عرفات سرزمين است و روز عرفه يكي از روزهاي مناسك آييني حج. اما چنان كه از سنت و سيره امامان(ع) استنباط مي شود، عرفه همانند هر شناخت و عرفاني، در بند زمان و مكان نيست. از اين رو از جايگاه بسيار والايي در فرهنگ ناب اسلام برخوردار است و گزارش اهل بيت(ع) از مقام و منزلت آن حكايت مي كند.
يكي از اعمال اين روز، دعاي مشهور حضرت سيدالشهداء امام حسين(ع) است. آن حضرت(ع) دعائي را در روز عرفه در عرفات خواندند كه از نظر مضامين، چنان بلند و والاست كه نمي توان براي آن جز قرآن صاعد نامي ديگر نهاد. آن حضرت همراه با اهل بيت(ع) و فرزندان و شيعيان خود در نهايت تذلل و خشوع در جانب چپ كوه ايستادند و روي مبارك را به سوي كعبه گردانيدند و دست ها را برابر چهره برداشتند و مانند مسكيني كه طعام طلبد، اين دعا را خواندند.
عروه الوثقاي هدايت
اين سفره نيايش حسيني(ع) به تقدير الهي براي آيندگان ثبت و ضبط شد. بي گمان تفسيري كه در اين نيايش ارائه مي شود، عصاره معرفت و توحيد است. اگر پيامبر(ص) خود نخستين مفسر و مبين قرآن است تا حقايق آن را از اشارات، لطايف و حقايق، افزون بر عبارات الفاظ به گوش مردم برساند، جان و نفس ايشان از اهل بيت(ع) بر اين مقام تكيه زدند و از مقام «دني فتدلي» فرود آمدند و از مقام «قاب قوسين او ادني» نزول كردند و از سدره المنتهي پايين آمدند، تا به عنوان اسباب و وسايل الهي عمل كنند و خود در مقام ميزان، صراط، مسير سلوك و شدن هاي كمالي به سوي لقاء الله، عروه الوثقاي هدايت و حتي ايصال الي المطلوب شوند و اهل محبت و مودت را مجذوب جذبه رضوان الهي كنند.
بي گمان، دعاي عرفه، اين قرآن صاعد،سرشار از معارف ناب توحيد است. حقيقت خداوند را چنان كه شايسته است به نمايش مي گذارد و به حكم آن كه تنها «عبادك المخلصون» مي توانند توصيف و خدا را چنان كه شايسته است بكنند، به توصيفي مي پردازد كه خداي سبحان را سزاوار و شايسته است. توحيدي كه در اين فقرات بلند نيايش عرفاني عرفه حسيني بر تارك الفاظ مي نشيند، هيچ وهم عقل و خيالي را توان پرواز حتي به عبارات و ظواهر آن نيست، چه رسد كه به باطن آن راهي يابد مگر اين كه به تقوا خود را ساخته باشد و تعليم علم لدني به حكمت محمدي(ص) بيابد.
چنان كه خداوند در قرآن بارها فرموده، عقل آدمي توان آن را ندارد كه به تنزيه و تسبيح همانند عقول مجرد فرشتگان بپردازد و سبوح و قدوس گوي خداوند سبحان باشد؛ اما اين عباد مخلص و خالص شده الهي به تطهير خداوندي، از كتاب مبين و لوح محفوظ بلكه فراتر از آن، خوشه برمي گيرند و در مقام توصيف، مجاز مي شوند كه خداوند را نه تنها تسبيح گويند كه به تحميد و تهليل و تكبير او پردازند و وصف خداوند سبحان گويند.
امام حسين(ع) خدا را در اين دعاي عرفاني در عرفه عرفات، به نظاره مردم مي آورد كه نيايشگران همراه آن حضرت(ع) مصداق «الي ربها ناظره» مي شوند و با آن حضرت(ع) به لقاي الهي مي رسند و حقيقت الهي را در همان مقام لطيف مي شناسند و درك مي كنند.
آن حضرت(ع) در مقام عرفان شناسي حقيقي، حقيقت خداوند را به معرفت چشم ناظران لطيف و بصير مي آورد و چشمان حديد را به كرتين وامي دارد تا كشف غطاي طبيعت دنيا بلكه آيات هستي نمايند و تا اوج الي ربك الرجعي در يقين علمي بالا مي برد تا بتوانند از مقام يقين اختياري، جسارت يقين عيني كنند و تا سر منزل حق اليقين بالا روند.
در فقرات اين نيايش، همان گونه كه خداوند آنطور كه شايسته است، با تفسير عرفاني شناخته مي شود، جايگاه انسان و حركت رو به سوي صبغه و رنگ خدايي گرفتن تا متاله و رباني شدن نيز تبيين مي گردد.
ظهور مطلق حق
در اين نيايش امام حسين(ع) بر اين نكته عرفاني تاكيد مي كند كه آن چه ظاهر است خداست؛ و آن چه نهان است غير اوست. بنابراين، برخلاف تصور توده هاي مردم، خدا ظاهر و ديگران غيرظاهر هستند. از اين رو به هر چيز مي نگرد، خداوند را مي نگرد: ايكون لغيرك من الظهور ما ليس لك حتي يكون هو المظهر لك متي غبت حتي تحتاج الي دليل يدل عليك و متي بعدت حتي تكون الآثار هي التي توصل اليك عميت عين لاتراك عليها رقيباً و خسرت صفقه عبد لم تجعل له من حبك نصيباً؛ آيا اساساً براي ما غير تو ظهوري هست كه در تو نباشد تا آن چيز وسيله ظهور تو گردد. تو كي پنهان شده اي تا محتاج به دليلي باشيم كه به تو راهنمايي كند و چه وقت دور مانده اي تا آثار تو ما را به تو واصل گرداند، كور باد آن چشمي كه تو را نبيند.
اميرمؤمنان علي(ع) درباره ظهور مطلق خداوند در هستي مي فرمايد: ما رايت شيئا الا رايت الله قبله و معه و بعده؛ چيزي را نديدم جز اينكه خدا را پيش از آن و با آن و پس از آن مشاهده كردم.
آن حضرت(ع) در جايي ديگر روشن مي كند: لم اعبد ربا لم اره؛ عبادت نكردم خدايي را كه او را نديدم! پرسيدند: چگونه خدا را ديدي؟ فرمود: با چشم دل و بصيرت، نه با ديده ظاهري.
به چشم ظاهر اگر رخصت تماشا نيست
نه بسته است كسي شاهراه دل ها را
به نظر مي رسد كه نيازمند آن هستيم تا بارها به مطالعه و تدبير در نيايش عرفه بنشينيم تا خداوند را در قرآن صاعد آن بشناسيم و تفسيري درست از خدا و شناخت راستين از موقعيت و فلسفه وجودي خود و هستي به دست آوريم و در زندگي و سبك آن همه فقرات آن را به كار گيريم. بي گمان كساني كه عرفان را در غير اين دسته از قرآن صاعد در كنار قرآن نازل مي جويند جزو دسته گمراهان هستند. باشد سير و سلوك حقيقت را در مسيري بجوييم كه واصلان آن، خود مظاهر كامل خداوند و كلمات تامات اويند.
