شايد خودتان نيز با نابه هنجاري دغلكاري رو به رو شده باشيد. از اين كه به سادگي فريفته شده و گول ظاهر شخص يا چيزي را خورده ايد خود را نكوهش و سرزنش كرده باشيد؛ ولي بايد گفت پيش از آن كه شما زيان كرده و دغلكار سود برده باشد، شما سود برده و دغلكار زيان كرده است ،زيرا اعتبار خود را نزد شما از دست داده است. اين در حالي است كه اعتبار مهم ترين سرمايه اجتماعي هر كسي است.
همان اندازه كه انسان ها به اعتبار به عنوان سرمايه اصلي زندگي وابسته و نيازمند هستند ، جامعه نيز بدان وابسته است. از اين روست كه در آموزه هاي اخلاقي با مباني عقلايي و عقلاني و آموزه هاي ديني با مباني وحياني، نسبت به نا به هنجاري ها و رفتارهايي كه تهديد كننده امنيت سرمايه هاي اجتماعي مي باشد به شدت مقابله شده است و هنجارشكنان در اين عرصه به اشكال گوناگون مورد نكوهش و توبيخ و سرزنش قرار گرفته و تنبيه شده اند. اين گونه است كه در آموزه هاي ديني، تقواي ابتدايي كه بستر ساز دين پذيري و ايمان دانسته شده به اموري مربوط و مرتبط شده است كه ارتباط تنگاتنگي با عرصه هاي ارتباط اجتماعي دارد. در آموزه هاي قرآني ، راستگويي ، امانتداري، وفاداري ، عمل به قول و پيمان و مانند آن به عنوان مصاديقي از تقواي ابتدايي و اساسي هر فرد و جامعه معرفي شده و كساني كه گرفتار نابه هنجاري دروغ ، دغل، خيانت ، غش و مانند آن هستند به عنوان انساني هاي پلشت و پليد شناسايي و معرفي شده اند.
اصولا از نظر قرآن كساني به خداوند و آخرت ايمان مي آورند كه زمينه اخلاقي رفتارهاي درست و صحيح را داشته باشند و نسبت به قول و عقود و پيمان هاي خويش وفادار باشند. در كارهاي خويش صادق و در رفتار و كردار خود اهل راستي و رستكاري باشند. چنين انساني هاي با شخصيتي مي توانند بار مسئوليت بزرگ خلافت الهي را كه به شكل ايمان تجلي يافته را بر دوش كشند و در مسير ربوبيت الهي گام بردارند.
در برابر انسان هايي كه بي تقوايي را پيشه خويش مي سازند و با رفتارها و كردارهاي هنجار شكن خويش ، امنيت اخلاقي و رواني جامعه را با خطر مواجه مي سازند، نمي توانند در مسير الهي ايمان گام بردارند و مسير سازندگي را در پيش گيرند. اين گونه است كه اهل غش و دغلكاري را نمي توان انسان هاي باورمندي بر شمرد كه در مسير تعالي گام برمي دارند. اين افراد نه تنها به خود و سرمايه هاي وجودي خويش ضربه مي زنند و از سرمايه فرصت و وجود، مايه مي گذارند و زيان و ضرر مي كنند و متصف به خسران مي گردند بلكه موجب مي شوند تا جامعه نيز سرمايه هاي بزرگ اجتماعي خويش را از دست دهد و دچار بحران عدم اعتماد گردد.
بي اعتمادي در هر جامعه اي خطرناك ترين شكل بحران است كه آثار آن در جنبه ها و ا بعاد مختلف بروز و ظهور مي كند. چنين حالتي ارتباط ميان انسان ها را كاهش مي دهد و تبادل هاي اقتصادي سالم و آسان را با مشكل مواجه مي سازد. ريشه اين بي اعتمادي را مي بايست در همان رفتارهاي نا به هنجاري چون دروغگوييي، بي وفايي ، خيانت ، غش و دغلكاري جست. از اين روست كه اسلام و قرآن به مبارزه شديد با اين رفتار ضد هنجاري برخاسته است و اشكال گوناگون دغلكاري را محكوم و مردود دانسته است.
