جنگ نرم در سیاست خارجی نظام ولایی

بسم الله الرحمن الرحیم

جنگ نرم، جنگ عقول و قلوب است و هدف از آن سلطه روانی در افکار، اندیشه ها، رفتارها، گرایش ها و انگیزه های طرف مقابل است که می تواند دشمن یا هر بیگانه بی طرف باشد تا این گونه دشمن مرعوب و بی طرف به عنوان موافق در صف دوستان و همراهان بلکه همدلان در آید و یا دست کم در صف دشمن در نیاید. جنگ نرم، جنگ علیه اندیشه ها و انگیزه ها است. در جنگ نرم دست کم دشمن، از نظر اندیشه ای به شک می افتد و در انگیزه گرفتار تردید در عمل و موفقیت آن می شود. پس شکستن جزم اندیشه ای و عزم عملی و ارادی از مهم ترین اهداف جنگ نرم است. از همین رو، عقول و قلوب در جنگ نرم مخاطب هر نوع عملیات روانی است تا قدرت دشمن در هم شکسته و حتی گاه تسلیم شود و به عنوان موافق در صف دوستان در آید.

در جنگ نرم از سلاح هایی استفاده می شود که می تواند شامل جنگ افزارهای نظامی باشد که بستر را برای سلطه روانی و ارعاب و ارهاب فراهم می آورد و ناتوانی را به طرف مقابل گوشزد یا تلقین می کند و این گونه اذهان و سپس قلوب را تحت تسخیر و سلطه خویش در می آورد. البته مهم ترین ابزار در جنگ نرم، سلاح های نرمی است که از طریق تبیین فلسفی، تشکیک در افکار و اندیشه ها، تردید در عمل و موفقیت آن، و نیز بهره گیری از عناصری مانند جاسوسی، مردم شناسی و روان شناسی جامعه مخاطب و مانند آن ها انجام می شود تا ذهن مخاطب از تصدیق به موفقیت در عملیات دچار شک شده و قلبش انگیزه ای برای عمل نداشته باشد و عزم به تردید تبدیل شود.

جنگ نرم علیه جنگ سخت

بی گمان هدف در جنگ سخت، حذف فیزیکی دشمن و منابع مالی و اقتصادی اوست. از این روست که تمام تلاش در جنگ سخت، بهره گیری از ابزارها و سلاح هایی است که موجب مرگ دشمن یا ناکارآمدی وی می شود و یا منابع مالی و اقتصادی و زیرساخت های اصلی دشمن را نابود می سازد؛ زیرا از میان بردن زیرساخت ها به ویژه زیرساخت های اقتصادی دشمن، زمینه را برای سستی رزمندگان و ضعف ایشان در مقابله با حملات را فراهم می آورد. برخی از دشمنان سعی می کنند که حتی پیش از حمله سخت و حذف رزمندگان دشمن، نخست زیرساخت های دشمن را نابود کنند تا دشمن فاقد هر گونه پشتیبانی و حمایت از پشت جبهه شده و به اجبار سرتسلیم فرود آورد. از همین روست که هماره نخستین حملات به تاسیسات و زیرساخت ها انجام می شود.

