پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري امام راحل(ره) صحنه هاي رويارويي و چالشي فراواني را تاكنون با دشمنان قسم خورده خود پشت سر گذاشته، و در هر يك از آنها بحمدالله با حضور امت شهيدپرور و قهرمان اين مرز و بوم سربلند و موفق بيرون آمده است.
بيداري اسلامي و تأثيرات شگرف انقلاب اسلامي، پيروزي هاي پي درپي مسلمانان را در كشورهاي ديگر به ويژه در لبنان به دنبال داشته است. پيروزي حزب الله در جنگ 33 روزه شوك عظيمي به دنياي كفر و استكبار وارد كرد، كه نتيجه آن صف آرايي جديد دشمنان عليه مسلمانان در جبهه اي واحد و تشكيل ناتوي فرهنگي به فرموده مقام معظم رهبري است. بنابراين در شرايط حساس كنوني كه فشارهاي جنگ رواني چه از سوي دشمنان خارجي و چه ايادي آن در داخل رو به تزايد است، ضرورت دارد امت سلحشور ايران آموزه هاي جنگ رواني و آمادگي هاي نظامي قرآني را بيش از گذشته مورد توجه و عنايت خود قرار داده و در حفظ دستاوردهاي عظيم اين انقلاب شكوهمند و نظام اسلامي در مقطع حساس كنوني كوشاتر باشد. مطالب حاضر در مقام تبيين اين موضوع از منظر قرآن است كه با هم آن را از نظر مي گذرانيم.
¤ عوامل و زمينه هاي بروز جنگ
هرچند كه جوامع انساني براي رفع نيازهاي مشترك پديدار شده اند و به نظر مي رسد كه هدف اساسي تشكيل اين جوامع گريز از هرگونه برخورد و جنگ و ايجاد بستري براي صلح و آرامش و آسايش است، ولي از آن جايي كه سرشت انساني به گونه اي است كه گرايش به جنگ به شكل طبيعت ثانوي در او نهادينه شده، نمي توان از جنگ و تضاد منافع گريخت. اگر بخواهيم به زبان فلسفي اين مطلب را بازگو نماييم شايد بتوان گفت كه انسان داراي طبيعتي است كه وي را به سوي بهره گيري و استخدام ديگري مي كشاند. همين روحيه انساني است كه تضاد منافع را موجب و وي را وادار به جنگ و تجاوز به حريم خصوصي افراد و عمومي جامعه مي كند. مرحوم علامه طباطبايي با اشاره به مسئله استخدام گري انسان و طبيعت او بر اين باور است كه همين سرشت استخدام گري است كه وي را مجبور مي سازد كه به جامعه گرايش داشته باشد و اين كه گفته شده است كه جامعه پذيري طبيعت انساني است به يك معنا نادرست است. اين خلق و خوي استخدام گري اوست كه وي را مجبور مي سازد كه براي رسيدن به منافع اهم و اصلح با قانون كنار آيد و از برخي از حقوق طبيعي خود دست بكشد.
برپايه اين نظريه فلسفي، تضاد و جنگ به عنوان يك امر طبيعي قلمداد مي شود؛ زيرا انسان به طور طبيعي مايل است ديگري را به استخدام خود درآورد و اين ديگري خود به نوبه خود مي كوشد تا از مستخدم شدن از سوي آن ديگري رهايي و خود به عنوان استخدام گر چيره گردد. اين تضاد و خوي انساني است كه جنگ و تجاوز را به همراه دارد.
¤ فلسفه تشكيل جوامع
بنابراين تشكيل جامعه و تدوين و قوانين تنها براي محدودسازي اين خلق و خوي انساني و كاهش تنش ها و تضادها در سطح و حد معقول است به گونه اي كه امور اساسي و بنيادين هر فرد و يا جمعي ناديده گرفته نشود. تضاد منافع ميان دو شخص و يا دو جامعه اقتضاي درگير و تنش و جنگ را دارد ولي انسان در طول تاريخ دريافته است كه اگر بخواهد اين گونه بي محابا عمل كند بسياري از منافع اساسي خود را در خطر خواهد انداخت و به جاي رسيدن به بعضي از منافع، ممكن است نه تنها منافع اصلي خود را از دست دهد، بلكه ممكن است جان خود را در اين راه از دست بدهد؛ از اين رو با تدوين قانون كوشيد تا جلوگيري فسادي را بگيرد كه جانش را مي گيرد. تلاش انسان براي تشكيل جامعه، تدوين قانون، گرايش به صلح و آرامش از آن رو صورت گرفته است تا بتواند به آسايش دست يابد و دست كم منافع مهم تري چون جان و مال و عرض خود را حفظ نمايد. هرچند كه در اين راه برخي از منافع را از دست دهد و حقوق طبيعي خود را از دست دهد.