از امام رضا(ع) روايت است كه وي از اميرمومنان علي (ع) روايت نموده است: من غش المسلمين في مشوره فقد برئت منه ، من از هر كسي كه در مشورت با مسلمانان دغلكاري كند، بيزارم.(بحار الانوار، علامه مجلسي، ج 75، ص 99)
اميرمومنان علي (ع) با اعلام برائت نسبت به دغلكار اين معنا را گوشزد مي كند كه چنين رفتاري شايسته هيچ انساني چه رسد مسلماني نيست. وي هم چنان كه از شرك و مشرك اعلان برائت مي جويد و مرزهاي اعتقادي خويش را ديگران را اين گونه ترسيم و مشخص مي سازد، نسبت به دغلكاران نيز اين گونه اعلان برائت و بيزاري مي جويد و نشان مي دهد كه تفاوتي ميان اين دو دسته از انسان ها نيست هر چند كه يكي در اعتقاد به گمراهي رفته و آن ديگري در رفتار و كردار خويش مسير سقوط و هبوط را مي پيمايد.
آن حضرت(ع) در تعبيري ديگر دغلكاري را از اخلاق فرومايگان بر مي شمارد.(غرر الحكم ،آمدي ، ص 46) تا اين گونه نشان دهد كه دغلكار اصولا انسان شريف و كريمي نيست كه قابل توجه و اهتمام باشد. به نظر آن حضرت (ع) شرافت و كرامت هر انساني به رفتار و اعتقادات او وابسته است و انساني كه دغلكار مي باشد همانند انساني كه ايمان به خداوند ندارد از شرافت و كرامت انساني بهره اي نبرده است. بنابراين نمي توان وي را انساني مسلمان نيز بر شمرد. به يك معنا دغلكار اصولا از حوزه انسانيت بهره اي نبرده است چه رسد كه از اسلام بهره اي برده باشد.
از اين روست كه حضرت رضا (ع) از پيامبر(ص) روايت مي كند كه از ما نيست كسي كه با مسلماني دغلكاري كند و از ما نيست كسي كه با مسلماني خيانت نمايد.( بحار الانوار ، ج 75 ، ص 284)
بنابراين تفاوتي ميان خيانت كار و دغلكار نيست ، چنان كه تفاوتي ميان مشرك و دغلكار نمي باشد، زيرا كسي كه از امت پيامبر(ص) نباشد در حقيقت نمي تواند مسلمان باشد و اسلام و مسلماني او تنها لقلقه زبان است كه وي را از مجازات و مشكلات دنيوي در جامعه اسلامي حفظ مي كند ولي هرگز راه را به سوي بهشت براي او هموار نمي سازد و جايگاه او جز دوزخ و آتش جاويدان آن نيست.
بر اين پايه و اساس است كه آن حضرت(ص) مي فرمايد: هر كسي در داد و ستدي با مسلماني دغلكاري و غش كند از ما نيست و روز قيامت با يهود محشور مي شود، زيرا يهود دغلكارترين مردم با مسلمان هستند.(همان )
كسي كه دغلكاري مي كند، روشي را در پيش گرفته است كه بيانگر دنيا دوستي ايشان است و باور درستي به آخرت و معاد ندارد، چنين اخلاقي همان اخلاق دنياطلبانه يهودياني است كه به ظاهر سخن از آخرت دارند ولي چنان به دنيا دلبسته هستند كه حاضرند هزاران سال عمر داشته باشند تا از دنيا بهره برند. بنابراين ميان دغلكاران و يهوديان مي توان اين وجه شباهت و همانندي را يافت كه دين و آخرت تنها بر زبان آنان جاري است و هيچ ايماني به آخرت و معاد و حساب آن ندارند، وگرنه حاضر نمي شدند تا براي به دست آوردن مالي اندك ، مردم را فريب دهند و نيرنگ به كار برند و اين گونه اعتماد عمومي را سلب و جامعه را با بحران فقدان سرمايه بزرگ اجتماعي به نام امنيت و اعتماد مواجه سازند.
رسول گرامي خداوند مي فرمايد: هر كه با مسلماني دغلكاري كند يا به او زيان رساند و يا با او نيرنگ نمايد از ما نيست.(همان ، ج 77 ، ص 146) بنابراين مي بايست براي حفظ اسلام و ايمان خويش دست از غش و دغلكاري برداشت و امنيت ايماني خويش را همانند امنيت ا جتماعي حفظ كنيم و اجازه ندهيم كه به بهايي اندك سرمايه هاي بزرگ اجتماعي چون اعتماد متقابل از ميان برود.
