بهزيستي به معناي بهترين و مطلوب ترين حالت زيست بشر، از اهداف هر شخص و جامعه اي است و چنان كه از آيات قرآني بر مي آيد، از اهداف آفرينش و تكاليف و وظايف بشر بر زمين فراهم سازي بهترين محيط براي زيست و تكامل خود و ديگران مي باشد و انسان از سوي خداوند مامور است تا زمين را آباد و آن را براي بهره مندي همگان از انسان و غير انسان آماده سازد. اين مطلب به صراحت در آيه 61 سوره هود اين گونه بيان شده است: "هو أنشأكم من الأرض و استعمركم فيها" ؛ او كسي است كه شما را از زمين ايجاد كرده و براي آباداني زمين قرار داده است.
البته چنان كه از آيات قرآني بلكه از رفتار انساني به شكل علم حضوري وشهودي بر مي آيد، بهزيست گرايي در ذات و فطرت آدمي نهفته است و آدمي مي كوشد تا به بهترين حالت از زيست دست يابد كه در آن آرامش وآسايش وي تامين مي شود و هر گونه اندوه نسبت به گذشته و ترس از آينده از دل او بيرون رود. از اين روست كه گفته اند گرايش به بهزيستي در هر نهاد سالم انساني طبيعي و فطري است.
سبک زیست اسلامی
اما آن چه مورد نظر اين نوشتار است بهزيست سازي به عنوان وظيفه هر انسان و بلكه هر جامعه و دولتي است. به اين معنا كه اگر هر شخصي به سوي بهزيست گرايش دارد و مي كوشد تا شرايطي براي خود فراهم آورد تا در بهترين حالت زيستي زندگي كند و به كمال دست يابد، مي بايست به عنوان شخص انسان و يا جامعه انساني و يا دولت اسلامي شرايطي را فراهم آورد تا ديگران در بهترين حالت زيستي به سر برند. از اين روست كه از حقوق كساني كه ناتوان از دست يابي به زيست مناسب و مطلوب است اين دانسته شده تا اشخاص و يا جامعه و دولت شرايطي بهزيست آنان فراهم آورند.
در آيات قرآني از كساني ياد شده است كه نيازمند و يا ناتوان و مستضعف و زن و كودك هستند. اين افراد بر ديگران و يا دولت حقي دارند كه از آن به فراهم آوري شرايط بهزيستي ياد مي شود. بنابراين بهزيست سازي براي اين دسته افراد وظيفه و مسئوليتي قانوني و الهي شمرده شده است.
تاكيد بر زنان و كودكان و مستعضفان به اين معناست كه آنان در شرايطي قرار دارند كه نمي توان از فرصت هاي برابر كمالي و تكاملي سود برند. از اين روست كه ايجاد سازمان هاي خاص براي اين دسته از افراد به عنوان مسئوليت و وظيفه دولت ها و جوامع مطرح مي شود.
تکافل و تامین اجتماعی
هر چند كه در آيات قرآني به صراحت و روشني سخني از ايجاد نهادهايي چون تامين اجتماعي و يا بهزيستي نيست ولي تكافل اجتماعي در روايات بيان شده است و به اشكال مختلف نيز از وظايف افراد و دولت و جامعه فراهم آوري شرايط مناسب و مطلوب زيستي براي برخي از افراد چون زنان و يتيمان و كودكان و سالخوردگان سخن به ميان آورده است.
حقوقي كه براي سائلان و نيازمندان و يتيمان و سالخوردگان و حتي اهل كتاب و بلكه گياهان و جانوران بيان مي كند بيانگر آن است كه ازوظيفه دولت و ملت آن است كه شرايط و فرصت هاي برابر و مناسبي براي رشد و كمال يابي ايشان فراهم آورند.
از آن جايي كه بسياري از فعاليت ها در شكل سازمان يافته و تشكيلاتي بهتر و كامل تر ارايه مي شود مي توان گفت كه وجوب سازمان هايي براي تعاون و همكاري و ياري به اين اقشار از نظر اسلام ضروري است.
به هر حال بر دولت است كه به عنوان يك وظيفه و مسئوليت در انديشه سازمان دهي امور كساني باشد كه ناتوان از دست يابي به فرصت هاي برابر زيستي هستند. بهزيست سازي به عنوان وظيفه دولت و ملت تكليف و مسئوليتي است كه عدم توجه به آن موجب مي شود تا در دنيا از سوي مردم و آخرت از سوي خداوند مورد بازخواست قرار گيرند.
به نظر مي رسد كه آيات و آموزه هاي قرآني كه ناظر به مسايل حقوق بخشي هاي از اجتماع مي باشد و حتي آموزه هايي كه در حوزه ديگرسازي و توجه به ديگري قرار دارد مي تواند ناظر به بهزيست سازي محيط و جامعه براي افراد باشد. به اين معنا كه حتي امر به معروف و نهي از منكر و نظارت همگاني كه به عنوان عامل رهايي از خسران و زيان در سوره عصر بيان شده مي تواند به عنوان مجموعه آموزه هايي وحياني باشد كه به مساله بهزيست سازي توجه داده است.
در داستان اميرمومنان علي (ع) و پيرمرد به مساله تامين اجتماعي و حفظ و نگهداري سالخوردگان با بهره گيري از بيت المال اشاره شده است و آن حضرت در پاسخ كساني كه سالخورده را از اهل كتاب دانسته مي فرمايد: در زمان توانايي از او بهره گرفته و اكنون در سالخوردگي او را به حال خويش رها ساخته ايد. آن گاه آن حضرت فرمان مي دهد تا از بيت مال مسلمانان مخارج نگه داري او پرداخته شود.
در آياتي كه به سالخوردگاني چون پدر و مادر اشاره مي شود بر اين نكته تاكيد مي گردد كه با ايشان از روي احسان ( عاطفه و احساسات ) رفتار كنيد و در چارچوب مقررات و قوانين به آنان معامله نكنيد. احسان و توجه به حوزه عو اطف و احساسات از آن روست كه اشخاص پير در شرايطي قرار دارند كه نمي توان اميد داشت كه بتوانند رفتار عادي داشته باشند و اين شرايط مناسب و مطلوب آنان نيست بنابراين لازم است تا با توجهات ويژه اي با آنان برخورد شود و بهزيست سازي را حتي در كلمات و ارتباط عاطفي مورد تاكيد قرار مي دهد و از همگان به ويژه فرزندان مي خواهد كه به ايشان اف و خسته شدم نگويد تا دل هاي آنان رنجيده خاطر شود.
بهزيست سازي براي برخي از اقشار و طيف هاي اجتماعي چون زنان و كودكان لازم است و اگر در اين رابطه دولت به ايجاد سازمان ها و نهادهاي ويژه پيگيري بهزيست سازي آنان اقدام كند در چارچوب حقوق ايشان مي باشد و اين گونه نيست كه تاكيد بر اين افراد نوعي تبعيض ميان زن و مرد باشد بلكه زنان و كودكان به سبب ناتواني هاي جسمي و اموري ديگر مي بايست همواره تحت تكافل اجتماعي جامعه قرارگيرند و از سوي جامعه و دولت تامين شوند.
