جریان نفوذی از منظر قرآنی

بسم الله الرحمن الرحیم

نفوذ به معنای رخنه در تار و پود چیزی یا انسانی یا اجتماعی، نوعی حرکت و جریان آرام و آهسته است به گونه ای که از سوی آن چیز با کم ترین واکنش یا اصلا هیچ واکنشی مواجه نشود، بلکه حتی آن چیز پذیرای این مهمان ناخوانده شده و آن را به عنوان بخشی از ساختار وجودی خود بپذیرد.به عنوان مثال، نفوذ و رخنه آب در خاک و پذیرش خاک از این مهمان ناخوانده به گونه ای است که تغییر ماهیت خویش از «خاک» به «گل» را متوجه نمی شود. بنابراین، نفوذ به عنوان یک جریان دایمی و آهسته و آرام در طی فرآیندی تغییرات مهم و اساسی در ساختار چیز را فراهم می آورد به طوری که آن چیز این تغییرات را طبیعی بر می شمارد و واکنش تقابلی با آن ندارد.

نفوذ زمانی ساماندهی می شود که هر گونه کنش و فعلی دیگر موجب هوشیاری و مقاومت شده و نهایت حتی به تقابل انجامد به طوری که امکان سلطه و تغییر از دست برود. در حالی که نفوذ شرایط را به نفع نفوذی تغیر می دهد بی آن که هوشیاری ، مقاومت و تقابلی را به دنبال داشته باشد. از همین رو، باید نفوذ را یک جنگ نرم دانست که قدرت هوشیاری و مقاومت و مقابله را از طرف گرفته و بستر سلطه و غلبه را فراهم می آورد و این گونه عزت به ذلت تغییر ماهیت می دهد.

فشار از بیرون و چانه زنی از درون

در عرصه سیاسی و اجتماعی، هماره گروه هایی خواهان تغییرات به نفع و سود خویش هستند و از ثبات و عدم تغییر رنج می برند؛ زیرا ثبات وضعیت کنونی چیزی جز فقدان نقش و تاثیرگذاری برای این گروه ها و افراد نیست؛ از این رو، دنبال تغییر و جابه جایی هستند تا بتوانند نقشی موثر داشته باشند و مصالح و منافع خویش را تامین کنند.

هر گونه تغییر و جا به جایی نقش ها و افراد در هر اجتماعی ممکن است با دو شیوه تاثیرگذاری سخت و نرم انجام گیرد که بازتاب نخست همان انقلاب و ثوره است که به سبب تقابل هیات حاکمه با آن، به شخم زدن اجتماع و جابه جایی قدرت و نقش ها همراه با خشونت می انجامد(منافقون، آیه 8؛ نمل، آیات 34 و 37)؛ و اما بازتاب شیوه دوم ، همان تغییرات اجتماعی است که به شکل فرآیندی، آرام و کند در طول زمان انجام می گیرد، بی آن که تقابلی را از سوی هیات حاکمه به دنبال داشته باشد.(بقره، آیه 120)

البته گاه در هر دو شیوه عوامل بیرونی به خواست یا حتی عدم خواست عوامل درونی تغییر، ورود می کنند. پس اگر عوامل درونی تغییر هماهنگ با بیرون عمل کنند، به عنوان عامل نفوذی آنان محسوب می شوند؛ زیرا در راستای تغییراتی است که از بیرون بر جامعه تحمیل می شود و به طور طبیعی منافع و مصالح عوامل بیرونی این گونه تامین یا تضمین می شود؛ اما اگر عوامل درونی ناخواسته در دام قرار گیرند، رفتار درونی به عنوان رفتاری ضداجتماعی وعلیه منافع ملی مطرح می شود. بنابراین افراد این گروه رفتاری سفاهت آمیز و حماقت گونه ای دارند که منافع درونی را با بیرونی آمیخته و در کلیت به حاکمیت و اقتدار و عزت جامعه ضربه می زنند.

