دروغ های سیاسی و وعده های پوچ

بسم الله الرحمن الرحیم

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، راستی و راستگویی یعنی صداقت در همه چیز به ویژه در سخن، یک ارزش انسانی و اخلاقی است که فقدان آن یعنی دروغ و دروغگویی می تواند به ویژه در عرصه اجتماعی و سیاسی آسیب های جدی به اعتماد مردم وارد سازد. در این میان وعده های پوچ و دروغین از سوی مسئولان نظام سیاسی می تواند بسیار آسیب زا و خطرناک باشد؛ زیرا اعتماد عمومی مردم را نسبت به مسئولان و نظام سیاسی از میان می برد و موجب مشروعیت زدایی و مقبولیت زدایی از نظام سیاسی می شود.

آثار زیانبار وعده ها و دروغ های سیاسی

از نظر آموزه های وحیانی قرآن، دروغگویی آثار زیانباری به جا می گذارد که می بایست همگان به ویژه رهبران و مسئولان در نظام سیاسی در قالب وعده های انتخاباتی و سیاسی از آن اجتناب کنند تا خود و امت و نظام سیاسی ولایی گرفتار انواع مشکلات و آثار زیانبار دروغ و وعده های دروغین نشود. از جمله مهم ترین مواردی که می توان برای دروغ ها و وعده انتخابی مسئولان و رهبران اجتماع بیان کرد، عبارتند از:

1. بدعت در دین اسلام و بی اعتمادی نسبت به آن: دین اسلام مجموعه ای کامل است که تامین کننده فلسفه و سبک زندگی و نیز سعادت دنیا و آخرت انسان و امت است. هر گونه دروغ و وعده های دروغین می تواند به اساس دین اسلام ضربه بزند و مردم را از مسیر هدایت بیرون و خارج سازد. همان طوری که دروغگویی نسبت به آموزه های وحیانی اسلام می تواند بدعت در دین را موجب شود و چیزهایی را که اسلامی نیست به عنوان اسلام به خورد مردم بدهد(نحل، آیه 116) هم چنین می تواند مردم را نسبت به اصل و اساس دین بی اعتماد سازد؛ زیرا دروغ و وعده های دروغین مسئولان در یک نظام سیاسی ولایی به معنای آن است که این سخنان راست و بر اساس اسلام است، در حالی که از اساس این امور هیچ ربطی به دین اسلام ندارد و مسئولان برای قدرت و ثروت خویش چنین اموری را به دین نسبت داده یا ادعای دروغین را مطرح می کنند در حالی که هیچ گونه پشتوانه علمی و تحقیقاتی ندارد و نمی توان به این وعده هایی دروغین انتخابی مثلا عمل کرد و آن را عملیاتی کرد. این گونه است که مردم از دین و مسئولان دینی سرخورده می شوند و اعتماد خویش را نسبت به اصل و اساس دین و مسئولان از دست می دهند.
2. روسیاهی: کسانی که وعده های دروغین می دهند، با این کار خود را در اجتماع منزوی می کنند و مردم آنان را همانند زغالی می یابند که در پایان برف هنوز روسیاهی او باقی و برقرار است؛ زیرا دروغگو با وعده های دروغین خویش هر چند به ظاهر خود را روسفید معرفی می کند تا وجاهتی در میان مردم بیابد، ولی چهره واقعی آنان در آخر آشکار می شود و روسیاه در دنیا و آخرت به خلق خدا معرفی می شوند.(زمر، آیه 60)
3. زیان و خسران: دروغگویی و وعده های دروغین موجب زیان و خسران به فرد و اجتماع می شود. از نظر قرآن اولین کسی که از دروغ آسیب می بیند خود دروغ گو است(غافر، آیه 28) ولی شکی نیست که این وعده های دروغین همان طوری که اعتماد مردم را نسبت به دروغگو از میان می برد، هم چنین موجب می شود تا مردم از ایشان دلسرد شوند و امید خویش را به چنین افرادی از دست بدهند به ویژه اگر این ها از مسئولان باشند.
4. ظلم و ظالمین: کسی که دروغگو می گوید و وعده دروغ می دهد، نه تنها به مردم خیانت می ورزد بلکه به خود نیز خیانت می ورزد و عدالت را نسبت به خویش مراعات نمی کند. این گونه است که به عنوان ظالم از سوی قرآن معرفی می شود.(آل عمران، آیه 94؛ انعام، آیات 21 و 93) بنابراین نمی توان از چنین افرادی انتظار عدالت و عدالت خواهی داشت و منتظر ماند تا آنان حقوق مردم را استیفا کنند یا بخواهند کاری در راستای اقامه عدالت قسطی انجام دهند؛ زیرا ظالم هرگز دنبال عدالت نمی رود و هیچ گونه دلبستگی به آن ندارد.
5. حق گریزی: اصولا دروغگو با حق و حقیقت ارتباطی ندارد، زیرا دروغ ضد حقیقت است؛ بنابراین، دروغگویان با سخنان و وعده های دروغین خویش علیه حق موضع گیری می کنند و حق گریزند و هرگز برای اجرای و احقاق حق قیام نمی کنند، بلکه دنبال باطل می روند و گوش شنوایی برای حق و اقامه آن ندارند.(جاثیه، آیات 7 و 8)
6. ضلالت گرایی: هم چنین دروغگویان به سبب گریز از حق و عدالت، به هدایت گرایشی نداشته و از آن گریزش دارند. گرایش آنان به ضلالت و گمراهی امری است که می توان از جهات مختلف از گفتار و رفتار ایشان استنباط کرد.(زمر، آیه 3؛ غافر، آیه 28)
7. نفاق: کسانی که دروغ می گویند و به هر بهانه ای وعده ای دروغ می دهند، اگر گرفتار نفاق نباشند، گرفتار نفاق می شوند. بنابراین، می توان آثار نفاق را در این افراد شناسایی و ردگیری کرد و آنان را از مصادیق اهل نفاق دانست.(توبه، آیه 77)