اما هدف در جنگ نرم، حذف فیزیکی دشمن نیست، بلکه ایجاد شرایطی است که دشمن با کم ترین هزینه تسلیم شود و منابع انسانی و مالی بی کم و کاست برای استثمار و بهره کشی باقی بماند؛ زیرا توسعه طلبی و گسترش سرزمینی و افزایش منابع بیش تر مورد نظر است؛ البته گاه در جنگ نرم، فروریختن روحیه دشمن و سپس نابودی او با کم ترین هزینه است؛ ولی این نوع از جنگ نرم، فواید کم تری نصیب می کند، در حالی که از مهم ترین اهداف نظام های سیاسی در جنگ نرم در جهان امروز، افزایش قدرت و شوکت و گسترش دایره سلطه و جهانگیری از مهم ترین اهداف جنگ نرم است. مستکبران جهانی امروز برای گسترش سلطه جهانی تلاش می کنند و هدف آنان سلطه پذیری جوامع دیگر و امکان بهره کشی و استثمار آنان بدون مزاحمت های اساسی از سوی دیگران و بلکه همراهی و همدلی جوامع دیگر در مسیر اهداف آنان است؛ چنان که جهانخواران امروز و مستکبران ستمگر در جهان، با بهره گیری از گفتمان فریبای حقوق بشر، مردم سالاری، امنیت جهانی، دهکده جهانی، اقتصاد جهانی و مانند آن تلاش دارند این سلطه را افزایش دهند. از همین رو، تنها در موارد محدود، مدیریت شده و هدایت شده اقدامات نظامی سخت را برای گوشمالی گروهی یاغی بر سلطه جهانی آنان، گوشزد به دیگران و ارهاب و ارعاب آنان انجام می دهند و از گسترش دامنه و آسیب های آن به شدت خودداری می کنند. در حقیقت این نوع جنگ سخت و نظامی و آتش افروزی مهار شده، نوعی جنگ سخت در راستای جنگ نرم است.

به هر حال، جنگ نرم، جنگ امروز جهان متمدن و پیشرفته ای است که هدف خویش را سلطه استثمارگرانه و اقتصادی قرار داده است؛ زیرا در گفتمان جهانی مستکبران، آخرت و معاد و رستاخیزی نیست و همه حقیقت همین دنیای مادی و محسوسی است که معقول حقیقی است و دنیای غیر محسوس نه تنها مقبول نیست، بلکه از نظر ایشان معقول نیست؛ زیرا عقل ابزاری تحت سلطه حواس عمل می کند و درکی از جهان معقول غیر محسوس نمی تواند داشته باشد. این گونه است که همه بهشت ایشان، همین دنیای محسوس خواهد بود و برای سعادت در آن تلاش می کنند و با افزایش قدرت و ثروت بر آن هستند تا آسایش و آرامش بیش تری را برای خود با بهره کشی و استثمار مردمان فراهم آورند و یک درصدی را بر نود و نه درصدی ها حاکمیت بخشند. از همین روست که مستکبران جهانی، هرگز خواهان نابودی منابع انسانی و مالی و مادی جهان نخواهند بود؛ زیرا می خواهند بیش ترین ثروت و قدرت را در اختیار داشته و بیش ترین سود را در قالب لذت های مادی خور و خواب و خشم و شهوت ببرند و به سعادت و خوشبختی در بهشت دنیا برسند. بنابراین، جنگ تمام عیار سخت و فراگیر به معنای از میان بردن این ثروت و قدرت است و هرگز حاضر نیستند تن به این نابودی بدهند؛ از همین روست که جنگ نرم علیه جنگ سخت در جهان امروز قد علم کرده است و جهانخواران به جنگ نرم گرایش دارند و از همه ابزارهای جنگ نرم بهره می گیرند و موارد معدود و محدود از جنگ سخت نیز مهارشده و در راستای همان اهداف جنگ نرم و ارعاب و ارهاب دیگران انجام می گیرد.

سلاح ها و جنگ افزارهای جنگ نرم

در جنگ نرم، همه انواع جنگ افزارها از سخت و نرم مورد استفاده قرار می گیرد و اختصاص به جنگ افزارهای جنگ نرم فکری و روانی ندارد؛ این خیال خام است که گفته شود در جنگ نرم که جنگ علیه اذهان و قلوب است تنها از جنگ افزارهای نرمی چون شایعه، جاسوسی، آموزش و پرورش، سفارت و سفیر و مانند آن ها استفاده می شود، بلکه افزون بر این ها، برای ارعاب و ارهاب دشمن حتی از سلاح های نظامی مرگبار و کشتار جمعی ولی محدد و معدود و مهار شده بهره گرفته می شود تا ناتوانی در طرف مقابل القا کنند و یا دیگران را مرعوب خود سازند تا خود به جان دل و رضای خویش سلطه استثماری را پذیرا شوند و مثلا سلطه نژادی را یک امر طبیعی به شمار آورند و خود را خرده تر و کوچک تر از آن بدانند که رقیب گفتمانی و یا وجودی سلطه گر باشند.