از نظر آموزه های قرآنی، هر گونه فعالیت دشمن در قالب حمایت مستقیم یا غیر مستقیم از گروه های داخلی می بایست در راستای منافع ملی تبیین و تحلیل ارزشی شود تا در صورت مخالفت با منافع و مصالح ملی با آن به شدت برخورد شود. اصولا دشمن وقتی به هر شکلی وارد میدان عمل اجتماعی می شود، تبعات زیانباری دارد. به عنون نمونه حضور دشمن در شکل سلطه نظامی نه تنها ساختار سیاسی اجتماع را دگرگون می کند، بلکه موجب می شود تا ساختار اجتماعی نیز دستخوش تحول خطرناک شود که علیه منافع و مصالح اجتماعی و حق حاکمیت آن مردم است.

برخی از دشمنان با بهره گیری از افراد نفوذی در اجتماع بر آن هستند تا برای تغییر نظام سیاسی یا تغییر رفتار در عرصه داخلی یا خارجی، قدرت خویش را چنان افزایش و سلطه خود را تقویت کنند که در نهایت نظام سیاسی و رفتار اجتماعی امتی چنان تغییر کند که مطابق منافع و مصالح دشمن است.

باید توجه داشت که کسانی که در یک جامعه خواهان تغییرات سیاسی و اجتماعی در دو شیوه انقلابی و اجتماعی هستند، ممکن است به دو دسته و گرایش اصلی تقسیم شوند:

1. گروهی که خواهان تغییرات در داخل به عنوان حق سرنوشت هستند و هر گونه مداخله و دخالت بیگانگان را بر نمی تابند؛ بنابراین چنین گروهی را نمی توان به عنوان نفوذی مطرح کرده و با آنان چنین تعاملی داشت؛
2. گروه یا جریانی که خواهان تغییرات به هر وسیله هستند و از نظر آنان هدف وسیله را توجیه می کند. چنین افرادی حتی اگر نفوذی دشمن نباشند، ولی آب به آسیاب دشمن می ریزند و در خدمت منافع و مصالح آنان بی اجر و مواجب هستند.

بنابراین، در هر جامعه با سه گروه اجتماعی مواجه هستیم که خواهان تغییر هستند. این گروه ها عبارتند از: 1. تغییرات از سوی مردم برای مردم بدون دخالت بیگانه؛ 2. تغییرات برای مردم از هر سو چه داخلی یا خارجی؛ 3. تغییرات در راستای منافع و مصالح بیگانان.

با توجه به این دسته بندی می توان گفت که نفوذی ها کسانی هستند که دنبال هر گونه تغییرات در اجتماع در راستای منافع بیگانان و دشمنان هستند. اما گروه دوم هر چند که اصطلاح نفوذی ها را نمی توان بر آنان اطلاق کرد، ولی شکی نیست که ایشان به عنوان خائن به منافع و مصالح ملی شناخته می شوند؛ هر چند که خیانت آنان بر اساس سفاهت و حماقتی است؛ زیرا باور اینان ندارند که دشمن هرگز خیر و صلاح ملتی را نمی خواهند و اگر در جایی حرکتی را انجام می دهند در راستای تامین منافع خودشان است. این تصویر نادرست و باطل است که آنان را با دشمن همراه و همگام و هماهنگ ساخته است و آنان ناخواسته در خدمت دشمنان مردم خویش هستند.

به نظر می رسد که دو گروه اخیر، گاه برای دست یابی به اهداف خویش، از شیوه فشار از بیرون و چانه زنی از درون بهره می برند. به سخن دیگر، اگر گروه نخست برای دست یابی به تغییرات، از شیوه فشار از پایین و مردم و چانه زنی در بالا بهره می گیرد تا در قالب تغییر اجتماعی منافع و مصالح خویش را تامین کند؛ دو گروه اخیر یعنی جریان احمق ها و جریان نفوذی ها از شیوه فشار از بیرون و چانه زنی از درون بهره می گیرد. از همین روست که این گروه ها به دشمنان خویش اهداف مشخصی را به عنوان نقاط ضعف نشان می دهند تا دشمن از آن جا ضربات یا فشارهایی را وارد سازد تا امکان تضعیف یا تغییر مواضع هیات حاکمه فراهم آید و آنان بتواند به اهدافی دست یابند که تامین کننده منافع گروه و نیز دشمن است. این گونه است که شناسایی نقاط ضعف و اطلاع رسانی در این حوزه به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای گروه های سفیه و نفوذی مورد استفاده قرار می گیرد تا دشمن بتواند از این اطلاعات در راستای تضعیف هیات حاکمه بهره گیرد. بی گمان تضعیف هیات حاکمه امکان تغییرات به نفع گروه و جناح و بهره گیری دشمن از منافع فراهم می آورد.

