اصولا وجوب و لزوم بودن امام عصر و زمان بر مساله تاثير زمان و مكان در كنش و واكنش انساني و رهبران جوامع بشري بنا نهاده شده است.
به اين معنا كه اگر ما به عنوان انسان وبشر نيازمند به راهنما و حجت و خليفه در هر عصر و زماني هستيم از آن رو است كه زمان ومكان تاثيرگذار است.
اين كه امام خميني (ره) از نقش زمان و مكان سخن مي گويد ويا علامه طباطبايي (ره) و شهيد مطهري (ره) از مقتضيات عصر.مي گويند از آن روست كه نقش اين دو عنصر تا آن اندازه تاثيرگذار است كه كسي نمي تواند انكار كند. البته اثبات اين مطلب به معناي انكار بقاي اصول ثابت نيست. به اين معنا كه ما با دو دسته از تقاضاها رو به رو هستيم. انسان و بشر به عنوان اين كه يك موجود داراي يك دسته خصوصياتي است كه ماهيت او را تشكيل مي دهد.
اين دسته از امور كه ذاتي و ذاتيات اوست هيچ گاه از بشر دور نمي شود و اگر اين طور شود انقلاب ماهيت پيش مي آيد كه اين مساله از نظر دانشمندان و اهل فن باطل است. يعني نمي شود كه انقلاب ماهيت انجام شود و انسان مثلا اسب شود. انسان اين ذاتيات را دارا مي باشد. يكي از مهم ترين ذاتيات انسان نطق و عقل اوست. اگر اين را برداريد انسان حيوان ديگري مي شود. رشد و نمو و حساس بودن نيز از ذاتيات ديگر بشر است.
البته در نگاه انسان شناختي اسلام انسان از ذاتي ديگري برخوردار است كه قرآن از آن به گرايش ياد مي كند. انسان تنها موجودي است كه داراي گرايش است. يعني به جهت قابليت نفس است كه مي تواند به دو سوي پستي و اوج گرايش پيدا كند. خوب اين ذاتيات بشر هر يك اقتضائاتي دارد كه اين اقتضائات هم ذاتي انسان خواهد بود. به اين معنا تا اين در بشر اين دسته از ذاتيات وجود دارد اين ها خود اقتضائاتي دارند كه بشر نمي تواند از آن برهد. مثلا گرايش به غذا و زن و آب و هوا و مانند اين امور جزو اقتضائات ذات و ذاتيات آدمي است. اين امور را ما در اصطلاح ثابتات مي گوييم. براي اين دسته از اقتضائات مي توان قانون و تشريع ثابت و خاص داشته باشيم كه تا زماني كه اين ماهيت و اين ذاتيات وجود دارد اين قانون و تشريعات باشد.
اين ها همان چيزي است كه در اسلام به حلال محمد حلال الي يوم القيامه و حرامه الي يوم القيامه يادشده است؛ زيرا تا آدم است اين مسايل است و قانون وحكمش ثابت است. مثل احكام عقل محض مي ماند. وقتي عقل محض حكم كرد كه ظلم قبيح است و عقل عملي هم به عنوان يك بايد حكم كرد كه ظلم بد است و يك حكم ارزشي بر آن بار كرد اين حكم عقل نظري و عملي اين گونه نيست كه با توجه به تغيير زمان تغيير كند و روزي بشود كه ستم قبيح نباشد و چيز خوبي نيز باشد. اين ها اموري است كه مي تواند به عنوان ثابتات در همه زمان ها باشد.
دسته ديگر اين گونه نيست. اموري است كه عرضي است و تحت تاثير زمان و مكان است. اگر مي بينيم كه يك حالت بقا و تداومي دارد از آن روست كه اين امور به جهت عدم تغييرات تغيير نكرده است و به شكل ثابتي خودنمايي مي كند. اين دسته از مسايل تغييرپذير است. آن چه آدمي همواره با آن رو به رو است همين دسته دوم است. ما به جهت آن كه در دنياي تضاد زندگي مي كنيم و ماده نمي تواند همه حق راچنان كه بايد و شايد پذيرا باشد و حق همه را ادا كند با نوعي درگيري مواجه و رو به رو مي شويم كه از آن به تغييرات و درباره برخي به شر تعبير مي كنيم.
اين ها رخداد هستند يعني وابسته به زمان و مكان است. از اين رو آن را رخداد مي خوانند كه دايمي نيست و وابسته به ذات و ذاتيات نيست. در اين مسايل است كه انسان نيازمند راهنما و رهبري است تا به او كمك كند و حكم مساله را به او نشان دهد.
اصولا اين كه در فقه شيعه تقليد از ميت و مرده را روا نمي دانند و شناخت امام زمان را بر هر فرد واجب دانسته اند اين است كه امام براي شرايط خاص مي خواهيم. به كسي نياز داريم تا در حوادث و رخدادها به او مراجعه كنيم و حكم مساله را از او بخواهيم. در دستور صريح و نص معصوم (ع) آمده است: اما الحوادث الواقعه فارجعوا الي رواه احاديثنا، در رخدادها به كساني كه احاديث ما را نقل مي كنند رجوع كنيد. اين روات كساني هستند كه مي فهمند و مي توانند با توجه به اصول كلي و ثابتات و محكمات ديني ماثور حكم اين رخداد جزيي را به دست آورند و راهنمايي كنند. بنابر اين در رخدادها بايد به امام و نايب او رجوع كرد. اين به معناي آن است كه امام و مرجع زنده را براي اين مي خواهيم كه در رخداد به او مراجعه كرده و حكم مساله را از او بخواهيم.