درست است که در جنگ نرم، هدف تسخیر عقول و قلوب است؛ اما گاه نیاز آن است تا برای چنین تسخیری از سلاح های سخت استفاده تهدیدی یا حتی عملیاتی در مدار و محدوده مهار شده ای انجام شود. خداوند در آیاتی از جمله آیه 60 سوره انفال به این مهم اشاره دارد و می فرماید: وَأَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَمِنْ رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ وَآخَرِينَ مِنْ دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنْفِقُوا مِنْ شَيْءٍ فِي سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَأَنْتُمْ لَا تُظْلَمُونَ؛ و هر چه در استطاعت و توان داريد از نيرو و اسبهاى آماده بسيج كنيد تا با اين تداركات دشمن خدا و دشمن خودتان و دشمنان ديگرى را جز ايشان كه شما نمى ‏شناسيدشان و خدا آنان را مى ‏شناسد بترسانيد؛ و هر چيزى در راه خدا خرج كنيد، پاداشش به خود شما بازگردانيده مى ‏شود. و بر شما ستم نخواهد رفت.

در این آیه برخوداری از توان نظامی از جنگ افزارهای جنگ سخت در حد استطاعت به قصد ارهاب و ترساندن دشمن که عملیاتی روانی در جنگ نرم است، مورد تاکید قرار گرفته است. هدف در این عملیات تنها دشمن شناخته شده نیست، بلکه دشمنان ناشناخته ای برای مسلمانان و نظام سیاسی ولایی است که با این جنگ نرم، آنان نیز حساب کار دستشان می آید و از هر گونه اقدام یا همراهی با دشمنان شناخته شده امت اسلام دست می شویند. از نظر قرآن هزینه کردن در امر جنگ نرم به هر میزان، یک هزینه اضافی نیست، بلکه هزینه ای است که سود آن بیش تر است و بی آن که ضرر و خسارتی از این هزینه ها ببرند، سود کلان می برند و ظلم و ستمی در این معامله به ایشان نمی شود.

از نظر قرآن، بهره گیری از همه توان نظامی موجب خوف و ترس در دشمن و افزایش روحیه رزمندگان اسلام و امت می شود. در یک جنگ تمام عیار همان اندازه که دشمن از توان امت هراسان و ترسان خواهد شد، امنیت و اطمینان رزمندگان افزایش می یابد.

البته گاه دشمن اطمینان کاذبی را القا می کند که تا خوف و هوشیاری از میان رزمندگان رخت بر بندد؛ زیرا خوف و ترس در حد معقول آن مقبول است و باید از دشمن ترسان بود و اعتماد و اطمینان نکرد؛ زیرا از همان جایی که اعتماد و اطمینان شود، ضربه وارد می شود. از همین روست که خداوند از رزمندگان اسلام می خواهد تا در هر امری حتی نماز واجب، خوف معقول نسبت به دشمن را در دل داشته باشند و دچار توهم نشوند. نماز خوف در همین رابطه وضع شده است؛ که یک نماز در حالت ترس و هوشیاری نسبت به دشمن است.(نساء، آیه 102)

اگر رزمندگان اسلام نسبت به دشمن دچار ترس بیش از اندازه شوند، زمینه شکست فراهم می آید؛ هم چنان که ترک خوف و هوشیاری نسبت به آنان موجب شکست می شود. افزایش کثرت در رزمندگان اسلام ، خوف و ترس را از دل ها می زداید و هوشیاری را کاهش می دهد و از همان جا ضربه وارد می شود.(توبه، آیه 25؛ روایات تفسیری)

