راه های افزایش ایمان از نظر قرآن

بسم الله الرحمن الرحیم

ایمان و عمل صالح موجب سعادت انسان در دنیا و آخرت است؛ البته خود ایمان به یک معنا جزو عمل صالح شمرده می شود؛ از همین رو، پس از مرگ که شرایط اکمال و اتمام علم وجود دارد، امکان ایمان آوری برای هیچ کس فراهم نیست؛ زیرا کسی که ایمان را با خود به عالم دیگر نبرده باشد، هرگز نمی تواند اهل ایمان و مومن شود. به هرحال، از نظر قرآن باید گفت که خود ایمان به معنای عام آن موجب سعادت بشر است.

اما باید توجه داشت ایمان افراد بشر یکسان نیست، بلکه دارای درجات و مراتب بسیاری است. از همین روست که درجه سعادت و نیز بهشت انسان ها در آخرت متعدد و متنوع است، به طوری که بر اساس روایات هشت بهشت برای مومنان است که بر اساس ضعف و زیادت ایمان آنان است. پرسش اصلی بسیاری از مومنان این است که ما چگونه می توانیم ضعف ایمان خویش را به قوت تغییر دهیم و درجه ایمانی ما افزایش یافته و به شدیدترین درجه و مرتبه آن برسد؟ نویسنده در این مطلب با مراجعه به آموزه های وحیانی قرآن بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد. با هم این مطلب را از نظرمی گذرانیم.

اهمیت تقویت ایمان از نظر قرآن

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، ایمان دارای مراتب و درجات متعددی است؛ از همین روست که در قرآن از ازدیاد ایمان به علل و عواملی چند سخن به میان آمده است.(آل عمران، آیه 173؛ توبه، آیه 124؛ اسراء، آیه 21) امام‌صادق(عليه السلام) در پاسخ سؤالی از درجات ايمان، پس از قرائت آيه مزبور فرمود: پس اين از موارد ذكر درجات و منازل ايمان در نزد خداوند عزّوجلّ است. (كافى، ج‌2، ص41، ح‌1)

از نظر قرآن، امور دیگری نیز همانند ایمان دارای مراتب و درجات هستند؛ چنان که تقوا ، عمل صالح و یقین داراى درجات و مراحل گوناگونی است.(مائده، آیه 93؛ تکاثر، آیات 5 و 7؛ واقعه، آیه 95)

خدا در قرآن خواهان تقویت ایمان و ازدیاد و افزایش آن به عالی ترین سطح ایمانی است. بنابراین تکلیف و وظیفه هر مومنی است که به افزایش ایمان خویش فکر کند و برای دست یابی به عالی ترین سطح تلاش و کوشش نماید.(نساء، آیه 136)

بی گمان یکی از علل و انگیزه های برخی از پیامبران چون حضرت ابراهیم(ع) برای تجربه اموری مانند معاد و اعاد مرده به زندگی(بقره، آیه 260) یا درخواست حواریون برای نزول مائده آسمانی(مائده، آیات 111 تا 113) رسیدن به مراتب عالی یا عالی تر ایمان است.

با نگاهی به آیات قرآنی می توان مواردی چون مقام صادقان(توبه، آیه 119) یا محسنان (مائده، آیه 93) یا لقاء الله(بقره، آیه 249) را از موارد عالی ایمان دانست که مومنان خواهان دست یابی به آن بوده اند.

خدا در قرآن به این نکته اشاره می کند که ضعف ایمان در میان مومنان موجب می شود که آنان در معرض خطرهای گوناگون قرار گیرند و حتی مورد سوء استفاده منافقان و دشمنان از کافران و مشرکان قرار گیرند.(مائده، آیات 51 و 52؛ انفال، آیات 49 و 65 و 66؛ احزاب، آیه 12) خدا هشدار می دهد که برخی از سست ایمان ها پس از همراهی با منافقان و دشمنان جزو زمره منافقان در آمده اند(احزاب، آیه 18؛ المیزان، ذیل آیه)

به سخن دیگر، همان طوری که ضعف ایمان موجب می شود تا در مواضع و موضع گیری ها به جای قرار گرفتن در میان خودی ها با بیگانگان ارتباط بر قرار کنند و آنان را دوست بلکه اولیای خویش قرار داده و تحت ولایت آنان در آیند(مائده، آیات 51 و52)، بلکه همین ضعف ایمان و موضع گیری ها موجب می شود تا در نهایت جزو کافران و منافقان در آیند و از آنان شوند.(احزاب، آیه 18)

همین ضعف ایمان در میادین اصلی هم چون جهاد خود را به خوبی نشان می دهد و سست ایمان ها در برابر دشمنان سستی می ورزند و در جهاد کوتاهی و سستی می کنند و توان رزمی مجاهدان واقعی را نیز کاهش می دهند.(انفال، آیات 65 و 66)

از نظر قرآن بسیاری از افراد که مدعی ایمان هستند، یا اصولا ایمانی ندارند، یا ایمان آنان بسیار ضعیف و در حدّ هیچ است؛ چنان که مدعیان ایمان از اعراب بادیه نشین که تازه مسلمان شده اند(حجرات، آیه 14)، یا اهل کتاب(بقره، آیه 91؛ آل عمران، آیه 119) و نیز منافقان(بقره، آیات 8 و 14؛ عنکبوت، آیات 10 و 11) اصلا ایمان نیست؛ و آنان تنها ادعای ایمان داشته ، ولی هیچ بهره ای از حقیقت ایمان نبرده اند.

