خداوند بارها از تمثیل برای بیان مطالب عالی و مفاهیم بلند بهره برده است. از ویژگی های قرآنی آن است که به گونه ای سخن می گوید که همه آن را در حد فهم و درک خود بفهمند و حجت برای آنان تمام شود. وقتی هر کسی به یک ایه و جمله قرانی نگاه می کند با توجه به درک و فهم خود مفاهیمی را به دست می آورد. همین ویژگی است که قرآن دارای بطون بسیاری کرده که از هفت تا هفتاد گفته اند که بیانگر تعدد مراتب کلی و جزیی قرآن است.
خداوند گاه برای بیان معاد شناسی و رستاخیز به بهار و رستاخیز گیاهان اشاره می کند و می فرماید که به زمین مرده نگاه کنید که چگونه با بارانی سرسبز می شود و دوباره مرده زنده می شود. دانه مرده جان می گیرد و زمین سر سبزشده و گل می دهد. رستاخیز انسان ها این گونه است. البته تفاوت ماهوی با هم دارند ولی دارای مشترکاتی هم هستند؛ چرا که مرگ در انسان خودش نوعی انتقال از خانه ای به خانه ای دیگر است. (بحارالانوار،ج37،ص146) از نظر آموزه های قرآنی مرگ همانند زندگی از مخلوقات و فعل الهی است.(ملک ، آیه 2) خداوند مرگ را به عنوان ابزاری برای انتقال دارنده نفس(عنکبوت، ایه 59) از جهانی به جهانی دیگر استفاده می کند. پس حیات و موت هر دو نوعی زندگی است، با این تفاوت که در موت زندگی در حال انتقال و تبدیل کلی است، ولی در حیات چنین تبدیلی نیست. حیات می تواند از ثباتی پایدار برخودار باشد؛ چنان که خداوند حی لایموت است یعنی مرگ و انتقال در آن راه ندارد، اما موجوداتی که دارای نفس است از چنین انتقالی یعنی موتی برخودرا هستند.
وقتی ملک الموت(سجده، ایه 11) به امر الهی جان و روح آدمی که در کالبد دمیده شده را می گیرد و به تعبیر قرآنی توفی (به تمام گرفتن) می کند، آن زمان جسم مثلا خاکی فاقد روان است و جسد می شود، ولی در همان حال دارای جسم برزخی است.
این روح پس از مرگ، از نوعی اقتدار و قدرت برخوردار است و دیگر وابسته به تن خاکی نیست؛ ولی چون ناقص است می بایست در دوران حیات برزخی خود به کمالی برسد که بتواند در جهانی دیگر وارد شود. البته همه ارواح آدمی این گونه نیست؛ چرا که برخی اصولا جهان برزخی ندارند و در همین دنیا آن را درک می کنند. این ها در زمانی که دوباره خداوند فرمان مرگ را به کل ارواح در عالم برزخ می دهد، از این فرمان مستثنا هستند؛ چرا که این عالم را گذرانده و نیازی به تکامل برزخی نداشتند. از این روست که تنها یک مرگ و انتقال را درک می کنند (دخان، آیه 58) و این گونه نیست که مانند مردم عادی دو مرگ و دو حیات را تجربه کنند.
به هر حال، وقتی دوره کمالی را انسان های متوسط در برزخ بگذرانند، خداوند دوباره آن ها از آن عالم برزخ می میراند و به جهانی دیگر انتقال می دهد و در آن جهان دیگر دوباره نوعی جسم مادی به آن ها می دهد که البته با عناصر مادی دنیا بسیار متفاوت است و دیگر نمی توان آن جسم و جسد را همانند همین جسد مادی دنیوی دانست. این انتقال دوباره و حیات دوباره را خداوند به رستاخیز تعبیر کرده و آن را همانند رستاخیز گیاهان دانسته است که در زمین به هنگام بهار مثلا پدید می اید.(فصلت، ایه 39)
البته باید توجه داشت که ما در هر خوابی مرگ را تجربه می کنیم؛ زیرا آن توفی و گرفتن و انتقال به سوی خداوند همواره اتفاق می افتد با این تفاوت که مرگ یک انتقال کامل و تمامی است به گونه ای که دیگر شخص نمی تواند به دنیا و جسد خود بازگردد، در حالی که در خواب این بازگشت صورت می گیرد و ارتباط میان روان و جسم وجود داشته و جسم به جسد تبدیل نشده است.(زمر، ایه 42)
انسان، گیاه پرورشگاه ربوبیت
خداوند در آیه 17 سوره نوح می فرماید: وَاللَّهُ أَنبَتَكُم مِنَ الْأَرْضِ نَبَاتاً؛ خداوند شما را چون گیاهی از زمین رویانید. از نظر آموزه های قرآنی انسان نیز از یک جهت همانند گیاه است که دارای رشد و نمو است. این خداست که انسان را از زمین چون گیاه می رویاند و پرورش می دهد. عناصر کالبدی انسان همانند همه گیاهان و جانوران از خاک است. رشد و نمو انسان نیز مانند رشد و نمو گیاهان است. بنابراین نیازمند مراقبت دایمی باغبان است تا به موقع آب و کود داده شود و آفات و بیماری هایش درمان شود. این گونه است که خداوند به اشکال گوناگون به پرورش این گیاه و رشد و نمو آن توجه می کند و از ابزارهای گوناگونی سود می برد.
ربوبیت الهی همراه با تربیت است. خداوند رب و مربی است. پس به هدف خاص انسان را در جهت خاص رشد می دهد و تربیت می کند. در این میان پیامبران نقش اصلی را بازی می کنند. آنان با توجه به شناختی که از فطرت بشر دارند، او را به میزان نیاز آبیاری می کنند و از خزائن به مقدار مورد نیاز می دهند.
از آن جایی که بسیاری از مردم در محیط دنیا نمی توانند در سلامت کامل رشد کنند و آفت های درونی و بیرونی از جمله وسوسه های شیطانی آنها را بیمار می کند، لازم است که آفت زدایی شوند. این جاست که پیامبران به عنوان درمانگر با قرآن وحیانی به کمک انسان می آیند.(اسراء، ایه 82؛ نهج‌البلاغه، خطبهٴ 108)
بسیاری از مردم گرفتار بیماری های چون خیانت چشم ها و بیماری دل ها (احزاب، ایه 32؛ مائده، آیه 52) هستند و به انواع بیماری چون رشوه و دروغ و مانند آن مبتلا هستند. پس لازم است تا درمان شوند. خداوند به عنوان رب العالمین در مقام ربوبیت آنان را درمان می کند و به قرآن و پیامبرش شفا می دهد تا گیاهی شاداب و سرزنده به آخرت منتقل شود.