از آن جایی که هدف در اسلام حتی در جهاد و جنگ مقدس، حمایت از حقوق انسانی و دفاع از مظلومان و مستضعفان عالم(نساء، ایه 75) و دفع و رفع ظلم و ستم از مردم و اماکن مقدس و تامین امنیت (حج، آیات 39 و 40) و اقامه و اجرای عدالت قسطی (حدید، آیه 25) و مصونیت از تجاوز دشمن(نساء، آیات 71 و 102؛ انبیاء، آیه 80) و مانند آن ها است، اسلام اصول اخلاقی و حقوقی انسان را هماره مراعات می کند و اجازه نمی دهد تا در جنگ نرم از روش هایی استفاده شده که موجب گمراهی حقوق طبیعی بشر شود و ایشان را به جای هدایت در مسیر حق و عدالت به مسیر باطل و ظلم بکشاند و یا دعوت کند؛ بنابراین، هرگز هدف وسیله و ابزار باطل را توجیه نمی کند و اجازه بهره برداری از آن را نمی دهد.

به سخن دیگر، اسلام برای تسخیر قلوب و عقول بر آن نیست تا از خرافات و موهومات و مانند آن بهره برد؛ بلکه هماره بر اساس عقلانیت و حقانیت عمل می کند و مردم را به حق و عدل فرا می خواند. این در حالی است که دشمنان در جنگ نرم از خرافات و موهومات بهره می گیرند و از هر ابزار باطلی برای رسیدن به مقصد و مقصود باطل خویش سود می برند.

اسلام در جنگ نرم از هر ابزار معقولی بهره می برد و بر آن است تا انسان را در مسیر حق بیاورد و ایشان را بدان بخواند و دعوت کند و از باطل و خرافات و موهومات نادرست دور و باز دارد. از همین روست که اجازه می دهد تا دشمنان برای مدت محدودی در امنیت کامل برای آگاهی از اهداف اسلام وارد مرزها شوند و سپس به موطن خود به امنیت بازگردند، حتی اگر مسلمان نشوند؛ زیرا این گونه اتمام حجت انجام می شود و دیگر حجتی برای کافران و دشمنان باقی نمی ماند؛ زیرا مسئولیت اصلی نظام سیاسی ولایی حذف فیزیکی دشمن نیست، بلکه حذف معنوی آنان و آوردن ایشان به جرگه مسلمانان است.(حج، آیات 39 تا 41؛ توبه، آیه 6)

در حقیقت ایجاد بستر مناسب برای تحقیق و پژوهش از اسلام و اهداف آن ، یکی از مهم ترین ابزارهای نظام سیاسی ولایی در جنگ نرم جهت همراهی و همدلی دیگران و بیگانگان و حتی دشمنان است.(توبه، آیه 6)

در همین راستای جنگ نرم، بهره گیری از سفارت و سفیر در دستور کار نظام سیاسی ولایی قرار گرفته است. قرآن گزارش می کند که حضرت عیسی(ع) در همین راستا گروهی را به انطاکیه به سفارت می فرستد.(یس، آیات 13 و 14) البته دشمنان نیز برای آگاهی از اهداف و مقاصد یا توانمندی های رقیب اقدام به اعزام سفیر می کنند؛ چنان که ملکه سبا سفیرانی را برای ارزیابی موقعیت حضرت سلیمان نبی(ع) روانه داشت.(نمل، آیات 23 تا 35) از نظر قرآن ، برخورد مناسب با سفیران دشمن و آگاهی بخشی از اهداف و وضعیت و موقعیت برتر خود می تواند زمینه را برای تحول و تغییر در رویکردهای دشمن و ترک مخاصمه و حتی گاه همراهی فراهم آورد.(نمل، آیات 23 تا 42)

اعلام مواضع رسمی و روشن و شفاف به دشمن در یک جنگ نرم بسیار کارآمد خواهد بود؛ زیرا دشمن عاقل پیام را به خوبی درک و تحلیل کرده و بر اساس آن رفتار می کند؛ چنان که پیام روشن حضرت سلیمان(ع) به سفیران ملکه سبا، ترس و رعب را در سفیران و دولتمردان ایجاد و آنان را به تسلیم یا گرایش بدان سوق داد و از هر گونه حرکت نظامی باز داشت.(نمل، آیات 32 تا 37)