ویژگی های نفوذی ها

نفوذی ها گروه های اجتماعی هستند که در خدمت منافع و مصالح دشمنان عمل می کنند. اینان ممکن است حقوقی از دشمن دریافت نکنند؛ زیرا از نظر اعتقادی هماهنگ با آنان هستند به طوری که علاقه و پیوند آنان با دشمن، قوی تر از اجتماعی است که در آن زندگی می کنند. در حقیقت عقل و قلب آنان در تسخیر دشمن است و بی اجر و مزد همان اهداف و مصالح و منافع دشمن را دنبال و تامین می کنند. اینان اصولا هیچ گونه عقله و علاقه ای به اجتماع خود ندارند و اهداف دشمن برای آنان همان اهداف زندگی است. پس همان فلسفه و سبک زندگی را می جویند که دشمنان دارند و آن را بهشت آرمانی خود می دانند.

اصطلاح منافقان در قرآن شامل گروه هایی چند از شهروندان امت اسلامی است که بخشی از آنان را می توان به عنوان نفوذی های دشمن قلمداد کرد که از هیچ گونه تامین منافع و مصالح دشمن کوتاهی نمی کنند. از نظر قرآن، نفوذی ها دارای ویژگی ها و خصوصیاتی هستند که مهم ترین آن ها عبارتند از:

1. گرایش طبیعی به دشمن: از نظر قرآن، نفوذی ها اصولا کسانی هستند که به عقاید و افکار دشمن گرایش دارند و فلسفه و سبک زندگی آنان را برتر و بهتر دانسته و در خدمت آن فلسفه، هر گونه خدمت و خیانتی را مرتکب می شوند. بنابراین، اگر در ظاهر در میان امت اسلامی زندگی می کنند، ولی روح و روان ایشان در میان دشمنان و کافران است و اگر کوچک ترین فرصتی بیابند کفر خویش را آشکار می کنند و همان فلسفه و سبک زندگی آنان را در زندگی خویش به نمایش می گذارند.(آل عمران، آیه 167؛ توبه، آیات 54 و 55 و 64 و 66 و80 و 84 و 85 )
2. تمسخر ارزش ها و مومنان: از دیگر ویژگی ها و خصوصیات نفوذی ها آن است که ارزش های اجتماعی را بی اهمیت و ضد ارزش معرفی می کنند و ارزش های دیگران را برجسته و مهم می دارند و به تمسخر ارزش ها و هنجارهای اجتماعی می پردازند و مومنان را انسان های فاسد و خرافی و مانند آنها می کنند.(بقره، آیات 12 و 14؛ توبه، آیات 64 و 65)
3. بی هویتی : از ویژگی های نفوذی ها، بی هویتی شخصیتی است؛ زیرا به ظاهر از هویت ملی اسلامی خویش سخن می گویند، ولی در عمل هویت کافران و دشمنان را دارند؛ از این روست گرفتار دوگانگی شخصیتی هستند و از هویت یکتا و یگانه بهره ای نمی برند. سقوط هویتی و شخصیتی آنان به خوبی از فلسفه و سبک زندگی آنان قابل تشخیص است. البته از نظر قرآن، این افراد گام به گام در فرآیندی به این بی هویتی اجتماعی و بی شخصیتی فردی می رسند و از انسانیت و انسجام روحی و روانی سقوط می کنند.(نساء، آیه 88) در این آیه خدا از واژه «ركس» به معناى وارونه شدن، و «اركس» به معناى سقوط به سر( المصباح، ج 1 ـ 2، ص 237، «الركس») برای بیان این حالت بی هویتی و سقوط در آن استفاده کرده است.
4. حیرت و سرگردانی: حیرت و سرگردانی از حالت و وضعیت شخصیتی و رفتاری نفوذی ها است که بدان گرفتار هستند؛ زیرا نفوذی از یک سو خود را جزو امت و از سوی دیگر در خدمت فلسفه و سبک زندگی کافران و دشمنان می دانند؛ این گونه است که هماره در حیرت و سرگردانی فکری و رفتاری هستند.(بقره، آیه 15؛ نساء، آیات 142 و 173؛ توبه، آیه 45؛ جامع البيان، ج 6، جزء 10، ص 185؛ مجمع البيان، ج 5 ـ 6، ص 53)
5. توجیه گری: نفوذی ها رفتارها و گفتارهای خویش را توجیه می کنند و برای آن وجهی می تراشند که بتوانند از فشار افشای حقیقت بگریزند و خود را رها کنند. از نظر قرآن، توجیه خلافکاریها بر مبناى دروغ، نمودى از روحیّه این افراد است که فکر و عمل ایشان در تضاد است.(نساء، آیات 61 و 62)
6. حق ناپذیری: از دیگر ویژگی ها و خصوصیات ایشان، حق ناپذیری است؛ زیرا جز منافع و مصالح خویش و دشمنان همراه خویش هیچ چیزی را نمی پذیرند.(مدثر، آیه 31)
7. عدم پذیرش داوری رهبران: از آن جایی که تنها منافع جناح یا دشمن را مد نظر قرار می گیرند، هرگز زیر بار داوری و حکمیت رهبران دلسوز اجتماع نمی روند و تمام تلاش را دارند که بحران ها را حفظ کرده و عدم ثبات را در جامعه تقویت و تشدید کنند.(مدثر، آیه 31)
8. نهان کاری: آنان تمام تلاش خویش را می کنند که شناخته نشوند و با نهان کاری تمام در خدمت منافع دشمنان باشند.(توبه، آیه 101)
9. عدم توجه به پیوندهای اجتماعی: پیوند نفوذی ها با دشمنان و خارج از مرزهای جغرافیای و اعتقادی است، از این روست که هیچ گونه پیوند اجتماعی را مردم خویش حفظ نمی کنند و اهل قطع پیوندهای اجتماعی با مردم خودشان هستند.(محمد، آیات 20 و 22)
10. وابستگی: همان طوری که از نظر اعتقادی با خارج و دشمنان پیوند خورده اند، هم چنین در مسایل اقتصادی و سیاسی و مانند آن ها به خارج وابستگی دارند و از هر گونه استقلال اقتصادی و سیاسی و فرهنگی ابا داشته و جامعه را به آن سمت و سو سوق می دهند. از نظر قرآن، وابستگى سیاسى به بیگانگان و عدم استقلال در عرصه‌هاى بین المللى بازتابی از فلسفه و سبک زندگی برخاسته از نفاقی است که در ذات این نفوذی ها رخنه کرده است.(نساء، آیات 138 و 139)