خدا در قرآن می فرماید ایمان واقعی افراد زمانی معلوم می شود که در آزمون ها، ابتلائات و فتنه های گوناگون سر بلند بیرون آیند(حجرات، آیه 14) و هرگز خدا مدعی ایمان را بدون آزمون نمی گذارد؛ البته آزمون ها برای همگان است(عنکبوت، آیات 2 و 3؛ انبیاء، آیه 35) و حتی منافقان سالی یکی دوبار آزموده می شوند(توبه، آیه 126)، ولی مومنان بیش تر از دیگران مورد آزمون قرار می گیرند تا حقیقت ایمان و درجه آن مشخص شود.( بقره، آیه 155؛ محمد، آیه 31)

راه های دست یابی به مقامات عالی ایمان

در آیات قرآنی ، راه هایی برای دست یابی انسان به افزایش ایمان و مقامات عالی آن مطرح شده است که برخی از مهم ترین موارد آن عبارتند از:

1. پالایش از شرک و ظلم: از آیات قرآنی به دست می آید که برای کسب مقامات عالی ایمانی و افزایش آن در سطح کمال می بایست نخست به پالایش خویش توجه و اهتمام کرد و خود را از هر گونه شرک از خفی و جلی و ظلم به خود و خدا و دیگران رهایی بخشد تا این گونه در برترین شرایط هدایتی قرار گیرد که موجب ازدیاد ایمان است.(انعام، آیه 82)
2. توجه به امدادهای غیبی: خدا به مومنان عنایت خاص و ویژه ای دارد، و آنان را در تنگناها از جایی که خودشان نیز گمان نمی کنند، یاری و نصرت می رساند. وقتی در آغاز به مشکلات نگریسته می شود، هیچ راه برونرفتی پیدا نمی شود؛ اما ناگهان با اسباب بسیار ساده و پیش پا افتاده هم چون باد و باران، اوضاع تغییر می کند و مومنان از مشکلات و معضلات سر بلند بیرون می آیند. توجه به این امدادهای غیبی موجب تقویت ایمان مومنان می شود؛ در حالی که افراد دیگر یا اصلا آن را نمی بیند یا برونرفت را یک امر عادی تلقی می کنند. به هر حال از نظر قرآن، توجه یابی به امدادهای غیبی از راه تقویت ایمان است و خدا از طریق امدادهای غیبی به ازدیاد ایمان آنان کمک می کند.(فتح، آیه 4)
3. تحقق وعده های الهی: خدا به مومنان وعده داده که اگر استقامت ورزند و تکیه بر ربوبیت الهی نمایند(فصلت، آیه 30؛ احقاف، آیه 13) خدا به انواع گوناگون به آنان توجه کرده و مشکلات ایشان را برطرف می کند و اندوه و ترس را از دلهایشان می زداید. هم چنین خدا وعده های دیگری به مومنان می دهد که تحقق آن موجب تقویت ایمان مومنان و ازدیاد آن می شود؛ چنان که دیدن تحقق وعده الهی در جنگ احزاب برای مومنان چنین حالتی را موجب شد.(فتح، آیه 4؛ احزاب، آیه 22)
4. تلاوت آیات قرآن: از دیگر عوامل تقویت ایمان مومنان، تلاوت قرآن است که قلوب مومنان را به ترس عالمانه می رساند و ایمان ایشان را ازدیاد می کند و افزایش می دهد.(انفال، آیه 2)
5. عمل به احکام: از نظر قرآن از دیگر عوامل موثر در تقویت و ازدیاد ایمان مومنان، عمل به احکام و مواعظ الهى است.(نساء، آیه 66)
6. تسلیم در برابر فرمان های رهبری: از نظر قرآن، کسانی که در امور اجتماعی به رهبران الهی و پیامبر(ص) مراجعه می کنند و بر اساس آن عمل کرده و مخالفتی نمی ورزند، از افزایش ایمان نیز سود می برند؛ زیرا هر چه در برابر فرمان های الهی و نبوی تسلیم تر باشند، به همان میزان این امور مایه افزایش ایمان آنان می شود.(همان)
7. نزول آیات: یکی از فواید و آثار تنزیل قرآن در مدت بیست سال، تثبیت قلوب و افزایش ایمان و ازدیاد آن است؛ زیرا هر گاه سوره یا آیه ای نازل می شود و در بزنگاه مسایل را حل و فصل می کند، دل های مومنان محکم شده و ایمان ایشان افزایش و ازدیاد می یابد.(توبه، آیه 124) در زمان حاضر نیز قرائت و تلاوت آیات نیز چنین است؛ زیرا قرآن همانند خورشیدی است که هرروز طلوع می کند و معجزه ای را نشان می دهد که موجب ازدیاد ایمان مومنان می شود.
8. توجه به قدرت الهی: یکی از مهم ترین عوامل ازدیاد ایمان در مومنان، توجه یابی آنان به قدرت الهی است. این که خدا با اراده کار را انجام می دهد و هر چیزی را بخواهد تحقق می بخشد. بنابراین، هیچ کس یا هیچ چیزی نمی تواند خدا را عاجز کند، بلکه خدا با کم ترین نیرو می تواند بزرگ ترین کارها را انجام دهد؛ چنان که نگهبانان دوزخ به آن بزرگی و پر تعداد از نظر دوزخیان، با نوزده نگهبان مدیریت و مهار می شود. چنین اعداد و رقم خرد و اندک اگر موجب استهزاء کافران می شود، موجب ازدیاد ایمان مومنانی می شود که به قدرت خدای قادر قدیر باور دارند.(مدثر، آیه 31)