پیامبر(ص) بر اساس همین امر خود امیرمومنان امام علی(ع) را در موسم حج که جمعیت بسیاری از جزیره حجاز و نجد جمع شده بودند، به عنوان سفیر روانه می سازد تا پیام برائت از مشرکان را اعلام و به طور رسمی شرایط را برای دشمنان در منطقه گوشزد و تحولات و تغییرات را به سمع و نظر ایشان برساند. این پیام روشن ، اتمام حجتی بود که دشمن را مرعوب اسلام و نظام سیاسی ولایی کرد و دشمن را از هر گونه تحرک باز داشت و زمینه گسترش و نفوذ اسلام در همه منطقه حجاز و نجد را فراهم آورد.(توبه، آیه 1؛ و روایات تفسیری)

بهره گیری از سفیران و جاسوسان و آگاهی از موقعیت و وضعیت دشمن برای برنامه ریزی و حتی اجرای مقاصد و اهداف جنگ نرم، یکی از مهم ترین روش هایی است که قرآن مطرح و از عمل کرد حضرت سلیمان نبی (ع) گزارش می کند. ایشان برای دست یابی به مقاصد خویش از همه ابزارها از جمله پرندگانی چون هدهد بهره گرفت.(نمل، آیات 20 تا 28)

از دیگر سلاح هایی که در جنگ نرم کاربرد دارد، سلاح شایعات است. شايعه، خبرى است كه فاش می شود و در جامعه گسترش می یابد، ولى شنوندگان آن از درستی و نادرستى آن نمی توانند، آگاه شوند.(نگاه کنید: لغت نامه، ج 9، ص 12435، «شايعه».) در حقیقت صحت و عدم صحّت آن برای مخاطب معلوم نیست و همین امر موجب شک در فکر و اندیشه و تردید در عمل و عزم می شود.

در قرآن از جنگ نرم و روانی علیه دوست و دشمن که با شایعه ایجاد می شود در قالب واژگان و جملاتی چون «شَيعَ»، «أَذاعُوا»، «مرجفون» و مانند آنها سخن به میان آورده است.

از آن جایی که شایعه در ذات خویش قابلیت این را دارا است که صحیح باشد ، نظام اسلامی می تواند از شایعات صحیح رعب افکن بهره برد. به سخن دیگر، اگر نظام اسلامی مجاز نباشد که برای رسیدن به اهداف خویش شایعات دروغ را بسازد و شیوع دهد و پخش کند، ولی می تواند از شایعات راست بهره گیرد؛ زیرا گاه دشمن ، حقایقی از قدرت و توان نظام سیاسی ولایی مخفی می کند که پخش آن در قالب شایعه می تواند جنگ روانی تمام عیاری را موجب شود و دشمن و نیروهایش را به اضمحلال بکشاند و از هر گونه تحرکی باز دارد.

گاه دیگر دشمن، حقایقی را از وضعیت خویش نهان می کند و اخبار دروغین در جامعه پخش می کند که آشکار شدن این اخبار و وضعیت دشمن، و آگاهی نیروهای دشمن از وضعیت و حقایق نهان شده، می تواند ضربه کاری به دشمن وارد سازد. به عنوان نمونه گاه دشمن مرگ فرمانده یا از دست دادن زاغه های مهمات خویش را مخفی و نهان می کند.(آل عمران، آیه 144) در این حالت با ایجاد شایعه و پخش آن از طریق جاسوسان در میان نیروهای دشمن و مردم آنان می تواند روحیه دشمن را تضعیف و بر آنان سلطه یافت.