11. دوستی و محبت بیگانگان: نفوذی ها بیش از آن که نسبت به مردم خویش محبت ورزند، دوستی و محبت بیگانگان و دشمنان را تا حد ولایت سیاسی پذیرا هستند.(نساء، آیات 138 و 139)
12. ولایت سیاسی دشمنان: از نظر قرآن، محبت و گرایش نفوذی ها به دشمنان و بیگانگان تا آن جا است که سلطه سیاسی و حقوقی و قضایی آنان را پذیرفته و از طاغوت پیروی می کنند و از هر گونه ولایت الهی سر باز می زنند.(همان)
13. گرایش ابدی به دشمن: نفوذی ها به سبب سقوط روانی و روحی و عدم هویت شخصیتی هماره به دشمن گرایش داشته و تا دم مرگ از فلسفه و سبک زندگی و خیانت دست بر نمی دارند.(توبه، آیات 77 و 110؛ حدید، آیات 13 و 14؛ الكشاف، ج 2، ص 313 و نیز ج 4، ص 476)
14. پرهیز از سنت های اجتماعی معتبر: نفوذی ها چون دنبال حق نیستند، تنها دنبال سنت های اجتماعی هستند که باطل و ناحق است و هیچ پایه و اساسی عقلانی یا عقلایی ندارد؛ در حالی به این سنت های باطل و نابهنجار گرایش دارند که سنت های حق و نیک بسیاری در اجتماع جاری و ساری است ولی آنان نه تنها گرایش نداشته بلکه اعراض و مخالفت می کنند.(نساء، آیات 60 و 61)
15. بازی با اسلام و دین مردم: نفوذی ها همه چیز را برای منافع و مصالح خویش و دشمن می خواهند و با اسلام و امت اسلام بازی می کنند و آن چه را نشان می دهند چیزی جز خدعه و مکر و فریب و نیرنگ نیست. اینان اگر به ارزش های اسلامی اجتماع رو می آورند برای بازی و بهره گیری از منافع آن است.(توبه، آیات 64 و65)
16. پذیرش حاکمیت طاغوت و دشمن: از دیگر ویژگی های نفوذی گریز از حاکمیت ولایت الهی و پذیرش حاکمیت طاغوت و دشمنان اجتماع است و مردم را برای پذیرش آن دعوت و تشویق می کنند.(نساء، آیات 60 و 61)
17. اجتناب از کارهای نیک و انفاق: اگر هزینه ای در اجتماع می کنند در راستای تقویت کفر و دشمن و منافع آنان است؛ از این رو، از هر گونه کارهای نیک و انفاقاتی که مومنان و امت اسلام از آن بهره برند، پرهیز می کنند تا شرایط برای تضعیف اجتماع و نظام سیاسی ولایی فراهم آمده و بستر سلطه دشمن تامین شود.(آل عمران، آیه 167؛ توبه، آیات 83 و 86 و آیات دیگر)
18. خروج مخفیانه: از دیگر خصوصیات نفوذی ها، خروج مخفیانه از محیط سالم به سوی محیط های ناسالم و هم چنین محافل مخفیانه خودشان است. (نور، آیه 63) واژه «تسلل» به معنای خروج مخفيانه است و مراد اين است كه منافقان در مجلس رسول خدا صلى‌الله‌عليه‌و‌آله حاضر مى‌شدند و وقتى سخن از جهاد مى‌شد مخفيانه خارج مى‌شدند.( التبيان، ج 7، ص 466؛ مجمع البيان، ج 7 ـ 8، ص 247 و 249) و به سوی محافل و انجمن های مخفی خویش می رفتند تا آن جا توطئه کنند.
19. بهره گیری از عناصر ارزشی اجتماع: بهره گیری از عناصر ارزشی اجتماع برای پیشبرد اهداف و نهان کاری از جمله ویژگی های نفوذی ها است؛ چنان که با استفاده از مسجد سازی بر آن بودند تا اهداف خویش را در این محافل مسجدی پیش برند.(توبه، آیه 97) در حقیقت برای توجیه و نهان کاری اقدام به بهره گیری از ارزش های اجتماعی چون مساجد و هیات های مذهبی و مانند آن می گیرند.(همان)
20. مخالفت عملی و عینی با جهاد: از دیگر ویژگی ها و خصوصیات آنان این است که با هر گونه جهاد و مبارزه علیه کفر و مستکبران و دشمنان سر باز می زنند و در علم و عمل با آن مخالفت می کنند و با استفاده از ابزارها و مجالس و محافلی که در اختیار دارند، علیه هر گونه اقدام جهادی علیه دشمنان کارشکنی می کنند.(آل عمران، آیه 167؛ توبه، آیات 83 و 86؛ نور، آیه 63)
21. تشویق دشمن به جنگ و حمله: از دیگر خصوصیات نفوذی ها آن است که دشمن را برای هجوم و حمله به امت اسلام و وطن خویش تشویق و ترغیب می کنند و به آنان قول یاری و همکاری و نصرت می دهند.(حشر، آیه 11)
