حج يكي از واجبات و مناسك مهم اسلام است. خداوند در آياتي از جمله سوره حج به اين واجب اشاره كرده و خواهان انجام آن از سوي همه كساني شده است كه استطاعت انجام آن را دارند؛ زيرا حج همانند نماز، نشانه اي از اسلام و تسليم در برابر خداوند و رد هرگونه كفري است. اين گونه است كه واژه حجه الاسلام به معناي حجي كه هر مسلمان مي بايست به جا آورد، در اصطلاحات فقهي پديد آمد.
در ظاهر، حج كه در لغت به معناي قصد است، قصد كردن بيت الله الحرام و خانه خدا در ماه هاي شوال، ذي قعده و ذي حجه، با مراسم و مناسكي چون عمره و حج اكبر است كه اوج آن در روزهاي نخست ماه ذي حجه در كعبه با طواف و نماز و عرفات و مشعر الحرام و مني با قرباني و وقوف انجام مي گيرد، اما در باطن، حج جز قصد حجت خداوند معناي درستي نمي يابد؛ زيرا قصد خانه زماني معنا مي يابد كه صاحب خانه در آن باشد و صاحب خانه در دنياي مادي نمي تواند جز مظهر اتم و اكمل خداوندي يعني انسان كامل باشد.
خداوند به اشكال گوناگون و به عبارات مختلف اين حقيقت را روشن كرده كه انسان كامل، مظهر خداوندي و خليفه اوست و همگان مي بايست در برابرش به سجده افتند و تسليم او گردند؛ زيرا اين انسان كامل به سبب متاله بودن و خدايي شدن، مظهر وجه الله است و هيچ عبادتي بي وجه الله معناي درستي نمي يابد.
اينكه هستي به يك سمت و يك جهت تعيين اول هستي مي رود، به معناي آن است كه جز يك وجه و جهت و سمت وجود ندارد و اين همان معنا و حقيقت توحيد است. وجه هر چيزي، همان حقيقت همان چيز است. از آن جايي كه چهره و صورت، گوياترين نماد حقيقت انساني است، به آن، وجه مي گويند. خداوند حقيقت نهاني است كه به مظاهر ظهور يافته است و انسان كامل، ظهور تمامي اسماي الهي است. از اين رو او را متاله و وجه الله ناميده اند.
حضرت ختمي مرتبت(ص) همان مظهريت الله است كه به شكل نور بر عالم هستي تابيد و آسمان و زمين و آفريده ها ظهور يافتند. از اين رو ايشان را تعيين اول هستي گفته اند.
هر زماني اين حقيقت كامل، به جلوه هايي در ميان انسان ها بروز و ظهور كرد كه گاه آدم(ع) و گاه نوح(ع) و گاه ديگر ابراهيم(ع) شد و يا موسي(ع) و يا عيسي(ع) گشت. لذا حقيقت همه انسان هاي كامل به همان تعين اول و حقيقت محمدي باز مي گردد.
از آن جايي كه همه هستي محاط به حقيقت تعين اول است، تعين اول، محيط بر همه هستي است. اين گونه است كه به هر سمت و جهت رو كني، وجه الله است. اما در جهان ماده، نياز است كه جهت گيري مستقيمي وجود داشته باشد تا همگان از همه اكناف دور و نزديك عالم متوجه يك حقيقت شوند. اين جاست كه خانه خدا، قبله شد تا جهت واحد توحيدي در جهان ماده نمادي يابد.
اما اگر به درون خانه خدا روي، همه جا كعبه و خانه خداست و همه جهات يك جهت خواهد بود، اين معنا براي انسان موحدي كه همه جهان را كعبه مي يابد و در درون آن خود را محاط مي يابد، يك جهت است و همه هستي براي او، وجه الله مي شود. اما براي ديگراني كه اين گونه نيستند و دور از خانه مي باشند و يا نزديك آن نشده اند، مي تواند سراب گمراهي شود و جهات همان جهات بماند و تكثر به وحدت نرسد.
ولايت انسان كامل، حقيقت خانه خدا
ديگر اينكه خداوند، انسان كاملي چون نفس پيامبر و جان و باطن محمدي(ص) را از درون خانه بيرون آورد، تا مردم بدانند كه حقيقت خانه، ولايت انسان كامل است و وجه الله واقعي كه مردم مي بايست قصد آن نمايند، نمادهاي آن انسان كامل است.
همه پيامبران، مامورند تا مردم را به سوي خانه خدا بخوانند تا حقيقت وجه الله و زيارت آن را دريابند و از سبب ميان زمين و آسمان بهره مند شوند. اينكه خداوند به صراحت فرمان مي دهد: و أذن في الناس بالحج ياتوك رجالا و علي كل ضامر ياتين من كل فج عميق؛ و مردم را دعوت عمومي به حج كن؛ تا پياده و سواره بر مركبهاي لاغر از هر راه دوري به سوي تو بيايند. (حج، آيه 72) به اين معناست كه همه مي بايست قصد انسان كامل كنند تا اخلاص در عمل و عبادت براي ايشان حاصل شود. اينكه حضرت ابراهيم(ع) به عنوان انسان كامل مامور مي شود تا مردم را به حج بخواند تا ايشان به سوي او بروند، به اين معناست كه مقصد حج جز انسان كامل نيست: ياتوك به معناي آن است كه به سوي تو مي آيند كه انسان كامل و خليفه الهي و وجه الله مي باشي.
پس در هر زماني حج به قصد زيارت صاحب خانه خواهد بود نه خود خانه. از اين رو در روايات چندي به اشكال گوناگون تماميت و كمال هر عبادي را قصد ولي الله دانسته اند كه وجه الله مي باشد؛ زيرا اكمال دين و اتمام نعمت، همان ولايت است كه وجه الله را برمي تاباند. اگر خداوند در آيه 3 سوره مائده ولايت را اتمام و اكمال دين و نعمت مي شمارد، در تفاسير به اشكال گوناگون صحت و كمال و تماميت هر عمل عبادي و خالص را، لقاء الامام برشمرده اند. لذا گفته شده كه صحت نماز و روزه و حج به ولايت است و يا اين كه: من تمام الحج لقاء الامام و من تمام الصلاه لقاء الامام.
بنابراين، كسي كه قصد وجه الله يعني امام زمان(عج) را در حج نكند، حاجي نيست و زيارت خانه اي كرده است كه حتي مي تواند عامل گمراهي يا دست كم توقف از حركت خالصانه به سوي خدا و متاله شدن گردد. آن ريسمان آويخته ميان حق تعالي و بندگان، همان ولي الله است كه وجه الله مي باشد و انسان مي بايست خود را همچون او كند؛ زيرا او اسوه كامل و حسنه است و با همانندي با اوست كه حقيقت عبادت فهميده و درك مي شود.
حج واقعي، زيارت و ديدار امام زمان(عج) است و هر كسي چنين قصدي را از خانه نداشته باشد، بويي از حقيقت حج نبرده و راه به جايي نمي برد.
حقيقت بعثت پيامبر(ص) رستن انسان از دام تكثراتي است كه وجه الله را مي پوشاند؛ زيرا انسان ها در قرب الهي نيستند و يا متاله نشده اند تا همه جا و همه چيز را وجه الله بيابند، چنان كه قريب به كعبه و يا درون آن اين گونه است. انسان ها با بعثت پيامبر(ص) درك كردند كه حقيقت در همه هستي يكي است و توحيد محض جز عبادت به سوي وجه الله نيست كه آن هم يك جهت بيش نيست و همان وجه الله مي باشد كه انسان كامل است.
