایطی فراهم می آید كه بتواند به غذای روح و جسم دست یابد و بتواند به كمال خویش برسد؛ در غیر این صورت كاری عبث و بیهوده است كه آفریده ای به وجود آید و او از نظر روحی و جسمی تغذیه نشود و یا شرایط تغذیه وی فراهم نیاید و از آنجایی كه خداوند افزون بر مالكیت و قدرت، دارای علم و آگاهی به جزئیات امور هستی و حكیم به نیازهای بشری و فرزانه به هدف است هرگز كاری عبث و بیهوده انجام نمی دهد و آفریده ای را بی رزق و روزی مادی و معنوی نمی گذارد. به این معنا كه هر چیزی را كه او را به كمال شایسته اش می رساند برای او فراهم می كند.
تأثیر رفتاری انسان بر محیط زیست
البته در این میان انسان ها به سبب دارا بودن اختیار، راه سوءاستفاده را در پیش می گیرند و به ظاهر خللی در جهان ایجاد می كنند و به سخن قرآن: ظهر الفساد فی البر و البحر بما كسبت ایدی الناس؛ در زمین از دریا و خشكی به سبب فعالیت های نادرست بشر فساد و تباهی راه یافته است. این گونه است كه به سبب رفتارهای عصیانی و فسادانگیز بشر نه تنها گروهی از انسان ها بلكه برخی از جانوران و گیاهان خشكی و دریا آسیب می بینند و نمی توانند به آسانی به روزی و رزق خویش دست یافته و به كمال شایسته و بایسته خود برسند.
تأثیرات رفتاری انسان در محیط زیست به دو گونه بازتاب های طبیعی چون آلوده كردن دریاها و از میان بردن محیط زیست جانوران و گیاهان در خشكی و دریا و نیز به شكل بازتاب های به ظاهر غیرطبیعی چون عذاب های الهی بروز و ظهور می كند. عدم پرداخت زكات موجب كاهش بارندگی و یا عصیان و كفران نعمت ها باعث كاهش روزی و رزق می شود. این گونه است كه روزی تضمین شده برخی از انسان ها و موجودات زمینی گاه گاه دستخوش تغییرات و نوسانات می گردد.
با این همه خداوند چون آگاه و خبیر و عالم و قادر است و هر چیزی را براساس حكمت آفریده و مدیریت می كند بر موجودات زمینی رافت و رحمت می ورزد و آنان را به طرق مختلف به روزی شان می رساند و آنان را از روزی تضمین شده بهره مند می سازد.
برخی از انسان ها نیز كه اهل تقوا و مغفرت هستند و خداوند در همه زندگی ایشان حضور دارد از روزی تضمین شده برخوردار هستند. از این میان كسانی كه در جست وجوی علم دین هستند و می خواهند آدم شوند هر چند كه در حوزه و مدارس دینی نیستند و با گله ها و رمه های گاو و گوسفند در بیابان زیست می كنند ولی چون همواره در هستی تفكر می كنند و در آفاق و انفس خویش سیر می كنند و از مصادیق واقعی طالب علم هستند اینان با این روش خویش جزو كسانی هستند كه از روزی تضمین شده بهره مند می شوند.
ضرورت تلاش برای رسیدن به روزی تضمین شده
با این همه از آن جایی كه جهان آفرینش براساس قوانین ثابت و طبیعی و گاه به ظاهر غیرطبیعی مدیریت می شود كه از آن به سنت های الهی یاد می گردد انسان مجبور است كه برای دست یابی به این روزی تضمین شده تلاش كند؛ زیرا: ان الله یابی ان تجری الامور الا باسبابها؛ خداوند پرهیز دارد كه امور جهان جز از مسیر علل و اسباب طبیعی آن بگذرد. از این رو قوانین و سنت های الهی اقتضا می كند كه هر كسی با تلاش خویش به این روزی تضمین شده دست یابد.
امام حسن عسكری(ع) می فرماید: روزی تضمین شده برای انسان نمی بایست او را از عمل به وظیفه كار كردن باز دارد.
به این معنا كه تضمین روزی به معنا و مفهوم دست برداشتن از تلاش نیست؛ بلكه به این معناست كه روزی مادی و معنوی هر شخصی به او در صورتی می رسد كه تلاش كند.
با این همه اگر تلاش انسان به گونه سالم و در مسیر الهی و آموزه های وحیانی باشد آن را به آسانی به دست می آورد و اگر براساس مسیر باطل باشد به سختی به آن می رسد.
در روایت است كه امیرمؤمنان(ع) روزی افسار اسب خویش را به شخصی در بازار می دهد كه برای او نگه دارد. آن شخص در نبود آن حضرت(ع) افسار را از اسب جدا كرده و به درهم و دیناری می فروشد. پس از آن كه حضرت(ع) بازمی گردد و اسب را بی افسار و مرد را گریزان می بیند می فرماید كه من خواستم پس از بازگشت به همان میزان كه او افسار را فروخته به او درهم و دینار بدهم ولی او نخواست از مال حلال، روزی تضمین شده خود را به دست آورد و همان را از راه حرام به دست آورد.
هر مقدار كه روزی برای انسان تضمین شده باشد همان اندازه نیز به او می رسد؛ زیرا رزق انسان به روز مقدر می شود و همان اندازه نصیب و بهره اوست كه به حلال و یا حرام به دست می آورد و به حلال و حرام هزینه و خرج می كند.
علت محدود بودن روزی
اینكه روزی به انسان بیش از نیاز وی داده نمی شود حكمت و فلسفه ای دارد كه خداوند در قرآن بدان اشاره كرده و فرموده است: ولو بسط الله الرزق لعباده لبغوا فی الارض ولكن ینزل بقدر ما یشاء انه بعباده خبیر بصیر(شورا آیه 27) اگر خداوند روزی را بر بندگانش فراخ می گرداند، تحقیقا آنان در زمین سركشی می كردند ولی خداوند به مقداری كه می خواهد فرو می فرستد؛ زیرا او از وضعیت بندگانش آگاه و به امور ایشان بیناست.
خداوند خود خالق و آفریدگار بشر است و طبیعت او را می شناسد و می داند كه این بشر چگونه موجود و آفریده ای است كه هرگاه وضعیت مالی و ثروت وی خوب شد راه اتراف را در پیش می گیرد و سر به عصیان می گذارد.
خداوند در آیه 6 و 7 سوره علق می فرماید «ان الانسان لیطغی ان راه استغنی؛ انسان هرگاه خود را غنی و بی نیاز از نظر مالی و ثروت یافت سر به طغیان می گذارد.
به هر حال انسان موجودی است كه می بایست در زمین به كار آبادانی بپردازد و تمدنی بزرگ را در آن پی ریزی كند. تمدنی كه مراد قرآن است تمدنی معنوی است كه بر پایه تلاش و مهر و عدالت باشد و سعادت و خوشبختی دو جهان وی را تضمین كند. تمدن جهانی قرآن تمدنی بشری، فارغ از اختلافات نژادی و فرهنگی و در حقیقت تمدن جهانی بشری است.
بنابراین افزون بر تضمین روزی می بایست انسان وظیفه و ماموریت اصلی خویش در زمین را كه تمدن سازی است فراموش نكند.