22. فرار از میدان جنگ و جهاد: از نظر قرآن، دنیاگرایی ویژگی این افراد است و همین امر سبب می شود که از هر گونه حضور در میدان جنگ و جهاد اجتناب کنند؛ یعنی همان طوری که در خدمت مردم خویش به جهاد نمی روند و از آن با توجیهات گوناگون سرباز می زنند(احزاب، آیات 18 و 19؛ توبه، آیه 83) هم چنین وقتی به دوستان بیرونی خود قول می دهند تا در جنگ به نصرت و یاری ایشان بروند، در مقام عمل از میدان نبرد می گریزند و حتی به آنان نیز خیانت می کنند.(حشر، آیات 11 و 12)
23. جلب رضایت دروغین مردم: آنان به ظاهر دنبال جلب رضایت مردم هستند در حالی اگر واقعا کسی رضایت واقعی را می جوید باید دنبال رضایت و خدا و پیامبر(ص) باشد که رضایت حقیقی مردم در آن است.(توبه، آیه 62)
24. ترس از مردم: اینان بیش از آن که از خدا و قیامت بترسند از مردم می ترسند که نکند حقیقت ایشان آشکار شود و به سبب رسوایی نتواند اهداف خویش را تحقق بخشند.(حشر، آیات 11 تا 13)
25. ریاکاری: مردمانی ریاکار هستند و هر کار کوچک نیک خود را با تبلیغات گسترده به همگان اطلاع رسانی می کنند تا این گونه بستری برای سوء استفاده فراهم آورند.(بقره، آیات 204 و 264؛ نساء، آیه 142؛ التبيان، ج 2، ص 177 و 179؛ ج 2، ص 336؛ مجمع البيان، ج 1 ـ 2، ص 534 ؛ الكشاف، ج 1، ص 579)
26. سودجویی: از دیگر ویژگی های آنان سودجویی و منفعت گرایی است؛ زیرا نفوذی ها بیش تر در اندیشه کسب منافع و سود خویش هستند و بر این هستند که در حد امکان از مواهب اجتماع خودی سوء استفاده کرده و بهره برند.(نور، ایات 47 و 48؛ مجادله، آیات 14 تا 18)
27. قسم دروغ: توسّل به سوگند دروغ، از ترفندهاى آنان برای توجیه کارهای نادرست و نهان کردن اهداف خائنانه خودشان است.(توبه، آیات 42 و 56و 73)
28. مظلوم نمایی: از دیگر ویژگی های برجسته آنان همین مظلوم نمایی است. اینان حتی با نسبت دادن جرم و گناه خویش به دیگران و عدم پذیرش مسئولیت خطا و اشتباه و هم چنین با مظلوم‌نمایى تلاش می کنند که خود و اهداف خویش را مخفی و نهان دارند.(نور، آیات 47 تا 50)
29. جاسوسی: از دیگر خصوصیات آنان حضور در میادین مهم و اساسی و مسئولیت های کلیدی برای جاسوسی و ضربه زدن از درون است.(مائده، آیه 41؛ توبه، آیه 47)
30. فتنه گری: از جمله خصوصیات رفتاری مهم آنان فتنه گری است. هر جا فتنه ای است آنان در آن جا حضور دارند و دنبال فتنه سازی و فتنه گری در اجتماع هستند تا حق و باطل قابل تشخیص برای عموم مردم نباشد و آنان بتواند اهداف پلید و شوم خویش را اجرایی کرده و پیش برند.(توبه، آیه 47)
31. شایعه پراکنی: تولید و پخش اخبار دروغین در باره ناکامی ها و شکست های خودی ها و پیروزی ها و موفقیت های دشمنان از جمله مهم ترین خصوصیت و ابزاری است که خدا از آن ها سخن به میان آورده است.(مائده، آیات 41 و42؛ احزاب، آیه 60)
32. تحریف گری: تحریف گری و تغییر و تبدیل حقایق و تاریخ سازی و مانند آن ها از جمله خصوصیات و رفتارهای نفوذی های است که باید شناخت و مواظب و مراقب آنان بود.(مائده، آیات 41 و42)
33. جهل : جهالت به معنای سفاهت و بی خردی و نیز جهالت به معنای نادانی از ویژگی های منافقان و نفوذی ها است.(توبه، آیه 97)
34. خلف وعده و پیمان شکنی: از دیگر خصوصیات نفوذی ها این است که هیچ گاه به وعده و تعهداتی که می دهند وفا نمی کنند و اهل خلف وعده و پیمان شکنی هستند.(توبه، آیات 75 تا 77)
35. شدت و ضعف در کفر: البته همه آنان در یک سطح نیستند، و همان طوری که اهل اسلام متفاوت و دارای درجات و مراتب متعددی هستند(حجرات، آیات 13 و 14؛ مائده، آیه 93) هم چنین نفوذی را باید در درجات متعددی از حیث شخصیت و عمل قرار داد.(بقره، آیات 8 تا 10؛ توبه، آیه 125)