اهداف دروغگویی و وعده های دروغین

از نظر قرآن، کسانی که دنبال دروغ و وعده های دروغین می دهند ، اهداف و مقاصدی در نظر دارند که از جمله مهم ترین آن ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. انکار اسلام و وحی: از مهم ترین اهدافی که دروغگویان در میان امت اسلامی دنبال می کنند، ایجاد بستری برای انکار اسلام و وحی و مخالفت با آموزه های شریعت اسلام و اجرای و اقامه آن است.(فرقان، آیه 4؛ مجمع البيان، ج 7 – 8 ، ص 253)
2. پنهان کردن جرم: هر کسی خلافی انجام می دهد، منتظر مجازاتی است. از این روست که بسیاری که فاقد قدرت هستند و نمی توانند جلوی مجازات را بگیرند، به مکر و حیله ای به نام دروغ متوسل می شوند تا این گونه بتوانند از مجازات احتمالی یا قطعی بگریزند و جرم خویش را نهان سازند.(یوسف، آیات 17 و18) در اجتماع اسلامی نیز مسئولانی که جرم و خیانتی را مرتکب می شوند با دروغگویی می کوشند تا خود را نجات دهند و از تبعات و آثار آن در امان مانند.
3. فریبکاری: از دیگر اهدافی که دروغگویان به ویژه در میان امت اسلام دنبال می کنند، فریب افکار عمومی و رهبری امت است. (عنکبوت، آیه 12؛ مجادله، آیه 14؛ منافقون، آیه 1) بنابراین، نمی بایست به سادگی فریب افراد را خورد و وعده ها یا سخنان دروغ ایشان را باور کرد و به آن بها داد؛ زیرا اگر سادگی کرد ممکن است خیانت های این افراد ضربات جبران ناپذیر امنیتی به اجتماع وارد کرده و موجب شود تا نتوان به موقع از توطئه های آنان جلوگیری کرد.

معیارهای راستگویی و دروغگویی

برخی از مردم می پرسند چگونه می توان وعده های دروغ و راست دولتمردان را تشخیص داد؟ چه ابزارهای شناختی وجود دارد که قدرت تشخیص مردم را بالا ببرد و انسان بتواند تشخیص بدهد چه کسی چه وعده دروغین می دهد؟

قرآن در پاسخ به این پرسش ملاک ها و معیارهایی را بیان کرده که با آن می توان از راستی یا دروغ وعده ها به ویژه از سوی مسئولان آگاه شد. البته این ملاک ها و معیارها تنها اختصاص به این دسته افراد ندارد، بلکه هر کسی را می توان با این ملاک ها و معیارها شناخت و از راست و دروغ وعده و سخنش آگاه شد.