به سخن دیگر، از دو طریق می تواند به سادگی از شایعات حق و راست برای ضربه زدن به دشمن بهره برد: 1. آگاهی بخشی به دشمنان از توان نیروهای خود و نظام سیاسی ولایی با استفاده از ابزارهای جنگ نرم از پخش اطلاعیه، فیلم هایی از مانور و توانمندی ها، پخش شایعات و مانند آن ها؛ 2. آگاهی بخشی نسبت به نقاط ضعف دشمن و برجسته سازی آن و پخش شایعات از این حقایق و مانند آن ها.

اصولا هدف از جنگ نرم، تغییر فکر و رویه طرف مقابل و دشمن است. بنابراین، می توان از ابزارهای گوناگونی برای این کار بهره برد. ایجاد اضطراب و دلهره در میان دشمنان و سلب آرامش روانی از ایشان مهم ترین کارکرد شایعات و دیگر ابزارهای جنگ روانی و جنگ نرم است.(نساء، آیه 83؛ احزاب، آیه 60)

خداوند برای جلوگیری از تاثیر جنگ نرم و روانی دشمنان از طریق شایعه در میان رزمندگان اسلام، با اعلام حرمت آن بر آن شد تا جلوی این ابزار کارآمد را بگیرد. (نساء، آیه 83؛ احزاب، آیات 60 و 61) هم چنین مردم را وادار ساخته در صورت شنیدن هر شایعه ای پیش از پخش آن ، رهبری و نظام سیاسی ولایی را در جریان بگذارند تا این گونه از سقم و صحت آن آگاه و از تاثیرات منفی آن بکاهد.(نساء، آیه 83؛ نور، آیات 11 تا 15)

از دیگر روش های جلوگیری و پیش گیری که اسلام برای مدیریت جنگ نرم و روانی در پیش گرفته است، اموری چون تهدید شایعه پراکنان(احزاب، آیات 60 و 61)، تبعید آنان(همان)، قتل و اعدام(همان) با توجه به میزان تاثیر و دیگر شرایط آن است. از نظر قرآن، جبهه گيرى و مقابله مسلمانان با شايعه هاى نارواى ديگران ضرورت دارد و باید همگی در برابر شایعات واکنش منفی نشان دهند تا دشمن نتواند از طریق جنگ روانی و نرم به اهداف خویش برسد.(آل عمران، آیات 144 و 173؛ نساء، آیه 83؛ نور، آیات 11 تا 15) هم چنین استقامت و پايمردى بر مواضع خود، از جمله واكنش مؤمنان در برابر شايعه تهاجم دشمنان است که باید اختیار کنند.(آل عمران، آیه 173)اظهار تعجب و عدم واکنش سریع اثباتی و نفی بدون تحقیق(نور، آیات 11 تا 15؛ نساء، آیه 83)، تکذیب پس از آگاهی و پخش آن(نور، آیات 11 تا 16) و توکل بر خدا(آل عمران، آیه 73) مهم ترین رویکرد مردم و امت اسلام در برابر شایعات دشمن است.

همان طوری که دشمن از جاسوسان برای شایعه پراکنی استفاده می کند، نظام سیاسی ولایی در جنگ نرم و روانی باید از جاسوسان برای مقاصد مشروع خویش با توجه به موازین اسلامی بهره برد.

اصولا هدف اصلی در جنگ نرم همه مردم هستند و دشمن برای رسیدن به مقاصد خویش از نفوذی های چون منافقان، شهروندان غیر مسلمان(احزاب، آیه 60) و حتی سست ایمان ها سود می برد. در این میان بیش ترین تاثیر را کسانی می برند که زود باور هستند و بدون تحقیق مسایل و مطالب را می پذیرند. (نور، آیات 11 تا 15)

به هر حال، جنگ نرم در سیاست خارجی نظام ولایی یک سیاست و اصلی است که باید مد نظر قرار گیرد؛ هدف از این جنگ تغییر رفتار و رویه و افکار و اندیشه و عملکردهای دشمنان و ایجاد بستر و زمینه برای همراهی و همدلی آنان در مسیر حق و حقانیت و اسلام ناب است.