¤ اهداف آمادگي نظامي
از آن جايي كه هر فرد و جامعه اي احساس خطر مي كند و احتمال قوي مي دهد كه از سوي ديگران مورد تهاجم و تجاوز قرار گيرد و به استخدام آنان درآيد، آمادگي دفاعي و نظامي را به عنوان يك اصل اساسي سرلوحه اهداف و وظايف خود قرار مي دهد. به يك معنا آمادگي نظامي و دفاعي از جان و مال و عرض از ضروريات زندگي اجتماعي به شمار مي آيد و به عنوان پذيرفته ترين هدف از سوي همه افراد و جوامع در برنامه هاي زندگي فردي و جمعي مورد تأييد و تأكيد قرار مي گيرد.
قرآن به عنوان كتاب هدايتي كه بر پايه فطرت انساني فرو فرستاده شده است براين اصول انساني توجه داشته و در برنامه هاي خود بر آن پا مي فشارد. حفاظت از منافع مادي و معنوي فرد و اجتماع در آموزه هاي دستوري قرآن مورد توجه بوده و بر آن تأكيد مي ورزد. از آن ميان مي توان به آموزه هاي دستوري قرآن به جنگ هاي رواني و ترساندن دشمن از عمل به هرگونه تحركات مخرب و ايجاد تنش اشاره كرد. بسياري از آيات قرآن كه به شكل انذار وارد شده است نوعي جنگ رواني را مدنظر دارد.
در آيه 60سوره انفال، قرآن به مسأله جنگ رواني اشاره داشته و مي فرمايد: ترهبون به عدوالله و عدوكم؛ تا دشمنان خدا و خودتان را بترسانيد.
در حقيقت آمادگي نظامي را كه به دو شكل شمار نظاميان آموزش ديده و آماده و تجهيزات نظامي پيشرفته و آماده تهيه مي شود را به عنوان عوامل مؤثر در حوزه جنگ رواني مورد ارزيابي و تحليل قرار مي دهد و به نقش بازدارنده آن اشاره مي كند. روشن است كه آمادگي در همه جهات مي تواند از تجاوز دشمنان به مرزهاي جغرافيايي و معنوي مسلمانان بازدارد. در آيات قرآن با تأكيد بر جنگ رواني اين مسأله نمايانده مي شود كه انسان ها به طور طبيعي گرايش به روحيه تجاوزگري دارند و براي خاموش كردن و از ميان بردن بسترهاي مناسب آن بايد همه امكانات پيشرفته و سلاح هاي بازدارنده فراهم آيد. هدف از اين تهيه نفرات و تجهيزات آن است كه به دشمن هشدار داده شود كه هرگونه جنگ و دامن زدن به آن نه تنها براي او منافع اقتصادي و يا معنوي نخواهد داشت بلكه منافع مهم تري از دست خواهدداد.
در حقيقت قرآن بيان مي دارد كه آمادگي نظامي مسلمانان نه براي تهاجم و تجاوز بلكه براي دفاع از منافع امت است به گونه اي كه رويارو نشدن دشمنان با چنين مسلمانان آماده اي به نفع دشمنان خواهدبود.
آمادگي نظامي به گونه اي بايد باشد كه هم دشمنان ظاهر و آشكار از هرگونه تجاوز و جنگي پرهيز كنند و هم دشمنان پنهان و منافقان، هوس حمله و تجاوز به حقوق مسلمانان واقعي و همكاري با دشمنان را نكنند؛ زيرا منافقان هرگاه مسلمانان را ازنظر دفاعي و آمادگي ناتوان ببينند هوس همكاري با دشمنان را در سر مي پرورانند ولي آمادگي مسلمانان، منافقان را وامي دارد تا براي منافع زودگذر خود هم شده از همكاري با دشمنان پرهيز كنند.
بنابراين هدف از آمادگي هميشگي، جلوگيري از تجاوز و حمله دشمنان شناخته شده و ناشناخته به حريم امت و جامعه اسلامي است.
¤ ابعاد آمادگي نظامي و جنگ رواني
يكي از مهم ترين ابزارهاي بازدارنده از هرگونه تجاوز دشمنان، جنگ رواني است كه با كم ترين هزينه بيشترين بهره و منافع به دست مي آيد. آيات قرآني در همه مواردي كه با دشمنان مشرك و منافق و كافر سخن مي گويد از حربه جنگ رواني بهره مي برد. در همه اين آيات ما در آخر آيات با كلمات تند و انذار و هشدارهاي سختي مواجه مي شويم كه روحيه دشمن را خرد مي كند. خداوند پس از بيان هر مطلبي كه درباره دشمنان اسلام است آنان را به عذاب سخت، بدبختي و بدفرجامي و آتش دوزخ و مانند آن مژده مي دهد و بيان مي كند كه رفتار دشمنان نه تنها براي آنان سود و نفعي نخواهد داشت بلكه موجبات بدبختي آنان را فراهم مي آورد. تخطئه آنان و درهم شكستن روحيه ايشان، از اهداف اين جنگ رواني است. دشمن پيش از آن كه واقعا با عذاب آخرتي مواجه شود از هجوم بي وقفه آيات كوبنده نابود و سست مي گردد و روحيه تهاجمي و هدفمند خود را از دست مي دهد. دشمن درمي يابد كه به جاي آن كه منفعتي از حمله به دست آورد، همه چيزش را از دست داده است. توهم و تخيل از دست دادن وي را به كنجي مي كشد و توان حركت و تهاجم را از او سلب مي كند. خرد كردن روحيه دشمن و ايجاد جنگ رواني، اصل راهبردي بسياري از آيات قرآن است. ¤ لزوم تشديد جنگ رواني عليه دشمن براي رسيدن به اين هدف قرآن به مسلمانان روش ها و شيوه هاي ديگري مي آموزد تا به كمك آن جنگ رواني را تشديد و با متزلزل كردن روحيه دشمن، هرگونه تحرك تنش آفرين و خشونت باري را از آنان سلب نمايد.