از نظر قرآن مهم ترین ملاک ها و معیارهای سنجش راست و دروغ و نیز جداسازی راستگویان از دروغگویان عبارتند از:

1. دلیل و برهان عقلی مقبول: از نظر قرآن، هر سخنی می بایست از عنصر «سدید» برخوردار باشد؛ یعنی چنان استوار و محکم باشد که بتواند مانع و سدی در برابر «ان قلت» ها و اشکالات باشد.(نساء، آیه 9؛ احزاب، آیه 70) از آن جایی که سخن و گفتار مبتنی بر ظنون و گمانه ها و احتمالات از چنین ویژگی برخوردار نیست، نمی توان به این دسته از وعده ها به عنوان وعده های راستین اعتماد کرد؛ زیرا ظن و گمان حقیقی را بیان نمی کند و از واقعیتی پرده بر نمی دارد.(نجم، آیه 28) بنابراین، امت اسلام می بایست به جای ظنون دنبال علم باشند و تا به چیزی قطع و یقین و علم پیدا نکرده اند، اعتنایی نکنند. از آن جایی که وعده های فاقد دلیل و برهان عقلی مقبول، فاقد چنین خصیصه ای است نمی بایست به این وعده ها اعتنا کرد و صاحبان آن را اهل راستی و راستگویی دانست. پس هر کسی بی برهان و دلیل سخنی گفت نمی توان از وی پذیرفت و به آن اعتماد کرد.(بقره، آیه 111؛ انبیاء، آیه 24) وقتی مسئولی وعده ای می دهد می بایست توجه کرد که بر اساس چه مبانی وعده داده است؟ آیا برهان و دلیل منطقی و معقول و مقبولی پشت آن است، یا بر اساس احتمالات و توهمات وعده ای داده است؟ اگر بر اساس احتمالات و توهمات و ظنون باشد، نمی بایست به آن وعده اعتنایی کرد و او را تایید کرد، بلکه باید وی را تکذیب کرد تا با برهان و دلیل محکم وعده ای خویش را به اثبات برساند.
2. صداقت قول و فعل: یکی دیگر از ملاک ها و معیارهای سنجش راست و دروغ و راستگو و دروغگو، تصدیق قول و فعل است؛ به این معنا که فعل شخص قولش را تصدیق کند، نه چون منافقان سخنی بگویند و فعلی دیگر انجام دهند. وقتی تطابقی میان قول و فعل شخص نباشد، نمی توان به وعده های چنین شخصی اعتماد و اعتنا کرد. در آیات قرآنی به اشکال گوناگون به این معیار و ملاک توجه داده شده است. تعبیر تصدیق در آیات قرآنی به همین معنای مطابقت قول و فعل و ظاهر و باطن است.(تحریم، آیه 12؛ صافات، آیه 105؛ مائده، آیه 113؛ و آیات دیگر)
3. آزمون فتنه: یکی از روش ها برای شناخت و سنجش راست از دروغ، بهره گیری از آزمون فتنه است؛ زیرا در زمان فتنه که حق و باطل به هم آمیخته است، تنها کسانی به سمت راستی و راستگویی می روند که فرع را به اصل و سست را به محکم ارجاع دهند.(آل عمران، آیه 7) اصولا از نظر قرآن، در آزمون های فتنه است که انسان از یک دیگر بازشناخته می شود و حقیقت آنان آشکار می شود؛ زیرا در شرایط فتنه هر کسی به سمت و کاری می رود که شاکله وجودی اوست؛ زیرا قرآن می فرماید هر کسی بر اساس شاکله و شخصیت خویش عمل و رفتار می کند.(اسراء، آیه 84) بر این اساس در فتنه است که صف راستگویان از دروغگویان جدا می شود.(عنکبوت، آیات 2 و 3) خدا هم چنین در آیات قرآن بیان می کند که در میدان عمل و تکالیف سخت است که می توان راستگویان را از دروغگویان جدا کرد و حتی میزان و سطح راستی یا دروغگویی آنان را به دست آورد و شناخت.(فتح، آیه 16) میدان جهاد از جمله مواردی است که می توان در آن فتنه و آزمون سخت مدعیان راست از دروغ را شناخت.(توبه، آیات 42 و 43 و 90)
