بررسي اهميت و فضيلت دعا در سحر شب قدر
ما همواره نيازهايي داريم كه ناتوان از برآوردن آن هستيم. برخي از نيازها و خواسته هايمان چنان دور از دسترس است كه گاه آن را محال و ممتنع مي شماريم؛ اما بايد دانست اگر خواسته هاي ما خواسته هاي معقولي باشد، مي توان آن را از دايره محال و ممتنع بيرون آورد و تحقق آن را به چشم ديد.
ماه رمضان همچنان كه بهار قرآن و كارگاه تقواست، ماه نيايش و دعا نيز هست. نويسنده در اين مطلب بر آن شده تا براساس آيات قرآني، نقش دعا را در زندگي و برآورد آرزوها بيان كند و فرصت استثنايي ماه رمضان را به ياد آورد. با هم اين مطلب را ازنظر مي گذرانيم.
دعا، نياز هميشگي انسان
انسان سرشار از نياز است. خداوند در آياتي به فقر ذاتي انسان اشاره مي كند و خود را به صمد و غنا مي ستايد و مي فرمايد: يا ايها الناس انتم الفقراء الي الله و الله هو الغني الحميد؛ «اي مردم، شما همه به خدا فقير و محتاج هستيد و تنها خداست كه بي نياز و غني با لذات و ستوده است. (فاطر، آيه15)
همين نياز و فقر ذاتي انسان است كه همواره او را متوجه بيرون از ذات خويش مي كند تا به هر شكلي شده، نقص و نيازش را برآورده سازد و كمالي را در خود تحقق دهد. هر انساني به اين فقر و نياز خود، علم شهودي دارد و با مراجعه به نفس خود به سادگي اين را درمي يابد: الانسان علي نفسه بصيره ولو القي معاذيره، انسان به نفس خويش بينايي دارد و هرچند كه بهانه تراشي مي كند و عذر مي آورد. (قيامت، آيات14 و 15)
براين اساس، نياز ذاتي، انسان را به سوي خداوند مي كشاند تا با اتصال به آن غني بالذات از نقص برهد و به كمال بپيوندد. در جست و جوي اين حقيقت هرچند كه گاه به بيراهه و گمراهي مي رود و ديگران را شريك مي نامد و بدانها توسل مي جويد، ولي در مواقع اضطراري و درماندگي به خوبي درمي يابد كه تنها اوست كه قادر مطلق و تواناي كل است. لذا با خلوص و پاكي تمام، دست به دعا برمي دارد و راه رهايي از رنج، درد و بلا را از خدا مي خواهد و خداوند به سبب همين اخلاص و رهايي از غير خدا، به او كمك مي كند و او را نجات مي دهد. (نمل، آيه62؛ يونس، آيات22 و 23 و آيات ديگر)
انسان همه اسباب را براي رهايي از نقص نياز بويژه نيازهاي بزرگ و سخت تحقق، به كار مي گيرد، ولي در نهايت وقتي دستش از همه چيز كوتاه شد، آن گاه به سراغ دعا و نيايش مي رود و همه وجودش را حضور خداوند مي سازد و درش را برهر كس و وسيله ديگري مي بندد و تنها خدا را در خانه دلش مهمان مي كند. در اين حالت خداوند به او پاسخي درخور و شايسته مي دهد و حتي از مرگ حتمي مي رهاند و زندگي دوباره را به او مي بخشد.
بريدن از غير خدا كه علامت اخلاص است، حتي به شكل اضطراري، عامل تحقق معجزاتي در شكل نيايش و دعاست. اگر كسي از غير خدا به سوي خدا فرار كند (ذاريات، آيه50) اين امكان براي اوست كه معجزات را به چشم خويش ببيند، هرچند كه پيامبر و ولي خدا نباشد. مشكل همه انسانها اين است كه در برآورد نيازها و اجابت خواسته هاي خودشان به هر كس و هر چيزي توسل مي جويند جز خداي بي نياز و صمدي كه با يك اخلاص و گريز از غيرخدا، به او كمك مي كند و معجزات و كرامتها را تحقق مي بخشد.
همه انسانها در طول زندگي خويش نيازهاي كوچك و بزرگ و مادي و معنوي دارند، همين نيازهاست كه آنان را به سوي دعا مي كشاند و وقتي همه اسباب مادي و دنيوي را ناتوان مي يابد، دست نيايش به سوي خداوند دراز كرده و مخلصانه از خداوند اجابت دعا و تحقق خواسته هايش را مي خواهد. خداوند نيز به سبب همين خلوص از سر اضطرار هم كه شده به داد او مي رسد و خواسته هايش را اجابت مي كند. (نمل، آيه 62)
زمان دعا
هر زماني براي دعا و نيايش زمان مناسبي است به شرط آنكه انسان نياز ذاتي خود را بداند و صمد را نيز بشناسد. هرگاه اين دو مهم فراهم شد، هم مقتضي موجود است و هم مانع مفقود. به اين معنا كه انسان بايد بداند كه فقير ذاتي است و اين خداوند است كه غني بالذات است و مي بايست همه چيز حتي نمك طعام خويش را از خدا بخواهد. آن گاه است كه خداوند خود هدف و وسيله مي شود و دست نياز بنده اش را رد نمي كند و هر آنچه را خواسته اجابت مي كند.