الف) ساخت ابزار و ادوات جنگي
از آن ميان مي توان به ساخت هرگونه ابزار و ادوات جنگي و غيرجنگي كه نقش دفاعي و بازدارندگي را به عهده دارند، اشاره كرد. در آيات قرآن به ويژه در آيه 60 سوره انفال به اصول كلي توجه شده و تنها براي بيان نمونه هاي عصري از برخي از مصاديق نام برده شده است. اصل كلي كه قرآن به صورت آموزه اي دستوري به مسلمانان آموزش مي دهد فراهم آوري توان و نيرو است. توان شامل هرگونه ابزار و آلات بازدارنده و يا هجومي و يا دفاعي است. از اين رو تنها به سلاح اشاره نشده است. تهيه هر چيزي كه قدرت امت و دولت اسلامي را افزايش مي دهد امري لازم و ضروري است و با توجه به شرايط مكاني و زماني تغيير مي كند. ممكن است چيزي در زماني ابزار جنگي مناسبي باشد ولي در عصر ديگري نه تنها مفيد نباشد بلكه زيانبار به قدرت اسلام و مومنان باشد. در زمانه ما رسانه ها به عنوان يكي از ابزارهاي جنگي قوي مطرح هستند بنابراين بر امت است كه از اين توان نيز برخوردار گردند. چنان كه فراهم آوري نفرات و نيروي انساني زبده و كارآمد امري است كه هرگز نبايد آن را دست كم گرفت. در زماني نيروي زبده كسي است كه سوار بر اسب تيراندازي مي كند و در زماني ديگر كسي است كه در پس شبكه جهاني اينترنت و يا حوزه خبري و رسانه ها به جنگ رواني مي پردازد. فراهم آوري و آموزش نيروي زبده به معناي آن است كه در همه زمينه ها (توان و نيرو) از آمادگي لازم و بازدارنده برخوردار باشيم. در همه اين ابزارها و نيروها آن چه مهم و اساسي است اصل هراس انگيزي و ايجاد بازدارندگي است. (نگاه كنيد: مجمع البيان، ج 3 ص 112 و نيز جامع البيان مجلد 4 جلد 4 ص 227).
ب) شناخت نقاط ضعف و قوت دشمن
آگاهي از نقاط ضعف و قوت دشمن يا امور دفاعي جزيي از اين آمادگي است كه مفسران در بيان اين آيه آورده اند. آيات ديگري از قرآن بر اين جنبه از آمادگي دفاعي تاكيد دارند كه از آن ميان مي توان به آيه 94 سوره نساء اشاره كرد؛ زيرا از لوازم مصونيت يافتن از دشمن، شناخت دقيق موقعيت جغرافيايي و توان و قوت و قدرت دشمن است. چنان كه شناخت نقاط ضعف و اختلاف فكري و يا روشي نيز از ابزارهاي مهم است كه در ايجاد قوه بازدارندگي نقش مهمي را ايفا مي كند.
ج) انجام مانورها و رزمايش هاي مختلف
رزمايش هاي مختلف در حوزه موثر و كاربردي، از ديگر ابزارهاي جنگ رواني است. افزون بر اين در اين رزمايش ها، نيروهاي نظامي با توان و امكانات خود به صورت علمي آشنا مي شوند ، مهارت آنان افزايش مي يابد و تاثير مهمي در روحيه دشمن نيز به جا مي گذارد. نمايش قدرت و توان نظامي به معناي ايجاد رعب و هراس در دل دشمن است تا فكر تجاوز را به ذهن خود راه ندهد. برخي از مفسران در بيان شدت عملي كه در آيه 123 سوره توبه آمده است گفته اند: مراد از آن ضرورت نمايش قدرت و روحيه جنگ آوري سپاهيان اسلام است. (تفسير نمونه ج 8 ص 197).
بنابراين بر دولت و امت اسلامي است كه به روش هاي جنگ رواني آشنا و با به كارگيري شيوه نوين هرگونه تحرك را از دشمن سلب كنند. تحقق اين هدف جز به آشنايي با ابزارهاي عصري ممكن نيست. از اين رو گفته شده است كه بايد فرزند زمان خويش بود و كسي كه به زمانه خود آگاه است و ابزارهاي آن را مي شناسد هرگز دچار ترديد نمي شود در عمل درمانده نخواهد شد.