4. تحقیق و تفحص: از نظر قرآن در سنجش اخبار و سخن و نیز وعده ها و وعیدها تنها به اخبار آحاد نمی بایست تکیه کرد، بلکه می بایست در مواردی از جمله اخبار افراد فاسق که اعتمادی به آنان به سبب فسق کلامی یا رفتاری نیست، می بایست تحقیق و تفحص میدانی کرد و پس از قطع بر اساس دلایل و براهین به محتوا و مفهوم تحقیق و تفحص عمل کرد.(حجرات، آیه 6) خدا می فرماید هر کسی وعده یا سخنی را گفت نمی بایست به سرعت آن را پذیرفت بلکه باید منتظر ماند تا دلایل و براهین یا شواهد عقلی و منطقی مقبولی از سوی شخص یا دیگران ارایه شود.(نمل، آیه 27) پس بدون تحقیق و بررسی نمی توان به وعده های مسئولان اکتفا و اعتنا کرد، بلکه باید شواهد و براهین کافی و منطقی وجود داشته باشد تا آن سخن و وعده پذیرفته شود.(همان)
5. عدم اعتنا به شواهد ظاهری: از نظر قرآن، در سنجش راست از دروغ نمی بایست به شواهد ظاهری بسنده کرد، بلکه ممکن است، شخصی با شواهد سازی ممکن است فریبکاری کند و حق را باطل و باطل را حق جلوه دهد. به ویژه مسئولان و دولتمردانی که قدرت و ثروت در اختیار ایشان است و ابزار و وسایل برای شاهد سازی را در اختیار دارند و می توانند نه تنها شاهدسازی کنند بلکه شاهدان را بخرند و به کار گیرند.(یوسف، آیات16 تا 18) بر همین اساس می بایست در مساله شواهد ظاهری به عقل و دلیل منطقی مراجعه و بر اساس آن قضاوت کرد؛ چنان که در همین رابطه می توان داستان یوسف و زلیخا را به عنوان یک رویه روشن قرآنی برای سنجش راست و دروغ مطرح کرد که در آن به ادعا اعتنا نمی شود و شواهد ظاهری با ملاک های معقول و مقبول عقلی و منطقی مورد تایید قرار می گیرد.(یوسف، آیات 23 تا 26)
6. عدم اعتنا به مظلوم نمایی: دروغگویان حرفه ای مانند مجذوبان قدرت و ثروت برای رسیدن به اهداف خویش مظلوم نمایی می کنند، چنان که برخی مانند برادران یوسف با صحنه سازی و مظلوم نمایی و گریه و بهره گیری از شواهد دروغین و شاهدسازی بر آن بودند تا دروغی را به کرسی بنشنانند و خود را تبرئه کنند.( یوسف، آیات16 تا 18) بنابراین مراجعه به دلایل و براهین و شواهد عقلی مقبول لازم و ضروری است.(یوسف، آیات 23 تا 26)
7. موجه نمایی: دروغگویان حرفه ای از دولتمردان و سیاست بازان دنبال موجه نمایی از خود هستند. بنابراین نمی بایست در سنجش راست از دروغ تنها به ظاهر افراد و وجاهت ایشان بسنده کرد، بلکه باید برهان و دلایل آن را شنید و بر اساس آن قضاوت و داوری کرد.(بقره، آیه 204؛ منافقون، آیات 1 تا 4)
8. عدم اعتنا به سوگند و قسم: خدا در آیات بسیاری به مومنان و امت اسلام هشدار داده است که گول سوگند و قسم دروغین افراد را نخورند. بنابراین در سنجش راست از دروغ نمی بایست تنها به سوگندها و قسم ها بسنده کرد و آن را ملاکی برای سنجش راست از دروغ قرارداد، بلکه می بایست به دلایل و براهین آنان توجه کرد و بر اساس آن ها قضاوت و داوری نمود.(توبه، آیات 62 و74 و 95 و 96؛ نور، آیات 47 و53؛ مجادله، آیه 18؛ منافقون، آیات 1 و 4) خدا در قرآن بیان کرده که در مسایل مهم و حساس زندگی چون امور اجتماعی و جنسی می بایست به ظاهر سوگندها و سخنان توجه نکرد، بلکه شواهد و براهین و دلایل قطعی را ملاک عمل قرار داد؛ چنان که در داستان یوسف و زلیخا به این ملاک توجه داده شده و پاره شدن پیراهن از جلو یا عقب ملاک راست یا دروغ قرار می گیرد.(یوسف، آیات 23 تا 26)