ما انسان ها هر لحظه به واسطه قيوميت الهي موجود هستيم و اوست كه مقوم ماست. بنابراين، اگر دمي از ما نظر بردارد نيست و نابود مي شويم. پس هر زماني براي ما، زمان نيايش و نياز است؛ زيرا براي وجود خويش به خداوند غني بالذات نيازمند هستيم.
آن خدايي كه بي مزد ومنت، جان را هر دم بر ما ارزاني مي دارد، هر خواسته كوچك و بزرگ ديگر ما را اگر حكيمانه و هدفمند و معقول باشد، برآورده مي سازد؛ زيرا خداوند ذات صمدي است كه بخل نمي ورزد و با بخشش خود چيزي از خزينه اش كم نمي شود. بنابراين، دست نياز ما را به گرمي مي گيرد و پاسخي در خور مي دهد.
با اين همه بعضي از زمان ها به دليل فراهم آوري شرايط مناسب براي ما، از جايگاه خاصي برخوردار است، چرا كه در اين زمان، شرايط براي بريدن از غير و پيوستن به خدا بيش از پيش فراهم است و نوعي اخلاص را در ما زنده و پديده مي آورد. از جمله اين زمانها براساس آموزه هاي قرآني بامدادان و شامگاهان است. (انعام، آيه 52؛ كهف، آيه 28)
البته دعاي نيمه شبي آن هم در نماز، شرايط مناسب تري را پديد مي آورد، زيرا در تاريكي شب، اسباب كمتر ديده مي شود و انسان به جاي اسباب مادي متوجه علت العلل و سبب الاسباب مي شود و به جاي اينكه گرفتار اسباب عادي و طولي و مانند آن شود، به خداوندي كه سبب ساز است، متوسل مي شود و مستقيم به خداوند متصل مي گردد. اين گونه است كه نيايش او، شكل ديگري به خود مي گيرد و استجابت آن را تضمين مي كند. (سجده، آيات 15 و 16)
از نظر قرآن، ماه رمضان ماهي استثنايي و فرصتي بي نظير است؛ زيرا زمان محدوديت و حبس شياطين است. در اين ماه مبارك كه قرآن در آن نازل مي شود، شبها و بويژه سحرهايش، زمان مناسبي است. در اين ماه شب قدر نيز قرار دارد كه ارزش آن بيش از هشتاد سال يعني هزار ماه است (سوره قدر) اين شرايط بسيار آرماني، بهترين فرصت اتصال انسان به خدا و ارتباط مستقيم با اوست. اگر انسان در سحر شب قدر در نماز نيمه شبي، دست نيايش به سوي خداوند دراز كند و از غير بريده و به خدا متصل شود و اين انقطاع را داشته باشد، هر خواسته او اجابت خواهد شد و معجزه هاي بزرگ رخ مي دهد.
از اين رو بارها در روايات از ارزش شب قدر سخن به ميان آمده است. اگر در اين شب همه آسمان و قدسيان به زمين نزول اجلال مي كنند و روح در معيت فرشتگان در خدمت صاحب الزمان(عج) اين خليفه الله مي رود، درهاي آسمان چنان به روي بندگان گشوده است كه اگر در اين شرايط آرماني، دعا در سحر و در نماز نيمه شبي انجام گيرد، استجابت آن حتمي و قطعي خواهد بود، به شرطي كه انسان اخلاص داشته و از همه اسباب انقطاع يابد.(اعراف، آيه 29؛ غافر، آيات 14 و 65)
شب قدر، درهاي گشوده آسمان
در ميان زمانهاي نيايش و استجابت دعا، بهترين زمان همان است كه گفته شد، زيرا در سحر شب قدر ماه رمضان، تمام آسمان گشوده است. البته اين بدان معنا نيست كه در زمانهاي ديگر اين گونه نيست. اگر در آن لحظات ملكوتي تمامي درهاي آسمان به سوي زميني ها گشوده است، در زمانها ديگر پنجره هاي آسماني، همچنان بر روي آسمانيان باز خواهد بود.
تفاوت ميان اين زمانها در اين است كه در ماه رمضان و سحرهايش پنجره ها و درهاي آسمان، بي مزاحمتي از شياطين و جنيان كفر پيشه باز مي باشد و انسان مي تواند خداوند را چنانكه مي خواهد بخواند و استجابت دعايش را بشنود، اما در ماههاي ديگر سال اين پنجره با مزاحمت هاي شياطين باز مي باشد و انسان به سادگي نمي تواند اين ارتباط سالم را بدون نوسانات و افت و خيز دريافت كند.
از نظر قرآن، همه زمانها از جمله اوقات نماز، نيمه شب ها، سحرها، جمعه ها و مانند آن، زمانهاي خوبي براي نيايش است و پنجره آسمان در اين زمانها بر روي نيايشگران باز است؛ اما در ماه رمضان اين پنجره بي مزاحمتي باز است و انسان به دور از وسوسه هاي شياطين مي تواند خواسته هايش را عرضه دارد.
به هر حال، بهترين زمان، زماني است كه همه درهاي آسمان به سوي قدسيان براي نزول به زمين و آسمانيان براي عروج به آسمان گشوده است و آن، زمان نيايش در نماز نيمه شب سحر شب قدر است. باشد از اين فرصت استثنايي و بي نظير كه هر سال يك بار اتفاق مي افتد به خوبي بهره بريم و بزرگ ترين خواسته خويش يعني رسيدن به كمال مطلق و متاله (رباني) شدن را از خدا بخواهيم.
